Alþýðublaðið - 18.08.1977, Qupperneq 7

6
Fimmtudagur 18. ágúst 1977 23S”
SKS" Fimmtudagur 18. ágúst 1977
Þjóðvarnarflokkur fslands — tilraun sem misheppnaðist:

— Hvernig stóö á þvi, aö þiö
stofnuöuö Þjóövarnarflokkinn,
þótt hér væri fyrir einn flokkur
sem baröist á móti erlendri her-
setu á landinu, Sósiaiistafiokk-
urinn?
— Okkur fannst ekki vera
staöiö aö andstööunni á þann
hátt, sem okkur fannst æskilegt
aö taka á þessum málum. Þaö
sem hratt okkur af staö var her-
stöövamáliöog i næsta umgangi
má segja að viö, þessi hdpur
sem hratt blaöinu af staö og
stofnaöi siöan flokk um þjóö-
varnarmálin, höfum viljaöberj-
ast gegn þeirri pólitisku og fjár-
málalegu spillingu sem okkur
fannst vera farin aö grassera i
kringum herinn.
— Attu við hermangiö?
— Já, þá á ég viö þaö og ýmis
önnur mál, sem þá voru uppi.
Ekkikannski ibeinum tengslum
við herinn, en i tengslum viö þá
miklu fjármuni, sem komu inn i
landiöá striösárunum, alls kon-
ar brask sem viðgekkst i sam-
bandi við þá. En meginástæðan
var herinn.
En i sambandi við stofnun
flokksins, þá stóö aö henni nokk-
ur hópur manna, aöallega af
vinstra kanti stjórnmálanna.
Nokkrir voru flokksbundnir i
öðrum flokkum en aörir, höföu
aldrei veriö félagar neins
flokks. Til aö mynda haföi ég
aldrei veriö félagi i neinum
flokki, en kastaöi einna helzt at-
kvæöi minu á Sósialistaflokk-
inn.
Þarna voru framsóknarmenn,
kratar og nokkrir aörir sem
höföu þá einna helzt kastaö at-
kvæöum á Sósialistaflokkinn.
Hvaö m ig snertir gekk ég aldrei
i Sósialistaflokkinn og ástæöan
var hreinlega afstaðan til
Rússa, þessi flokkslegu tengsl
milli flokksins og Kommúnista-
flokka Austur-Evrópu. Ég taldi
mig ekki geta fylgt Alþýöu-
flokknum vegna hans stefnu.
Þar höfðu að visu verið nokkrar
sviftingar og á ákveönum tima-
bili býzt ég viö aö þaö hafi veriö
svo meö okkur ýmsa aö viö
bundum nokkrar vonir viö aö
Alþýöuflokkurinn kynni aö
hressast, bæöi i þessu máli og
öörum. Þar voru ungir menn
komnir fram á sjónarsviðiö, eft-
ir striðslokin sérstaklega. Til
dæmismaöur, sem ég sé ástæöu
til aö nefna sérstaklega, Jón
Blöndal hagfræöingur sem var
mjög gáfaöur maöur og ýmsir
litu á sem vænlegt foringjaefni
En hann varö mjög skammlífur,
dó 1947 . Hann geröi sig mjög
gildandi innan Alþýöuflokksins
á vissu timabili, sérstaklega
siöustu striösárin og i lok striös-
ins. En þegar við stofnum
blaöiö er þetta liöin tiö, Jón
Blöndal fallinn frá og okkur
sýndist ekki vera forysta I Al-
þýöuflokknum sem viö gætum
vænzt mikils af.
Framsóknarflokkurinn var á
þessu timabili I samstjórn meö
Sjálfstæöisflokknum og þá var
helmingaskiptareglan afar gild-
andi og flokkurinn, aö þvi er
okkur virtist, alveg á kafi i her-
manginu. Þá var veriö að stofna
þessi verktakafyrirtæki, Sam-
einaöa verktaka, Aöalverktaka
oghvaö þau hétu öll þessi fyrir-
tæki.
Viö sem sagt komum úr þess-
um þremur áttum og ákveöum
aö stofna blaö, Frjálsa þjóö.
Þeir voru fyrstu ritstjórar
Valdimar Jóhannsson I Iðunni
og Bergur Sigurbjörnsson.
— En hverjir eru aöalhvata-
menn?
— Þaö er óhætt aö segja aö
þaö hafi verið Valdimar og
Bergur, Arnór Sigurjónsson,
Þórhallur Vilmundarson og ég.
Það komu aö visu fljótlega fleiri
menn, ágætis stuöningsmenn,
en ég held þaö sé óþarfi aö nefna
fleiri nöfn.
Kveikjan aö öllu þessu er
náttúrlega þaö sem á undan er
gengiö. Krafa Bandarikjanna
um herstöö hér á landi til 99 ára,
Keflavikursamningurinn, inn-
gangan INATO og siöast en ekki
sizt koma hersins hingaö til
lands árið 1951 og þaö sem okk-
RJÁLS ÞJÓÐ
| , fftt fr
| Amerisl
j á landi
i StsSlesbos tap
Itáinn lijtívíiniarfláh Islanifs lapall'
áf afiiii:i>niii(|í. ini i|íiiiilii ílnkkariiir sMlasl
; i * t**<f **K*fpr*t .
Avarp til islenzkrar æsku
4lmm tatK i Stiérosftíc «.1. mmt% !
iFRJÁLS ÞJÓÐ

Þjóðvarnarflokkur Islanc
fsIoJiiaður s.l. surimi(ia(}skvöl(! Lanrisfundur halðinn í
itttrp ffttlifixins tttf Htrfnnftfsintf 1
xifoi.i.t v
éxíiíif uft-i'fitMi
„Of* tMtft
m aw&w
ur viröistvera að spretta upp af
þvi.
— En þiö teljiö ykkur ekki
geta stutt einhvern þeirra
vinstri flokka sem fyrir eru?
— Nei, þeir eru allir á kafi i
þessu herstússi, aö þvi er okkur
viröist. Náttúrlega alveg sér-
staklega Framsóknarflokkur-
inn meö Sjálfstæöisflokknum og
Alþýöuflokkurinn engan veginn
laus viö þaö heldur, auk þess
sem meirihluti þar var
sýnilega á þeirri linu að hér
væri nauösynlegt aö hafa her.
Afstaöan til Sósialistaflokksins
var sú, aö viö vorum andstæöir
þeim flokkslegu tengslum viö
Sovétrikin sem þá voru viö lýöi
og auk þess töldum viö aö á
landinu væri fjöldi andstæöinga
herstöövanna sem ekki væri
hægt aö fá til starfa undir
merkjum Sósialistaflokksins.
Þaö verður aö segjast, aö okk-
ur fannst strax, aö flokkurinn
ætti verulegan hljómgrunn, sér-
staklega meöal ungs fólks. Hins
vegar haföi hann engin formleg
tengsl við ákveöna hópa þjóö-
félagsins, verkalýöshreyfing-
una eöa aörar fjöldahreyfingar.
Þarna var sem sagt nokkuð
laust fylgi sem byggöist aö
miklu leyti á þessu eina máli
sem viö settum á oddin, barátt-
unnigegn hersetunni og þvi sem
henni fylgdi. En undirtektirnar
voru sem sagt góöar og alveg
sérstaklega uröum viö varir viö
þaö i skólum, menntaskólum,
iönskólum og háskólanum.
— Nú fenguö þiö tvo menn
kjörna á þing strax i fyrstu
kosningum, báöa i Reykjavik.
En hvernig var fylgiö úti á
landi?
— Þaö var nokkuö, miöaö viö
þaö aö á listum voru mikiö
óþekktir menn. Sérstaklega var
áberandi hve framsóknarmenn
kusu okkur. Þaö var mikil
óánægja meðal framsóknar-
manna á þessum árum og i
kosningunum varö þaö sérstak-
lega áberandi i Eyjafjaröar-
'sýslu og Þingeyjarsýslum. Þar
munaöi mjög litlu aöokkur tæk-
ist aö koma mönnum aö. Hins
vegar var undirbúningurinn hjá
okkur ákaflega litill og litiö unn-
iö i þessum kjördæmum fyrir
kosningarnar. Viö höföum
stofnaö flokkinn snemma á ár-
inu og höföum auövitað ekkert
nema blaöiö til aö reka áróöur
fyrir okkar málstaö. Höföum
ekki neinnstarfsmanná launum
eða neitt slikt.
— En hver uröu viöbrögö
Sósialistaflokksins, sem haföi
barizt gegn hernum þar til þiö
komuö til sögunnar?
— Þaö má segja aö viöbrögö
Sósialistaflokksins komi
fram i þvi, að forystumenn
hans gera tilraun til
að fylkja herstöövaandstæöing-
um, sem standa utan flokks-
ins, um lista þar sem Gunn-
ar M. Magnúss, sem ekki
haföi veriö I Sósialistaflokkn-
um, var fulltrúi herstöðvaand-
stæðinga Gunnar var þá fulltrúi
hreyfingar sem nefndist Gegn
her I landi og var settur I fjórða
sætið á Reykjavikurlista Sósial-
istaflokksins, sem þá var kallað
baráttusætiö, þvi flokkurinn
haföi veriö með tvö kjördæma-
kosna og einn uppbóta mann i
Reykjavik Þessi hreyfing Gegn
her i landi, er i rauninni andsvar
Sósialistaflokksins viö Þjóö-
varnarfiokknum.
— En var eitthvaö samstarf
milli ykkar þingmanna
Við börðumst gegn hermangi
og fjármálalegri spillingu
Rætt við Gils Guðmundsson alþingismann
um Þjóðvarnarflokkinn og sögu hans
Eitt af þeim timabilum i islenzkri stjórnmálasögu, sem ástæða er til að
minnast, er sá stutti timi, sem Þjóðvarnarflokkurinn starfaði hér á landi.
Þessi flokkur varð ef til vill ekki svo mjög stór og alls ekki mjög langlifur,
en óhætt er þó að segja að áhrif hans hafi verið mun meiri en stærð hans gaf
tilefni til að gera ráð fyrir . Það er ef til vill ekkert skrýtiðþegar á það er
litið, að undir merki þessa flokks gátu skipað sér menn úr öllum gömlu
flokkunum sem höfðu eitt ákveðið áhugamál: Að losa ísland undan er-
lendri hersetu.
Eins og fyrr segir varð flokkurinn ekki langlifur. Hann var stofnaður árið
1953 og tiu árum siðar má segja að hann leggist niður, þó enn hafi það ekki
gerzt formlega. En eitt kjörtimabil hafði Þjóðvamarflokkurinn tvo menn á
Alþingi og einn borgarfulltrúa i Reykjavik, þannig að ljóst má vera að áhrif
hans voru nokkur, þótt stutt stæðu.
Fyrsti visirinn að Þjóðvarnaflokknum var blaðið Frjáls þjóð, sem hóf
göngu sina, sem vikublað laugardaginn 6. september 1952. Barátta þess
beindist mjög gegn þeirri fjármálalegu spillingu, sem aðstandendur þess
töldu þrifast hér á landi i tengslum við herinn og einkenndist blaðið mjög af
baráttunni gegn þessari spillingu og hermangi yfirleitt.
Þann 15 . marz 1953 er svo Þjóðvarnarflokkurinn stofnaður formlega, i
beinu framhaldi af þeim hljómgrunni sem aðstandendur Frjálsrar þjóðar
töldu sig hafa meðal almennings.
Blaðamaður Alþýðublaðsins gekk nýlega á fund Gils Guðmundssonar al-
þingismanns, en hann ásamt Bergi Sigurbjörnssyni myndaði þingflokk
Þjóðvarnarflokksins það eina kjörtimabil sem flokkurinn hafði menn á
þingi. Féllst Gils á að segja lesendum Alþýðublaðsins upp og ofan um sögu
flokksins, tildrög hans og stefnu.
Þjóövarnarflokksins og þing-
manna Sósialistaflokksins þeg-
ar á þing kom?
— Þaö var takmarkaö.
Nokkrar nefndarkosningar,
annaö ekki. Til dæmis vorum
viö alltaf meö sitthvort frum-
varpiö eöa sinnhvora þings-
ályktunartillöguna um herinn.
Aldrei sameiginlega.
— En hvernig gekk aö koma
þessu nýja framboöi I gegn?
— A þessum árum var ákaf-
lega erfitt að koma fram svona
nýjum framboöum. Maöur
þurfti aö hafa 500 meðmælend-
urog þaö var ekkert hlaupiö aö
þvi fyrir okkur á svo skömmum
tima. Viö náöum eitthvaö rúm-
lega 600 og ég man aö þaö var
farið anzi rækilega yfir þennan
meömælendalista og hann jafn
vel borinn saman viö flokks-
skrár annarra flokka, til að for-
ystumennþargætu glöggvaö sig
á hverjir þaö væru sem veittu
okkur brautargengi.
— En bar ekkert á þvi aö
Ihaldiö hreytti i ykkur ónotum?
— Jú, blessaöur vertu. Viö
vorum ýmist kallaöir erindrek-
ar Rússa i sauöargæru, aö viö
værum aö villa á okkur heim-
ildir, eöa þá aö viö vorum nyt-
samir sakleysingjar I höndum
vondra kommúnista, og vissum
ekki hvað viö geröum. Værum
óafvitandiaö leiöa þjóöina undir
helsi kommúnismans. Þaö var
jafnvel til i þvi aö sömu menn-
irnir héldu hvoru tveggja fram,
eftir þvihvernig kaupin geröust
á eyrinni i þaö og þaö skiptiö.
— Nú varö flokkurinn ekki
langlifur. Hvaö telur þú aö hafi
oröiö honum aö aldurtila?
— Nei, hann varð ekki lang-
lifur. Þó virtist svo sem flokkn-
um væri aö vaxa fylgi fyrstu tvö
árin og þaö kom reyndar fram i
borgarstjórnarkosningum 1954,
þvi pá bætir flokkurin verulega
viö sig og fær einn borgarfull-
trúa kjörinn, Bárö Danielsson.
En fyrir kosningarnar 1956
veröa miklar breytingar i póli-
tikinni og ég hef alltaf veriö
þeirrar skoöunar aö tilvist Þjóö-
varnarflokksins og óttinn viö
hann hafi verið meginástæöan
fyrir þvi sem geröist fyrir þær
kosningar. Þaö eru mynduö tvö
. bandalög. Ég hef alltaf veriö
þeirrar skoöunar aö Þjóö-
varnarflokkurinn hefði þolaö
eitt bandalag, en ekki tvö, bæöi
til hægri og vinstri.
Þaö eru annars vegar Alþýöu-
bandalagiö, málfundafélags-
mennirnir og Sósiallistaflokkur-
inn, og hins vegar bandalag Al-
þýöuflokksins og Framsóknar-
flokksins, Hræöslubandalagiö
svo kallaöa. Siöarnefnda banda-
lagiö var myndað meö þeirri
beinu yfirlýsingu, aö þaö ætti aö
ná meirihluta fyrir þessa
flokka, svo þeir gætu myndaö
rikisstjórn eftir kosningarnar.
Þessi bandalög setja bæöi á
sina stefnuskrá kröfuna um aö
herinn fari af landinu og þar
með var Þjóðvarnarflokkurinn
búinn. Þaö kvarnaöist af honum
fylgi bæbi hægra megin og
vinstra megin og þvi náöum viö
engum manni kjörnum. Vant-
aöi að visu ekki mikib upp á, 2-
300 atkvæði, en nóg til þess.
— En var flokkurinn áhrifa-
mikill, út fyrir raöir flokks-
manna?
— Já, ég held hann hafi haft
nokkur áhrif. Hins vegar verö-
ur þaö aö segjast, aö þau uröu
ektó eins langvarandi og æski-
legt heföi verið. Þaö má segja
að Þjóövarnarflokkurinn hafi
verið tilraun sem mistókst að
minnsta kosti aö hluta til. En
raunar eru flokkurinn og blaðiö
dálitiö afl eftir þetta, þótt við
færum af þinginu. Ogégheld, aö
eins og ástandið var eftir 1953,
þegar hermangiö komst I al-
gleyming, þá hafi flokkurinn átt
sinn þátt I aö ýta viö þjóðarsam-
vizkunni og í raun hindraö aö
sambandiö viö herinn yröi nán-
ara en oröiö var.
Á fyrstu árunum eftir aö her-
inn kom hingaö var herstöövar-
vinnan svo gifurleg að hún er
oröinn einn stærsti þátturinn i
þjóöarbúskap Islendinga. Og
nermennirnir flæöa hér um allt,
daglega. Nú er þetta breytt.
Herstöövarnar eru ekki eins
stór þáttur i þjóðlifinu, hafa
ekki eins mikil áhrif á efnahags-
lifið. Þarna tel ég aö tilvist
Þjóövarnarflokksins hafi haft
töluverö áhrif.
— Eftir að Þjóðvarnarflokk-
urinn hvarf af þingi hefur bar-
áttan gegn herstöðvum færst á
Alþýðubandalagið innan þing-
sala. Finnst þér staðið nægilega
röggsamlega að þeirri baráttu
innan flokksins?
— Þaö er eins og i svo mörg-
um öörum málum, aö menn
leggja mismikinn þunga á eitt
mál. Innan mins flokks eru
menn,semekkivilja leggjaeins
mikinn þunga á hermálið og
margir aörir. Ef til vill er þetta
vegna vanans, herinn er búinn
að vera hér i svo mörg ár aö hiti
upphaflegu baráttunnar er far-
inn, sumir jafnvel farnir að
þreytast i baráttunni. En ég
held þó aö flokkurinn hafi veriö
hafður fyrir rangri sök i sam-
bandi viö siöustu vinstri stjórn
og það ákvæði stjórnarsáttmál-
ans, að herinn skyldi hverfa af
landinu. Aöstaöan var ákaflega
erfið i samstarfi við tvo flokka
sem báöir eru til hægri við Al-
þýðubandalagið. Akvæðið um
brottför hersins var i andstööu
við stóran og valdamikinn hóp
innan Framsóknarflokksins og
auk þess fengum viö ekki þann
stuöning frá Samtökunum sem
viö höföumst kannski búizt viö.
En I annað af tveim skiptum
sem til mála kom aö slita
stjórnarsamstarfinu, vegna
samninganna viö Breta, voru
nokkrir, þar á meöal ég, sem
töldu að þaö væri ekki hyggi-
legt, þar sem von væri til þess
að ákvæöiö um herinn kæmi til
framkvæmda.
— Hvenær var Þjóðvarnar-
flokkurinn lagður niður form-
lega?
— Ég er hreint ekki viss um
aðþað sé enn búið aö þvi. Fyrir
kosningarnar 1963 var sam-
þykkt aöganga til samstarfs viö
Alþýöubandalagið i frambobs-
málum. Þessi samþykkt var þó
ekki einróma gerö, þvi margir
voru andvigir slikri samvinnu.
En eftir þetta má segja aö
flokkurinn fái hægt andlát án
þess aö hægt sé beinlinis aö dag-
setja dánarvottorðiö.
— En börðust þið þingmenn
Þjóðvarnarflokksins _ fyrir ein-
hverjum öðrum málum en
brottför hersins, meðan þið vor-
uð á þingi?
— Já, viö lögöum til dæmis
mikla áherzlu á eflingu og upp-
byggingu islenzks iönaöar og
fluttum mörg frumvörp þar aö
lútandi. Þessi barátta var auð-
vitaö til þess gerö, aö skapa
þeim fjölmörgu íslendingum
sem störfuöu hjá hernum vinnu
sem við töldum aö væri fremur i
þágu þjóöarinnar heldur en her-
vinnan. Sem dæmi má nefna, að
ég flutti mjög fljótlega frum-
varp um fiskvinnsluskóla rikis-
ins, sem þá myndi mennta bæöi
skipsmenn og fólk i fiskiðjuver-
in. Sú tillaga var felld, en hins
vegar er nú risinn skóli i
Hafnarfirði, sem gegnir hluta af
þvi hlutverki sem ætlað var
skólanum i minni tillögu. Einnig
lögðum viö mikla áherzlu á iön-
skóla og verklega fræöslu. Okk-
ar málflutningur einkenndist að
minu viti af tilraun til að byggja
upp innlent athafnalif, svo aö
þau miklu áhrif sem herinn
hafði á efnahagslifiö gætu
minnkað án þess aö til hruns
kæmi hjá einstaklingum eöa
riki.
— Þegar nú svo langt er um
liðið siðan flokkurinn andaðist,
eru þá einhverjir ykkar horfnir
frá þeirri sannfæringu, aö her-
inn sé til bölvunar?
— Nú get ég aöeins svaraö
fyrir mig einan, og ég er enn
sama sinnis og ég var gagnvart
hernum. En hvað hinum viö-
kemureru þeir aöminnsta kosti
sárafáir, ef nokkur, sem skipt
hafa um skoöun i þessu máli.
—hm
A DYRASYNINGU
Um síðustu helgi var Laugardalshöllinni, til ann. Mikið f jölmenni var
haldin dýrasýning í ágóða fyrir dýraspítal- á sýningu þessari, jafnt
ungir sem gamlir, og var
vart hægt að sjá hvor
kynslóðin hafði meira
gaman af. Eins og sjá má
á myndunum sem teknar
voru á sýningunni leynir
áhugi áhorfenda sér ekki.