Alþýðublaðið - 20.10.1979, Blaðsíða 5

Laugardagur 20. október 1979
5
æ fleiri
irstöðu,
) við
Benedikt Gröndal,
forsætisráðherra,
í viðtali við
Alþýðublaðið
árangri. En á siöari hluta
viöreisnartimabilsins seig mjög á
ógæfuhliö. Þegar það fór saraan
aösildin hvarf og viö uröum fyrir
veröhruni á erlendum
mörkuðum, 1967, stóöum viö
frammi fyrir alvarlegri þjóö-
félagskreppu. Hún var svo alvar-
leg, aö Bjarni heitinn Benedikts-
son, geröi sér grein fyrir þvi, aö
skapa þyrfti þjóöarsamstööu um
að axla byröarnar. Hann bauö
þess vegna upp á þjóöstjórn.
Þáverandi stjórnarandstaöa,
Framsókn og Alþýöubandalag,
tóku sér umhugsunartima, en
höfnuöu tilboðinu aö lokum.
Mönnum sýnist eftir á, að sam-
dráttaraögeröirnar, og þá fyrst
og fremst hrikaleg gengislækkun,
sem gripið var til vegna þessar a
utanaökomandi áfalla, hafi veriö
ogharkalegar. En kjarni málsins
er sá, aö viö urðum fyrir áfalli.
Þaö leiddi til atvinnuleysis og
landfótta. Þess vegna getur sú
stjórn ekki fengiö mjög góöa
einkunn.
— Fyrrverandi félagar þinir i
Framsókn brigzla þér nú um aö
veriö sé aö undirbúa kreppu-
stjórn. Hverju viltu svara þvi?
— Þaö er hálfgert kreppu-
astand I efnahagslifi Vesturlanda
um þessar mundir. Það kreppuá-
stand nær til efnahagslifs
kommúnistalandanna lika. Svo
viröist, sem Urræöi hinnar
nýklassisku hagfræöi Keynes og
lærisveina hans, dugi ekki lengur
tiíaö leysa vandann. Ef til vill er
aftur komiö svo, aö fræöikenning
hagfræöinnar sé á eftir þróuninni.
Aöur var talið aö valiö stæöi á
milli veröbólgu eöa a tvinnuleysis.
En þjóöirnar I kringum okkur
upplifa nú hvort tveggja i senn:
Veröbólgu og atvinnuleysi. Sú
þjóö Vestur Evrópu sem tvimæla
laust hefur náð beztum árangri i
efnahagsmálum, er Vestur-Þjóö-
verjar. Jafnaöarmannaflokkur
Helmuts Schmidts hefur reynzt
hafa traust taumhald á verðbólg-
unni. Þar er aö visu nokkurt
atvinnuleysi. En þaö er annars
eðlis en var i kreppunni. 1 Þýska-
landi eru mörg hundruö þúsund
farandverkamanna. Þaö er vafa-
samt, aö þjóöverjar fengjust til
aö vinna þau störf, sem þeir
vinna. Aftur á móti er umfram
eftirspurn eftir sérhæföu fólki.
Farandverkafólk Evrópu er eins-
konar „þrælastétt” okkar tima.
Viö gætum margt lært af Þjóð-
verjum. Hin beizka reynsla
þeirra af óðaveröbólgu Weimar
lýöveldisins hefur bólusett þá
gegn verðbólguhugarfarinu. Hér
er þessu öfugt farið. Hugarfar
fólks er af gömlum vana I allt of
rikum mæli mótaö af veröbólg-
unni. Hún er ekki siður sálfræði-
legt fyrirbæri en efnahagslegt.
— Fyrrverandi samstarfs-
aóiiar þínir i Alþýöubandalaginu
hamra á þvi sýknt og heilagt i
áróöri sinum, aö meö jafnvægis-
stefnu sinni i efnahagsmálum
stefni Jafnaöarmenn visvitandi
aö kaupráni og atvinnuleysi.
Hverjuviltu svara þessum vinar-
kveöjum?
— Þetta er ekki einasta ill-
kvittinn áróöur, heldur lika ákaf-
lega einfeldningslegur. Allar
aögerir, sem til greina komu 1
efnahagsmálum, voru fyrst og
fremst metnar út frá liklegum
áhrifum þeirra á verðbólguna. Og
menn mega ekki gleyma þvi, aö
þaö er skammt öfganna á milli.
Oöaveröbólga stofnar atvinnu-
örygginu i stórkostlega hættu.
örlög Weimar-lýöveldisins ætti
aöduga tilaöminna okkur á þaö.
Jafnvægisstefna hefur þaö að
markmiði, samkvæmt oröanna
hljóöan, aö þræða hinn gullna
meðalveg. Ég held að reynslan af
þessu stutta stjórnarsamstarfi
hafi fært þjóöinni heim sanninn
um það, aö Alþýöubandalagið á
margt ólært,til þessaö hægt séað
taka það i tölu ábyrgra jafnaöar-
mannaflokka. Ég held þaö hafi
siast inn I vitund þjóöarinnar. að
Alþýöubandal. undir núverandi
forystu, er fyrst og fremst henti-
stefnuflokkur, sem lætur
atkvæöaveiöasjónarmiö ráöa
geröum sinum. Meðan svo er,
getur þaö ekki talist samstarfs-
hæft, á erfiðum timum. Þettaer i
eöli sinu stjórnarandstööu-
flokkur. Þaö var okkar reynsla,
aö Alþýöubandalagiö setti sffellt
fram kröfur um aukin útgjöld og
auknar lántökur. Þeir böröust
meira aö segja eins og ljón á móti
þvi aö rikissjóöur byrjaöi aö
greiöa skuldir sinar viö Seöla-
bankann. Þeir vildu stööugt slá
sig tii riddara meö þvl aö ausa fé
i framkvæmdir. Framkvæmdir
eru vinsælar. En það verður að
teljast hel'dur ’biiieg fram’koma.
að lota onum miKium tram-
kvæmdum, sem eru þarflegar i
” Kannski má segja, aöþaö sem
varö fyrrverandi rfkisstjórn
endanlega aö faili, var aö þessi
tiltrú almennings i landinu var
hrunin”.
„Þáverandi stjórnarandstaöa,
Framsókn og Alþýöubandalag,
tók sér umhugsunarf rest, áöur en
þeir höfnuöu aöild aö viöreisn-
inni.”
sjálfu sér, en ætla svo öðrum aö
borga reikninginn.
— Hver er skýringin á þvi,
Benedikt, aö flokkur, sem kennir
sig viö sósialisma og verkalýös-
hreyfingu, skilur ekki nauösyn
skipulagshyggju I efnahags-
málum I nútima þjóöfélagi?
— Égheld aö skýringarinnar sé
fyrst og fremst aö leita I uppeldi
forystuliös flokksins. Þar hefur
hver kynslóðin aliö aöra upp í
úreltum hugmyndum. Þetta er
ekkert nýtt. Baráttuaðferðir
sósialistaflokksins gamla voru
alltaf þessumarki brenndar. Þeir
vildu alltaf fyrst og fremst hafa
forgöngu fyrir krónuhækkun
kaups, án tillits til afkomu
þjóöarbúsins I heild. Jafnaöar-
menn hafa alltaf lagt meiri
áherzlu á aö knýja fram marg-
vislegar félagslegar umbætur.
Gott dæmi um þaö eru atvinnu-
leysistryggingasjóöir. Eöa til
dæmis forganga félagsmálaráö-
herra okkar, MagnUsar H.
Magnúsonar, fyrir þeim félags-
legu umbótum, sem ef til vill
munu reynast varanlegustu verk
þessa stjórnarsamstarfs. Slikar
umbætur brenna siður upp i eldi
veröbólgunnar.
—■ Nú hafa ýmsir góöir menn I
báöum flokkum, ekki sist þeir
sem starfandi eru i verkalýös-
hreyfingunni, látiö sig dreyma
um, aö þessi flokkar geti elft
samstarf sin i milli. Sumir hafa
jafnvel tekiö sér I munn oröiö
sameiningu. Séröu nokkrar
horfur á slikri þróun, meöan for-
ystulið Alþýöubandalagsins er
enn ekki komiö af gelgjuskeiöi, i
pólitiskum skilningi?
— Ég hef samúö meö slikum
sjónarmiðum. Þessir flokkar eiga
báöir sameiginlegan uppruna i
starfi verkalýöshreyfingarinnar
og hugmyndaheimi sósialismans.
En viö rikjandi aöstæöur veröa
slikar hugmyndir aö teljast
óraunhæfar. Agreiningur
þessara tveggja flokka er mjög
verulegur. Hann snýst um grund-
vallaratriði i lifsskoöunum lýð-
ræöissinnaðra jafnaöarmanna
annars vegar, og alræöishyggju-
manna hins vegar. Hann kemur
fram i ólikum viöhorfum til
vinnubragða innan verkalýös-
hreyfingarinnar og i ólikum hug-
myndum um samskipti Verka-
lýöshreyfingar og rikisvalds.
Ágreiningurinn I innanlands-
málunum er þvi ekki siður alvar-
legur en i utanrikismálunum. Aö
fenginni reynslu viröist m.a.s.
mega álykta, aö Alþýöubanda-
lagsforystan eigi hægara meö aö
sætta sig viö aö slá af kröfum
sinum i utanrikismálum. Aö visu
var kyrfilega frá þvi gengiö i
þessu stjórnarsamstarfi, aö 1
utanrikismálum skyldi fylgt
óbreyttri stefnu. Ég foröaöist
þess vegna að taka upp tima
rikisstjórnarinnar i umræöur um
þaö sem var að gerast á sviði
utanrikismála. Samt vil ég láta
þess sérstaklega getiö, vegna
áróöurs Þjóöviljans um flug-
stöövarmáliö, að i þvi efni var
ekki fariö á bak við ráöherra
Alþýöubandalagsins. ÞaB var
þegar á slðastliðnu sumri rætt vio
þá, hvernig haldiöyröi á þvi máli.
— Mun rikisstjórn þin aöhafast
eitthvað til þess aö bæta úr hinni
slælegu framkvæmd efnahags-
laganna frá s.l. vori? Veröur
þingmannanefndin, sem átti aö
skila tillögum um afnám laga og
endurskoöun á reglum um sjálf-
virk útgjöld rikissjóös og fjárfest-
ingarlánasjóöa, krafin um niöur-
stööur fyrr afgreiöslu fjárlaga?
— Eins og þú bendir á, er þessi
sjálfvirkni efnahagskerfisins, i
f’ír'öý'inum, um markaða
. um útlán fjárfest-
ingalánasjóöa og i landbúnaöar-
málunum, mestan part lög-
bundin. Viö munum ekki gefa út
bráöabirgöalög til aö breyta
þessu. Hins vegar munu ráöherr-
arnir, hver fyrir sig, undirbúa þá
iögg’j’öf sem þeir telja brýnast aö
íeggja íyrir þing aö loknum kosn-
ingum. Þetta á viö um alla ráö-
herrana. Þaö hefur þegar komiö
fram, t.d. aö félags og heil-
brigðismálaráðherra, Magnús H.
Magnússon, hefur ein f jórtán sllk
lagafrumvörp I buröarliönum,
ýmist fullfrágengin eöa á loka-
stigi. Eins munum viö taka upp
aftur vinnu viö lánsfjáráætlun
sem ekki var lokiö i tiö fyrr-
verandi rikisstjórnar. Þaö var
eitt af alvarlegri ágreiningsefn-
um i þeirri stjórn, hvert stefndi I
auknum lántökum og skuldasöfn-
um I lánsfjáraætlun. Alþýöu-
bandalagiö sótti þar miskunnar-
laust á, þótt veröbólguáhrif slikr-
ar stefnu séu augljós og af-
gerandi. Þetta munum viö endur-
skoöa frá grunni.
Mun rikisstjórn þin ganga
betur fram en forveri hennar i þvi
aö efla samráö viö aöila vinnu-
markaöarins?
— Já, sú gagnrýni er réttmæt,
aö þetta samráö varö i reynd
stopult og ófullkomiö. 1 upphafi
voru þrir ráöherrar, hver frá
sinum flokki, settir til þess aö
hafa þetta samráö meö höndum,
fyrir hönd rikisstjórnarinnar. En
það kom fljótlega á daginn, aö
þeir uröu s jaldnast sammála inn-
byröis i afstööunni til kaupgjalds
og verölagsmála. Meöan þeir
gátu ekki einu sinni sjálfir oröiö
sammála, var litil von til þess, aö
þeir gætu náö samkomulagi viö
fleiri aðila. I efnahagslögunum
frá s.l. vori var þetta samráö hins
vegar lögfest. Fyrrverandi
forsætisráöherra haföi einmitt,
skömmu áöur en hann lét af
völdum, látiö undirbúa reglugerð,
sem kveöur nánar á um fram-
kvæmd þessa samráös. Ég er nú
aö skoöa hana, og mun leitast viö
aö festa þetta samráö i sessi. Meö
þeim hættim.a. vonumst við til aö
geta hjálpaö til viö aö undirbúa
samingalotuna, sem framundan
er.
— AIþýðubanda1agsfor -
ingjarnir hafa nú I hótunum viö
kjósendur. Þeir segja.aö ef kjós-
endur makka ekki rétt I kosning-
unum, þá muni þeir beita sér
fyrir þvi innan verkalýöshreyf-
ingarinnar, aö efna til styrjaldar
á vinnumarkaðnum. Hvað finnst
þér um slikar striösyfirlýsingar?
— Þaö myndi auövitaö bæta
andrúmsloftiö og greiöa fyrir
skynsamlegri lausn, ef ábyrgir
forystumenn Verkalýöshreyfing-
arinnar tækju af tvimæli um það,
aö slikar striösyfirlýsingar væru
ekki gefnar I þeirra nafni. Sagan
hefur auðvitað kennt okkur, aö
þegar til lengdar lætur og á
hólminn er kimið, er ekki hægt, i
þjóöfélagi eins og okkar, að reka
verkalýshreyfinguna eins og
útibú frá einhverjum flokki. Þaö
hefur heldur engri rikisstjórn,
hvaða nafni sem nefnist, tekist aö
hafa verkalýðshreyfinguna I
vasanum. Forystumenn verka-
lýöshreyfingarinnar höfðu
tvi'mælalaust mjög jákvæö
viöhorf i upphafi til fyrrverandi
rikisstjórnar. Þeir geröu sitt til
þess aö stuöla aö vinnufriöi, sem
var aöeins rofinn af einstöku
hópum eins og flugmönnum og
fleirum. Auðvitaö heföi rikis-
stjórnin þurftaö mæta verkalýðs-
hreyfingunni á miöri leiö meö þvi
aö standa við fyrirheit sln um
hjöðnum verðbólgunnar, sem er
eina leiöin til bættra lffskjara i
reynd og varðveizlu kaupmáttar.
Þvi miður verður það aö skrifast
á reikning Alþýöubandalagsins,
fyrst og fremst, aö þetta tókst
ekki. Alþýöubandalagiö er þess
,,Við gætum margt lært af Þjóð-
verjum. Hin beizka reynsla
þeirra af óðaverðbólgu Weimar-
lýðveldisins hefur bólusett þá
gegn verðbólguhugarfarinu.. Hér
er þessu öfugt farið.”
vegna þegar i skuld við launþega-
hreyfinguna. Þeir ættu að reyna
að greiöa þá skuld, áöur en þeir
þykjast þess umkomnir aö hafa I
hótunum viö kjósendur. Verka-
lýsöshreyfingin skuldar Alþýðu-
bandalaginu hins vegar ekki
neitt.
Hins vegar játa ég aö mér voru
þaö vonbrigði, hversu tregir
ýmsir forystumenn Verkalýsð-
hreyfingarinnar, og þá einkum
þeir sem jafnframt eru I innsta
hring Alþýöubandalagsins, voru
til þes að endurskoöa okkar úrelta
visitölukerfi.Breytingar áþvi eru
mjög brýnar. Náist þær fram
munu þær mjög stuöla aö þvi aö
draga úr hraöa veröbólgunnar.
Þessa afstöðu þurfa forystumenn
Verkalýsöhreyfingarinnar. aö
endurskoöa. Þaö styöst ekki viö
rök,aö stjórnarbylting I íran leiði
sjálfkrafa til kauphækkunar á
Islandi. Þaö eru lika vandfundin
rök fyrir þvi, aö aukin slysatiöni á
vegum, sem leiöir til vaxandi
tryggingakostnaöar, leiöi um leiö
sjálfkrafa til kauphækkunar.
Þannig má endalaust tina til fjar-
stæöukennd dæmi um fáránlegar
afleiöingar þessa kerfis.
Hitt er skiljanlegt, að forystu-
menn Verkalýðshreyfingarinnar
hafa frá fornu fari litiö á visitölu-
kerfi sem varnarmúr um kaup-
mátt. Ekkert annaö og minna en
árangur i glimunni viö veröbólg-
una, sem næst ekki, nema jafn-
vægisstefna okkar nái fram aö
ganga, nægir til aö sannfæra
Verkalýöshreyfinguna um, aö
aörar leiöir séu færar til aö
tryggja varanlegan kaupmátt og
kjarabætur.
Þetta er líka sálrænt atriði. Ef
fólk hefur ekki trú á þvi, aö
stjórnvöld hafi tök á efnahags-
þróuninni, þá mun veröbólgan
fara vaxandi. Ef fólk sannfærist
um aö veröbólgan er á niðurleið,
þá mun hegöun þess breytast i
samræmi við þaö. Vilmundur
landlæknir sagöi mér einu sinni
frá þvi. að hann heföi upgötvað
stærstu veiluna i hagfræöinni.
Hagfræöilögmál byggjast nefni-
lega öll á gefnum forsendum um
mannlega breytni I hagrænum
efnum. En um leið og þessi lög-
mál eru þekkt og fólk veit af
þeim, hefur þaö um leiö tækifæri
til aö breyta út af þeim. Og þá
standast þau ekki lengur.
Áranguriefnahagsmálum verður
þess vegna aö byggjast á trausti.
Fólk verður aö trúa þvi, aö
þróunin stefni i rétta átt. Kannski
má segja , aö þaö sem varö fyrr-
verandi rikisstjórn endanlega aö
falli, var aö þessi tiltrú almenn-
ings I landinu var hrunin. Þaö er
athyglisvert, aö þeir þingmenn
Alþýöuf lokksins, sem voru
ákveðnastir stuöningsmenn
stjórnarsamstarfeins i upphafi,
voru nú I haust hvaö eindregn-
astir á þeirri skoöun, að ekki
mætti halda lengur áfram á sömu
braut.
— Hver er að þinu mati vig-
staða Alþýðuflokksins fyrir
þessar kosningar?
—■ Sú staöa sem nú er
Framhald á bls,- 6.
Jón Baldvin Hannibalsson ræðir við Benedikt Gröndal
forsætisráðherra og formann Alþýðuflokksins