Alþýðublaðið - 29.10.1979, Blaðsíða 7

Alþýðublaðíð óO ára
7
þvl, aó þaö a- sá eini þjóömála-
flokkur, sem helst sýnist hafa
eitthvert land fyrir stafni, þar
sem mönnum meö nokkurri til-
finningu eöa rjettlætis- og
mannúöarmeövitund er byggi-
legt.”
Fyrsta tölublaö Alþýöu-
blaösins 1907 kom ekki útfyrr en
21. febrúar. Þá var brot blaösins
allstórt, og 3 dálkar á siöu. Atti
blaöiö nú aö koma út vikulega. 1
þessum árgangi var m.a. ágrip
af sögu jafnaöarkenningarinnar
i 4 blööum. En af þessum ár-
gangi komu aöeins út 7 blöö, þaö
siöasta 7. april 1907. Blaöiö bar
sig ekki og hiö nýstofnaöa verk-
mannafélag, Dagsbrún, þekkti
ekki sinn vitjunartima betur en
svo, aö þaö neitaöi aö styrkja
blaöiö fjárhagslega. Blaöiö
varö þvi aö hætta aö koma út.
Þráöurinn slitnaöi og var ekki
tekinn upp aftur fyrr en aö 6
árum liönum. Enginn þeirra,
sem aö Alþýöublaöinu stóöu,
fékk greiddan eyri fyrir störf sin
viö þaö. Pétur Guömundsson,
ritstjóri blaösins, greiddi prent-
kostnaöinn þegar þaö lagöi upp
laupana.
Sama ár og Alþýöublaöiö
lognaöist Ut af, var stofnaö I
Reykjavik Verkamanna-
samband Islands stofn-
þing þess var haldið
dagana 29.október - 5.
nóvember. Aö stofnun þess
stóöu aöallega Bárufélögin, Hiö
islenska prentarafélag og Verk-
mannafélagiö Dagsbrún. Voru
lög sambandins sniöin eftir
lögum verkalýössambanda á
hinum Noröurlöndum. Ellefu
verkalýösfélögum var boöiö aö
ganga i sambandiö. Einnig var
rætt um aö stofna pólitískt jafn-
aðarmannafélag. Formaöur
verkamannasambandsins var
kjörinn Þorvaröur Þorvarösson
prentari, en aörir helstu
forystumenn þess voru þeir
PéturG. Guömundsson, Ottó N.
Þorláksson og Agúst Jósefsson.
Þarna var strax kominn visir
aö þvi, sem siöar varö Alþýöu-
sambandiö og Alþýðuflokkur-
inn. Eins og síðar varö meö þau
samtök, var fagleg og pólitlsk
barátta sameinuð I einu
sambandi. Verkamannasam-
bandiö bauö m.a. fram í bæjar-
stjórnarkosningum i Reykjavik
i janúar 1908. Ekki kom þó
Verkamannasambandiö manni
að, enda bauö verkamanna-
félagiö Dagsbrún einnig fram
og kom einum manni aö, Þóröi
J. Thoroddsen lækni. En þessi
fyrsti vi'sir aö heildarsamtökum
islenskrar alþýöu, fór sömu
leiöina og fyrsta tilraunin til út-
gáfu blaös alþýöunnar, Verka-
mannasambandiö hættistör’fúm
1910.
Verkmannablað
Við upphaf vinnu viö hafnar-
geröina i Reykjavik áriö 1913
hófu Dagsbrúnarmenn verkfall
til aö mótmæla kauplækkun. Þá
fundu verkamenn mjög til þess
aöeiga ekkert málgagn. Blööin,
sem þá voru stærst, Visir og
Morgunblaöiö, dagblöðin, rang-
færöu kröfur Dagsbrúnar.
Grein, sem Felix Guömundsson
skrifaði til aö túlka málstaö
verkamanna og fékk inni meö i
VIsi, birtist þar lemstruö og
stytt. Til þess aö bæta úr brýnni
þörf stofnaði Dagsbrún til
blaöaútgáfu. Blaöiö hét „Verk-
mannablað” og var Jón Jónsson
ábyrgöarmaöur þess.
Þó mun Pétur G.
Guömundsson aöallega hafa séö
um ritstjórn blaösins, eins og
Alþýöublaösins fyrra. Pétur var
á þessum tima formaöur Dags-
brúnar. Hann hafðiveriö kosinn
i bæjarstjórn Reykjavikur áriö
1910 af sameiginlegum lista
Dagsbrúnar og Landvarnar-
flokksins. VarPétur efsti maöur
listans og fulltrúi Dagsbrúnar.
Fyrsta tölublaö Verkmanna-
blaöskomútimaí 1913, en slöan
kom þaö út reglulega á hverjum
laugardegi til áramóta. Blaöiö
var I frekar stóru broti, 4dálkar
ásiöu, ogyfirleitt 4 siöur. Bæöi
var skrifaö um kjör islenskra
verkamanna, t.d. vinnutima, og
þau jafnvel borin saman viö
kjör I öörum löndum, og einnig
var mikiö um jafnaöarstefnuna,
þýddar greinar. Má segja, aö
þarna hafi I fyrsta sinn verið
gert verulegt átak til aö kynna
fræöilegri hliöar jafnaöar-
stefnunnar i Islensku blaöi.
Verkmannablaöiö var ekki
langlift. Aöeins kom út af þvi
eitt blaö áriö 1914, þaö var 10.
janúar. I ársbyrjun 1914 var
kosin ný stjórn I Verkamanna-
félaginu Dagsbrún. Vildi hún
ekkertstyrkja blaöaútgáfuna og
neyddist blaöiö þvi til aö hætta
aö koma út. Blaöaútgáfa i þágu
alþýöustéttanna á Islandi
lognaöist út af á ný.
VERKMANNABLAÐ
Forsiða „Verkmannablaðs'' 1913
ALÍ’ÝÐDBLAÐIÐ
1. ÍltÁíL
Hí vkjavIk. Janvvh UHH''
1. Mi
Avarp.
i.ti }>i!t firamiiðíirvor,
frlfíiu ?*0 }uti <>g }>or,
|>|óðin m*a. wm 1ii memwngm
skvwMA víll fjrt'vla,
*>g bngös! ri m iH
}>ó vi gangt
}>ví n<S gæfjm o>s föti ma ún vrfiðis
vrita;
fni sórti mv<S |> vs mvTkvidMrsiiagíina
dvinit,
og iiýrðiegri sól ylir Umiið vnrt
skína;
og að Ivita |wvr hétt
}>ú mvð ntorku jit!
ti! uð aOa |Hi' gullsius i frauiiiðar-
krtrórni þma,
t/, (iísfoswi.
rkkíwi >vtjf*rnarvuid haU, ekki hafa
fyrir sig vbindaíogi n;un, vn
Hkamivgl rrílði Hiv,\taiii vmu
11ð pnim
siarrsii nolfkurinn. En }>vi miður
or og að við iióf
um okki adra yitrhurxii vn mi»rgð
ina
Voldin grlum viti h; >0» vn víjfjuni
{><»! t»kív í; v*d hóftrn i fvngid \nm
ódntm i hvn<hu\ víS'A i'jeHara mgt.
Irvíum <i ’drtvm íið hðkii ia fyrír
Vid hofum afíur aúgun grf •
ttni «>kkí ir i imðmýkt undsr }>i>vlk-
««y ntrtgí ívú fyririti ningu, V i * !<i -
Itíslknúr srjgjs okktir hvvrmg vid
eifgum m V siijsi t>g sín i>tliix hvrrnig
vjð tigum að h-a og dvvja. }Jni
l>imía okkur bvíðar, vn spvría okk
ur vkkí mu, iivr fnmgar }>a»r mogi
talðnsk aiþýda! .
IVÍta hlað M’Oi hor hiiiist vr aih vvrn, In im or dkki m>g að iuio
að aljrvÓH. Við, srm grfuio jiöð okkm m$ki kormé sdt, )«?ir voréa
ut. erum alfrvðiimrnu, vn %v<> ír«
hka að ruða nw<S tivoni hriutmu
dagUgu tair pvír inriui kallaðír svm við siiúmn kvdramm. íri'}u?ir hv
Forsíða fyrsta tölublaðs Alþýðublaðsins fyrra.Blaðaútgáfa íslenskrar alþýðu fór
hægt af stað.
Dagsbrún
Þaö er fyrst þegar ölafur
Friöriksson kemur til sögunnar
aö blaöaútgáfa alþýðusamtak-
anna nær sér verulega á strik.
Upp frá þvi hefur þráðurinn
ekki slitnaö. Ólafur haföi dvaliö
árum saman I Danmörku. Þar
geröist hanneldheitur jafnaöar-
maöur, sótti fundi dönsku
alþýðusamtakanna og las mikiö
um jafnaöarstefnuna. Ariö 1914
kom hann heim og bjó fyrst á
Akureyri. Þar stofnaði hann
fyrsta jafnaöarmannafélag
landsins. Áriö eftir fluttist hann
til Reykjavikur. Þar stofnaöi
hann annaö jafnaöarmanna-
félag og átti hlut aö stofnun
Verkakvennafélagsins Fram-
sóknar og Sjómannafélags
Reykjavikur.
Sumariö 1915 hófu nokkur
iönaöar- og verkamannafélög
útgáfu vikublaösins „Dags-
brúnar”, sem bar undirtitilinn
„blaö jafnaöarmanna”. Var
Ólafur Friöriksson ráöinn rit-
stjóri þess. Fyrsta tölublaöiö
kom út 10. júli 1915. Þar er fyrst
grein um jafnaöarstefnuna
(socialisme) á forsiöu. Segir
þar m.a.:
„Jöfnuöur sá sem viö viljum
koma á, er aö allir, hvert ein-
asta mannsbarn, sem fæöist hér
á landi, hafi jafnt tækifæri til
þe ss aö þroska og fullkomna
alla góöa og meöfædda hæfi-
leika”. Til þess þarf aö gera fá-
tæktina útlæga úr landinu og um
það segir á þessa leiö: „Til þess
aö koma þessu i framkvæmd
ætlum viö á aUar lundir aö
stuöla aö þvf, að láta auösupp-
sprettur landsins renna sem
rikulegast, og þannig, aö þaö
veröi þjóöin, sem ábatist á þvi
en ekki einstakir fáir menn.”
Afram segir: Við álitum aö
reynslan sé búin að sýna þaö er-
lendis, aö fátæktinni veröi ekki
útrýmt, nema þau af fram-
leiöslutækjum, sem mikilvæg-
ust erum séu opinber eign. En
svonefnum viö eigi aöeins eign-
ir landsjóös, sýslueignir og
eignir sveitarfélaganna, heldur
einnig eignir samvinnufélaga.
.... Þaö eru þrjú vopn, sem viö
einkum ætlum aö vega meö, til
þess aö útrýma fátæktinni, þ.e.
meö samvinnufélagsskap
verkalýösfélögum, og meö þvi
aöhafaáhrif á iöggjöf og stjórn
landsins”. Hér stekkur
jafnaöarstefnan fram fuUskiýi-
uö, eins og Aþena úr höföi Seifs,
og svo nútlmalega framsett, aö
þetta hljómar, aö breyttu breyt-
anda eins og smáágrip af nýj-
ustu stefnuskrá Alþýöuflokks-
ins.
Blaöiö „Dagsbrún” náöi
skjótt mikiUi útbreiöslu ekki aö-
eins I Reykjavik, heldur einnig
út um land. Þaö vakti strax at-
hygli fyrir djarflegan málflutn-
ing. Vilhjálmur S. Vilhjálmsson
hefur lýst ritstjórn Ólafs Friö-
rikssonar á Dagsbrún á þennan
hátt I afmælisbiaöi Alþýöu-
blaösins fyrir 20 árum: „Rit-
stjórinn var bráösnjall, baráttu-
glaöur og ósérhlifinn. Hann
talaöi ekki tæpitungu viö bur-
geisastéttina og sagöi henni
óspart tU syndanna. Jafnframt
var hann sjálfur eins og lýsandi
kyndill i bæjar- og félagslifinu,
— og alls staöar þar sem hann
kom, brast á stormur. Slikir
brautryðjendur ná árangri.”
Núhaföialþýöaneignast blaö,
sem tók virkan þátt I dægur-
málabaráttunni fyrir þess hönd
og varöi málstað alþýöunnar
hiklaust gegn árásum ihalds-
blaöanna, sem þá voru stærst
Morgunblaöiö og Visir. Þessi
dægurmálabarátta var einna
gildastur þáttur I blaöinu Dags-
brún, en lítiö var fjaUaö um
jafnaðarstefnuna á fræöilegan
hátt. FjaUaö var um almenn
stjórnmál innanlands, mikiö
sagt frá einstökum þjóðmála-
fundum og talsvert skrifaö um
þingstörf. Dagsbrún baröist
ötullega fyrir hagsmunamálum
alþýöunnar, fjallaöi um kjör
verkalýösins ogverölag á brýn-
ustu lifsnauðsynjum almenn-
ings, og þar meö verslunarmál,
svo sem kaupfélagsskap alþýöu.
Frásagnir af samtökum
islenskrar alþýöu skipaöi háan
sess i blaðinu, og dálitiö var
sagt frá baráttu alþýðunnar I
nágrannalöndunum. Nokkuö
varskrifaö i blaöiö um verkleg-
ar framkvæmdir sem til heilla
horfðu fyrir land og lýö. En auk
þess voru i Dagsbrún eins og i
hinum blööunum almennar
smáfréttir um hvaöeina, sem
almenningi lékhugurá aö frétta
af þvi Dagsbrún var blaö sem
fyllilega var sambærilegt viö
borgaralegu vikublööin hvaö
snertir fjölbreytt efni. 1 blaöinu
var meira aö segja framhalds-
saga.
Dagsbrún lenti fljótlega I
allsnarpri kosningahriö. Viö
bæjarstjórnarkosningarnar I
janúar 1916 buöu verkamenn
vlöa fram, og unnu sums staðar
glæsilega sigra. Þeir komu t.d.
tveimur mönnum aö á Akureyri
og tveimur i Hafnarfiröi. í
Reykjavik var árangurinn þó
einna glæsilegastur. Þar átti aö
kjósa fimm bæjarfulltrúa og
kom verkamannalistinn þremur
mönnum aö. Andstæöingar
gengu þar fjórskiptir til kosn-
inga og fengu aöeins tvo menn
kjörna.
Og nú var skammt stórra
högga á milli. Sama ár, 12.mars
1916 var stofnaö I Reykjavik
Alþýöusamband Islands, sam-
bandsfélag islenskra
verkmanna, sjómanna og
iönaöarmanna. Starfsemi
Alþýöusambandsins var þá i
upphafi tviþættur. Þaö var
hvorttveggja I senn verkalýös-
samband og stjórnmálaflokkur,
enda gengu fljótlega I það
stjórnmálafélög jafnaöar-
manna. Viö landskjörið 15.
ágúst 1916 buöu verkamanna-
félögin fram sérstakan lista. Er
þaö i fyrsta sinn sem Alþýöu-
flokkurinn kemur fram opinber-
lega sem stjórnmálaflokkur. En
upp frá þessu bauð Alþýöu-
flokkurinn fram viö allar
alþingis og bæjarstjórnarkosn-
ingar.
Fylgi Alþýðuflokksins viö
landskjörið 1916 var ekki mikiö,
tæp 7% greiddra atkvæöa. En
siöar þetta sama ár kom
Alþýöuflokkurinn aö manni viö
alþingiskosningar I Reykjavik,
öörum tveggja þingmanna
Reykjavi'kur. Þetta var
Jörundur Brynjólfsson, þá
kennari. Memn úr Sjálfstæöis-
flokknum gamla þversum-arm-
urinn svokallaöi stóö aö þessum
lista meö Alþýöuflokknum.
1} 5. mai 1917 keypti Alþýöu-
flokkurinn blaöiö Dagsbrún af
fyrri eigendum, en ritstjörinn
var áfram sá sami, og stefna
blaðsins og máiflutningur var
enn þá sá sami. Þegar Alþýöu: -
flokkurinn hóf útgáfu dagblaös
Alþýöublaösins haustiö 1919,
var ætlunin aö Dagsbrún héldi
áfram aö koma Ut. Atti þaö
einkum aö þjóna lands-
byggöinni og flytja efni úr
AJþýöublaöinu, sem ekki snerti
Reykvikinga eingöngu. En
mönnum fannst þegar til kom
ekki svara kostnaöi aö gefa út 2
blöö, enda náöi Alþýöu-
tdaöiö skjótt mikilli útbreiöslu.
Aöeins komu út 2 blöö af Dags-
brún eftir aö Alþýöublaöiö hóf
göngu sina, þaö siöasta 9.
nóvember 1919'.