Alþýðublaðið - 29.10.1979, Blaðsíða 11

Alþýðublaðið 60 ára
11
verulegar réttarbætur áriö 1921.
Baráttan fyrir hvildaartima
togaraháseta var eitt þeirra
mála, sem blaöiö lagöi mikiö liö.
Sú bráönauösynlega réttarböt
náöi fram aö ganga áriö 1921, þá
er samþykkt var á alþingi frum-
varp Jóns Baldvinssonar um sex
stunda hvild á sólarhring. Þaö
timamark var siöan hækkaö á
alþingi 1928, upp i átta stundir.
Þá lét blaöi einnig mjög til sin
taka um öryggismál sjómanna,
enda fengust brátt merkar réttar-
bætur á þvi sviöi. Var þaö meö
lögum um eftirlitmeö skipum og
öryggi þeirra, sem samþykkt
voru á alþingi 1922. Er þaö gagn-
merk löggjöf, sem enn er aö veru-
leguleyti i gildi.en hefuraö sjálf-
sögöu veriö endurbætt siöan.
Almenn mannréttindamál.
Alþýöublaöiö hóf þegar i upphafi
baráttu fyrir gagngerum
breytingum á hinni úreltu og
ómannúölegu fátækralöggjöf,
sem lengi haföi veriö i gildi. Birti
þaö margar greinar um fátækra-
flutningana alræmdu, kraföist
þess, aö landiö allt yröi gert aö
einu framfærsluhéraöi og niöur
féllu þau ákvæöi, aö þeginn
sveitastyrkur svifti menn borg-
aralegum réttindum. Þessi
barátta varö langvinn og bar ekki
árangur i löggjöf fyrren mörgum
árum siöar en hér er korpiö sögu.
Rýmkun kosningaréttar og
réttlátari Kjördæmaskipun varö
snemma meöal baráttumála
blaðsins. Eins og áöur er sagt,
náöi sú réttarbót fram aö ganga
áriö 1920, aö þingmönnum
Reykjavikur var fjölgaö úr
tveimur i fjóra og hlutfalls-
kosningar teknar upp þar.
Baráttan fyrir lækkun kosninga-
aldurs niður i 21 ár sóttist seinna,
en þó bar hún árangur að lokum.
Umbætur á kaupi og kjörum
verkafólks og iönaöarmanna uröu
aö sjálfsögöu þegar frá upphafi
meöal helztu baráttumála
blaösins. Var þess og brýn þörf,
vegna þeirrar dýrtiöar, sem rikti
hér á landi eftir heimsstyrjöldina
fyrri, þegar lifsnauösynjar allar
hækkuöu stórlega i verði. Tókst
verkalýössamtökunum meö
haröri baráttu aö rétta aö nokkru
hlut hins vinnandi fjölda, og
studdi Alþýöublaðiö hagsmuna-
samtökin fastlega i öllum viöur-
eignum þeirra viö atvinnurek-
endur.”
Hallbjörn Halldórsson
Hallbjörn Halldórsson varö rit-
stjóri Alþýöublaösins á eftir ólafi
Friörikssyni, frá 19. október 1922
til ársloka 1927. Vilhjálmur S. Vil-
hjálmsson segir um Hallbjörn i 35
ára afmælisblaði Alþýöublaösins,
aöhann hafi verið afburða vel rit-
fær maður, einn hinn' ritfærasti
blaöamaöur, sem starfaö hafi við
Alþýöublaðiö. Hann var og ákaf-
lega vinnusamur og duglegur, og
sást ekki fyrir I þvi efni, segir Vil-
hjálmur. Til þess var tekið, hve
fjölfróöur Hallbjörn var, og þó
sérstaklega um allt, sem aö is-
lensku máli laut. Annars skal vis-
aö til minningar Hallbjarnar eftir
Vilhjálm S. Vilhjálmssoná öörum
staö hér i blaðinu. Hallbjörn lét af
ritstjórn Alþýöublaösins i árslok
1927 og var eftir þaö prentsmiöju-
stjóri Alþýðuprentsmiöjunnar.
Snemma á ritstjórnartfma
Hallbjarnar breytti Álþýðublaöið
um prentstað. Þaö haföi frá upp-
hafi veriö prentaö I Gutenberg,
sem rekinvar afsameignarfélagi
prentara. En i ársbyrjun 1923
hófu prentarar verkfall, sem var
ærið langvinnt. I tæpan mánuð,
frá 7. janúar til 3. febrúar, kom
Alþýöublaðið út fjölritað og aö-
eins tvær siður hvert blað að jafn-
aöi.Þann 4. febrúar byrjaöi blaö-
iö svo aö koma aftur út prentaö,
enda þótt „langa verkfallinu”
væri ekki lokiö enn. Var skýrt frá
þvi i blaöinu, aö tveir prentarar
hefðu tekið á leigu prentsmiöju
Hallgrims Benediktssonar á
Bergstaöastræti 19. Hefðu þeir
tekiö aö sér aö prenta blaðiö fyrir
þau laun, sem Prentarafélagiö
hafði gert kröfu um i deilunni.
Þessi prentsmiöja var litil, búin
lélegu letri og frumstæðum vél-
um. Flest eöa allt var enn hand-
sett á þessum árum.
Alþýðuprentsmiðjan og
Alþýðuhúsið fyrra
Þegar skömmu eftir aö Hall-
björn Halldórsson tekur viö rit-
stjórn Alþýöublaösins, eöa I
Haraldur Guðmundsson var ritstjóri Alþýðublaðsins 1928
til 1931, samhliða þingmennsku.
Einar Magnússon, ábyrgðarmaður Alþýðublaðsins sum-
arið 1933.
desember 1922 er hafin vinna viö
hús alþýðufélaganna I Reykjavik
á lóö þeirra viö Hverfisgötu. Þar
reis af grunni fyrra Alþýöuhúsiö i
Reykjavik, og stóö þaö á sama
staö og núverandi Alþýöuhús.
Hús þetta var alllengi i smiöum
þótt lítiö væri enda mikið unnið
viö þaö I sjálfboöavinnu og viö
kröpp fjárráö, eins og gefur aö
skilja.
Jafnframt þessu átaki i hús-
næðismálum alþýðusamtakanna
var árum saman um það rætt inn-
an Alþýöuflokksins og verkalýðs-
félaganna, aö nauösynlegt væri
aö eignast sina eigin prentsmiöju,
sem annastgæti prentun Alþýöu-
blaösins og annarra rita sem al-
þýðusamtökin gæfu út. Arið 1924
var hafin söfnun I prentsmiöju-
sjóð, og beitti Fulltrúaráö verka-
lýösfélaganna sér einkum fyrir
þvi. Nokkurtfésafnaöistaöþessu
sinni, en þó hvergi nægilegt til aö
ráðist yröi I prentsmiöjukaup.
Svo leið og beið. 1 febrúar 1925 va r
aftur skorin upp herör og unnið
ötullega aö söfnun til prentsmiöj-
unnar. Nú voru undirtektir svo
góöar, aö á skömmum tima
safnaöist nægilegt fé til kaupa á
litilli prentsmiöju.
Ariö 1925 var hiö nýja hús al-
þýöufélaganna risiö af grunni, Al-
þýöuhúsiö fyrra viö Hverfisgötu.
Þetta var litill steinkumbaldi, ein
hæö og kjallari. Skrifstofur blaös-
ins og ritstjórn voru fluttar af
Bjargarstig 12, þar sem þær
höföu verið a.m.k. siðan Hall-
björn Halldórsson tók viö rit-
stjórn, i Alþýöuhúsiö þ. 1. október
1925. Afgreiöslan var I skúrnum
viö Ingólfsstræti til 1. nóvember
þaö ár, er hún var einnig flutt i
Alþýðuhúsið. Skúrinn var fluttur
burt eftir þetta.og mun hannhafa
hýst Sjóklæöageröina um hriö.
Afgreiðsla Alþýöublaösins og
skrifstofur voru á efri hæö Al-
þýöuhússins, en prentsmiöjan,
sem hlaut nafnið Alþýöuprent-
smiöjan, i kjallaranum.
Prentsmiðjan mun hafa komið
til landsins undir árslok 1925, en
fyrsta tölublaö Alþýðublaösins,
sem prentaö var í hinni nýju
prentsmiöju, kom út 1. febrúar
1926. Hallbjörn Halldórsson mun
hafa átt meginþáttinn I skipulagi
og vali vélakosts handa prent-
smiöjunni, enda var hann mjög
vel lærður i sinni iðn og hinn
mesti smekkmaöur á alla prent-
un. Þessi prentsmiðja var nokkuð
vel búin tækjum og letrum, en
auk þess var þarna litil setjara-
vél, þýsk, sem eindálka megin-
mál var sett á, en annað var
áfram handsett. Þótti mönnum
mikill munur á setningu og af-
köstum frá þvi sem áður var, en
Hallbjörn Halldórsson, ritstjóri Alþýðublaðsins 1922 tii
1927 og síðan prentsmiðjustjóri Alþýðuprentsmiðjunnar.
mönnum, svo sem Héðni Valdi-
marssyni og Ingimar Jónssyni,
sem siöar áttu eftir aö koma m jög
viö sögu Alþýöuflokksins. Efsti
maöur á listanum var flokksfor-
maöurinn, Jón Baldvinsson.
Fram komu alls fjórir listar.
Úrslit uröu þau, aö Alþýöuflokk-
urinn vann mikinn sigur. Listi
hans var hæstur að atkvæðatölu,
hlaut 1795 atkvæöi. Jón Baldvins-
son var oröinn þingmaöur Reyk-
vikinga, fyrsti þingmaöurinn,
sem Alþýöuf tokkurinn kom á þing
einn og óstuddur.
Baráttumál fyrri
hluta timabilsins
1 Alþýöuhelginni, helgarblaöi
Alþýöublaösins, 31. desember
1949, er ágæt greinargerð fyrir
helstu málum, sem Alþýöublaðið
barðist fyrir fyrri hluta þess
timabils, sem hér um ræöir, þ.e.
frá upphafi og fram yfir miöjan 3.
áratuginn. Þar segir:
„Réttinda- og öryggismál
sjómanna voru þar einna fremst í
flokki.
Allt fram á heimsstyrjaldar-
árin fyrrihafði islenzk sjómanna-
stétt veriðréttindasnauö, oröiö aö
lúta fyrirmælum atvinnurekenda
um kaup og kjör, sem oft og tiðum
gátu engan veginn talizt mann-
sæmandi. Löggjafarvaldið veitti
sjómönnunum litla stoð, enda
haföi þaö jafnan veriö I höndum
embættismanna og atvinnurek-
enda, sem sýnthöfðu litinn skiln-
ing á þörf félagsmálalöggjafar I
þágu alþýðu manna. Farmanna-
lögin frá 1890 og siglingalögin frá
1913 máttu heita einu lagabálk-
arnir, sem tryggðu sjómönnum
nokkur réttindi. Alkunna er, hve
mjög skorti lengi á sæmilegan
aðbúnaö skipverja, meðan þeir
áttu um allt slikt undir högg aö
sækja til útgeröarmanna. Þaö,
sem þeirbáruúr býtum fyrir erf-
iði sitt, var einnig skammtaö úr
hnefa, og oft var sá skammtur
næsta smár.
Eftir aö Hásetafélag
Reykjavikur var stofnað árið
1915, hóf það haröa baráttu fyrir
réttar-og kjarabótum sjómanna.
Blaöiö Dagsbrún, og siðan
Alþýðublaöiö, eftir aö þaö var
stofnaö, voru sverö og skjöldur
sjómanna og samtaka þeirra I
þessari baráttu. Togarasjómenn
uröu aö heyja langvinn og harð-
vitug verkföll, til að koma fram
kröfum sinum um sæmileg kjör,
og var Alþýðublaöið þeim
ómetanlegur styrkur. Þá beitti
blaðið sér einnig fyrir hækkuðum
dánarbótum til ekkna og barna
þeirra sjómanna, sem létu lifið
við störf sin, og náðust i þvl efni
ólafur Friðriksson var ritstjóri Alþýðublaðsins frá upp-
haf i 1919 og til 1922/ og síðan aftur 1931 til 1933.