Alþýðublaðið - 29.10.1979, Blaðsíða 19

19
Finnbogi Riitur Valdemarsson,
ritstjóri Alþýöublaösins 1933 til
1938.
ur, þaö haföi einnig sérstaka
fréttaritara erlendis. Þekktir
blaöamenn viö Daily Herald I
London, Politiken og Social-
Demokraten I Kaupmannahöfn
og Arbeiderbladet i Osló tóku að
sér aö senda Alþýðublaðinu
einkaskeyti. Þannig fengu les-
endur blaösins fréttir erlendis frá
siödegis sama dag og þær birtust i
erlendu stórblööunum.
Finnbogi Rútur litaöist einnig
um i heimalandinu og lagöi
áherslu á aö finna sjálfboöaiiöa út
um allt land, sem vildu taka aö
Sér aö gerast fréttaritarar fyrir
blaöiö. Þeim var bent á aö fleira
væri frétt en pólitiskir fundir og
þess háttar. En gengið gat erfiö-
lega aö halda þessum innlendu
fréttariturum vakandi, og fá þá
til aö senda fréttir þegar i staö, ef
eitthvaö markvert geröist i staö
þess aö senda kannski viku- eöa
mánaöarpistla með yfirliti yfir
helstu tiöindi I stil kunningja-
bréfa.
Finnbogi Rútur byrjaöi einnig
aö skrifa fréttir i svokölluöum
„æsifréttastil”. Um þaö segir
Sigvaldi Hjálmarsson i grein um
ritstjórnartiö Finnboga i 50 ára
afmælisblaöi Aiþýöublaösins:
„Þetta aö tala um „æsi”fréttir
er I verunni oftast rangt og ósann-
gjarnt, þótt oft sé svo gert af al-
menningi. Rösk og harösnúin
fréttamennska fær oftast nær
þann stimpil á sig alveg eins þótt
ýtrustu varfærni sé gætt. Mann-
lifiö er nefnilega litiö annað en
„æsi” fréttir, ef menn þora aö
horfa á þaö i staö þess aö láta sig
dreyma.
Fréttamaöur eöa ritstjóri frétta
þarf aö kunna skil á aö segja frá
atburöum skýrt og greiniiega og á
þann hátt aö þaö sem mest er
interessant i fréttinni komi sem
allra skýrast i ljós. Hér er ekki
spurningin sú aö blása þaö upp
sem ekkert er, slik frétta-
mennska borgar sig aldrei og
vekur aldrei varanlega athygli,
heldur aöeins þaö aö gera atburö-
inn nógu ljósan finna þá fleti á
málinu sem gera þaö umræöu-
vert”.
A þessum tima var Alþýöublaö-
iö ekki aðeins dagblaö, þaö var
lika vikublaö. Orval af fréttum,
sem birst höföu i blaöinu var
prentaö upp aftur i sérstöku viku-
blaöi sem sent var út á land.
Ný uppsetning
Finnbogi Rútur réöst I aö setja
Alþýöublaöiö upp eins og titt var
um stóöblööerlendis, en þeim var
hann vel kunnugur vegna áhuga
sins á alþjóöamálum. Hann hugö-
ist nota stórt letur i fyrirsagnir,
sem látnar yröu ná yfir marga
dálka. Hann vildi umfram allt
nota uppsetningu frettanna til að
gera blaöiö auölesnara, setja
fréttir upp á mismunandi áber-
andi hátt eftir mikilvægi þeirra.
Þannig var stórfrétt sett á áber-
andi staö á forslöu og tiöindagildi
hennar undirstrikað meö stóru
fyrirsagnalegri. Leturbreytingar
og undirfyrirsagnir áttu aö gegna
sama hlutverki, aö gera blaöiö
aögengilegra, en slikt mátti heita
óþekkt I islenskum blöðum á
þessum tima.
Hér var viö ramman reip aö
draga þvi aö prentsmiöja
Alþýöublaösins var ekki útbúin
fyrir slik vinnubrögö. Feitt for-
málaletur viröist ekki hafa veriö
til, og fyrirsagnalegur var mjög
af skornum skammti. Fyrstu
mánuöina má sjá, ef flett er blaö-
inu frá þessum tima. aö hinn nýi
ritstjóri er aö þreifa sig áfram
meö notkun fábreyttra leturteg-
Forslöa éins af fyrstu tölublööum
Sunnudagsblaös Alþýöublaösins,
sem Finnbogi Rútur hóf útgáfu á i
október 1934.
unda, og stundum undirstrikar
hann skáletur, þegar hann vildi
sýnilega eiga kost á sterkari let-
urgerð. En þegar frá leiö, fékk
prentsmiöja blaösins stórt og
áberandi letur, og þaö var óspart
notað.
Fréttamyndir vildi Finnbogi
Rútur nota til aö lifga upp á svip
blaösins og varpa skýrara ljósi á
atburöina. Stefnan var aö hafa
a.m.k. eina mynd á forsiöu. Þetta
var fyrir tiö simsendra mynda,
svo aö mannamyndir hlutu að
vera mest áberandi. Blaöiö kom
sér upp safni mynda af þeim
mönnum, sem mest voru i frétt-
um, og fékk erlendu myndirnar
mest frá Kaupmannahöfn. Inn-
lendar fréttamyndir skipuöu
einnig sinn sess. Einu sinni kvikn-
aöi t.d. I húsi I Reykjavik er Finn-
bogi Rútur var aö fara I mat
skömmu eftir hádegi. Nú voru
höfö hröö handtök, og mynd og
frásögn af brunanum kom i blað-
inu samdægurs.
önnur stækkun og
Sunnudagsblaðið
Alþýöublaöiö var 5 dálkar aö
stærö I tæpt ár. En þann 20. októ-
ber 1934 stækkaöi blaöiö aftur, og
nú upp i 6 dálka á siöu. Blaöiö var
áfram 4 siöur, enda var ekki hægt
aö fjölga siöum meö þeim prent-
búnaöi, sem blaöiö haföi yfir aö
ráöa. Þvi varö aö fara þá leiöina
aö stækka umbrotiö, enda þótt
blaöiö yröi þá óþægilega stórt.
Alþýöublaöiö var nú i stærra broti
en öll önnur islensk blöð. Stóö svo
allt til 1. april 1940, er blaöið var
aftur minnkaö niöur i 5 dálka.
Tveimur árum seinna var blaöiö
Ioks stækkaö upp I 8 siöur, enda
var þá komin ný prentvél fyrir
blaöiö.
Jafnframt þvi að brot blaösins
var stækkaö, var hafin útgáfa á
sérstöku sunnudagsblaöi, 8 siöum
I mun minna borti en blaöið sjálft.
Þaö blaö var ætlaö til skemmti-
lesturs, en flutti vandaö efni, m.a.
þýddar smásögur erlendra úr-
valsrithöfunda, og ljóö bæöi
frumsamin og þýdd. Einnig var
talsvert um þjóölegan fróöleik i
blaöinu, feröasögum og ýmsu
fleiru auk erlends afþreyninfar-
efnis. Forsiöa Sunnudagsblaösins
var lengi framan af prýdd nýrri
mynd islensks listamanns.
Sunnudagsblaöiö kom út allt til 8.
október 1939, er útgáfu þess var
hætt af sparnaöarástæöum.
Um leiö og byrjaö var aö gefa
út Sunnudagsblaöiö, fór Alþýðu-
blaöiö aö koma út siödegis á
sunnudögum lika, meö Sunnu-
daigsblaöinu, en Alþýöublaöiö var
siödegisblaö allt frá upphafi og
þar til þaö stækkaöi upp I 8 siöur
áriö 1942. Kom Alþýöublaöiö út
siödegis á sunnudögum fram á
áriö 1936. Þaö kom þannig út sjö
daga vikunnar i rúm tvö ár, og
auk þess svo Sunnudagsblaöiö.
Útbreiðsla margfaldast
Ekki fór hjá þvi, aö útbreiösla
Alþýöublaösins ykist stórum viö
þessa byltingu. 1 fyrsta blaöinu i 6
dálka brotinu er skýrt frá þvi, að
áskrifendafjöldi hafi tvöfaldast á
tæpu ári, eöa siðan Finnbogi Rút-
ur tók viö ritstjórninni, og lausa-
salan fjórfaldast. Þó átti út-
breiösla blaösins enn eftir aö auk-
ast eftir þetta.
Þegar Finnbogi Rútur kom aö
Alþýöublaöinu, var útbreiösla
þess lítil, liklega talsvert undir
tveimur þúsundum og e.t.v. ekki
nema i kringum eitt þúsund ein-
tök. En áöur en langt um leiö var
fariö aö prenta blaöiö I þúsunda
upplagi, og þegar salan var mest
. á götunni, munu hafa selst upp
undir tiu þúsund eintök eöa jafn-
vel allt aö 12 þúsundum eintaka.
Þaö var ekki laust viö aö
skjálfti færi um keppinauta
Alþýöublaðsins viö uppgang þess.
Morgunblaöiö var á þessum tima
eini keppinautur blaösins, sem
eitthvaö kvaö aö. Visir var fyrst
og fremst meö bæjarfréttir, og aö
miklu leyti keyptur vegna smá-
auglýsinganna. Nýja dagblaöiö,
sem Framsóknarflokkurinn hóf
útgáfu á áriö 1934, náöi sér aldrei
verulega á strik. Arið 1936 hóf
Kommúnistaflokkurinn útgáfu
Þjóöviljans. Finnbogi Rútur bauö
hinum blööunum upp á eftirlit
meö fjölda seldra eintaka. Þá
varö Morgunblaðiö verulega
hrætt viö samkeppnina. Yfir-
buröaaöstaöa Morgunblaösins á
dagblaöamarkaöinum hefur
varla komist i meiri hættu en þeg-
ar uppgangur Alþýöublaösins
var sem mestur undir ritstjórn
Finnboga Rúts.
Flutningar
Fyrst eftir aö Finnbogi Rútur
kom aö Alþýöublaöinu haföi þaö
aösetur i gamla Alþýöuhúsinu,
litlum steinkumbalda á horni
Ingólfsstrætis og Hverfisgötu.
Þar var ritstjórnin til húsa i
tveimur litlum kompum.
Áriö 1935 var hafin bygging nýs
Alþýöuhúss, og þaö gamla brotiö
niöur. Þann 17. mai þaö ár voru
ritstjórnarskrifstofur blaösins
fluttar i húsiö Aöalstræti 8, Fjala-
köttinn, á fyrstu hæö. Afgreiöslan
og auglýsingarnar voru fluttar
skömmu siöar aö Hafnarstræti 16,
en Alþýöuprentsmiöjunni komið
fyrir i geymslu meöan á byggingu
hins nýja húss stóö. Var blaöiö
prentaö I Steindórsprenti á meö-
an.
Bygging Alþýöuhússins tók
ekki nema um ár, og þann 12. mai
1936 var flutt inn I Alþýðuhúsiö
nýja, og blaðiö prentaö þar aftur
frá 26. mai. Þóttu hafa oröiö mikil
umskipti i húsnæöismálum blaös-
ins. Ritstjórnarskrifstofurnar
voru uppi á annarri hæö, I nokkr-
um hornherbergjum, sem Verka-
kvennafélagiö Framsókn hefur
nú skrifstofur sinar i. Prent-
smiðjan var á jaröhæö, fyrir ofan
Ingólfs Café og gengiö inn um
sama inngang, frá Hverfisgötu.
Þar var einnig afgreiöslan og
auglýsingadeildin, fyrir framan
prentsmiöjuna.
Þröngur f jarhagur
Fjárhagur Alþýöublaösins var
þröngur meöan Finnbogi Rútur
var ritstjóri þess, eins og alla tiö.
Finnbogi haföi ákveöna upphæö,
sem hann mátti verja til rit-
stjórnarinnar, en þaö varö aö
fara sparlega meö og reyna aö
spila vel úr litlu. Ekki aöeins
haföi áskrifendum fjölgaö og
lausasala aukist, heldur höföu og
auglýsingar aukist aö sama
skapi, en þaö var ekki fengið út-
gjaldalaust. Kostnaöur var t.d.
talsveröur viö erlendu fréttasam-
böndin.
Erfiður fjárhagur blaösins
stendur aö sjálfsögöu I sambandi
viö þaö, aö blaöiö hefur alla tiö
veriö málgagn verkalýösstéttar-
innar fyrst og fremst og þannig
stefnt gegn hagsmunum auöstétt-
arinnar I landinu. Vilhjálmur S.
Vilhjálmsson segir um þetta I 35
ára afmælisblaöi Alþýöublaösins:
„A þessum árum kom Alþýöu-
blaðiö fram meö fjölda margar
nýjungar i Islenzkri blaöa-
mennsku og voru þær flestar
komnar frá ritstjóranum. Hygg
ég aö segja megi meö sanni, aö
enginn einn einstaklingur hafi
haft eins mikii áhrif á þróun is-
lenzkrar blaöamennsku og Finn-
bogi Rútur Valdimarsson. Er ég
sannfæröur um þaö, aö heföi hann
verið ritstjóri á blaöi, sem átti
sterka bakhjarla — og þá fyrst og
fremst kaupsýslustéttina, sem
ræöur yfir auglýsingafjármagn-
inu, þá heföi honum tekist aö gera
blaö sitt aö útbreiddasta blaöi
landsins á tiltölulega skömmum
tima.”
Ritstjóri og
blaðamenn
Vilhjálmur S. Vilhjálmsson
segir um ritstjórn Finnboga Rúts
i 35 árs afmælisblaði Alþýöu-
blaösins:
„Rútur Valdimarsson var mjög
óháöur i ritstjórn sinni og beitti
blaöinu af leikni og haröneskju i
mörgum málum. Varö þaö þvi
skeleggt baráttublaö og engu háö
nema þeim samtökum, sem þaö
var málsvari fyrir. Ýmsir álitu,
aö hinn nýi ritstjóri sæist litt fyrir
i fréttaflutningi slnum, en þaö er
erfitt aö halda á slikum málum 1
litlu þjóðfélagi þar sem hver
þekkir annan. Ritstjórinn stjórn-
aði blaöinu af miklum dugnaöi, en
skrifaöi litiö sjálfur. Hins vegar
fór ekkert framhjá honum, sem
viökom afkomu blaösins og
áliti.”
Finnbogi Rútur var þeirrar
skoöunar, aö ritstjórinn ætti ekki
aö skrifa I blaöiö, heldur aö
stjórna þvi. Hann sagöi fyrir um
þaö, hvað átti aö koma i blaöinu,
og sá um uppsetningu þess. Jafn-
framt las hann fyrir fréttir, en
Vilhjálmur S. Vilhjálmsson skrif-
aöi þær. Þó kom þaö fyrir, aö
Finnbogi Rútur skrifaöi greinar i
blaöiö, t.d. ef sérstakt tilefni var
til. Leiöarana, sem nú voru sér-
staklega auökenndir, skrifaöi
Sigfús Sigurhjartarson, og siöar
eftir klofninginn 1938, Stefán
Pjetursson.
Finnbogi Rútur hafði þá skoöun
á mannahaldi, aö best væri aö
hafa fáa menn, en góöa, inni á
blaöinu, en kaupa siöan efni eftir
ritfæra menn. Blaöamennirnir,
sem unnu undir ritstjórn Finn-
boga Rúts, voru aöallega Vil-
hjálmur S. Vilhjálmsson, Stefán
Pjetursson og siöar Karl tsfeld.
Meginþunginn af innlendu
fréttaöfluninni hvildi á heröum
Vilhjálms. Finnbogi Rútur hefur
lýst Vilhjálmi svo, aö hann hafi
verið fæddur blaöamaöur. Hann
hafi þekkt lesendur blaösins svo
vel, aö hann hafi getaö sagt ná-
kvæmlega til um þaö, hvaö yröi
lesiö i blaöinu.
Meöan Finnbogi Rútur var rit-
stjóri byrjaði Vilhjálmur aö
skrifa hina vinsælu rabbdálka
sina, undir hafninu „Hannes á
Horninu”. Slikir dálkar voru þá
óþekktir I islenskum blööum.
Nafniö var þannig til komiö, aö
Vilhjálmur var tiöur gestur á
kaffihúsi, sem þá var á horni
Skólavöröustigs og Smiðjustigs.
Hannes hélt áfram aö skrifa
þessa dálka eftir aö hann hætti
sem fastur blaöamaöur á Alþýöu-
blaöinu og skrifaöi þaö allt til
hann lést áriö 1966.
Stefán Pjetursson var i
erlendum fréttum. Hann varö rit-
stjóri Alþýöublaösins 1939-1952.
Karl Isfeld vann viö þýöingar,
þýddi neöanmálssöguna o.fl.
Þýöing hans á Góöa dátanum
Svejk er viöurkennt snilldarverk.
Aörir, sem skrifuöu aö staöaldri i
blaöið, voru t.d. Magnús Ásgeirs-
son ljóöaþýöandinn ágæti, hann
þýddi neöanmálssögur og kvæöi I
Sunnudagsblaöiö. Steinn Steinarr
og Siguröur Einarsson skrifuöu
einnig I blaöiö á þessum árum.
Þá má ekki gleyma Vilmundi
Jónssyni, landlækni. Hann kom
oftast á ritstjórn blaösins á
morgnana. Finnbogi Rútur hefur
sagt mér, aö hann hafi veriö
feiknalegur blaöamaöur, og eftir
hann birtust afbragös greinar um
margs konar mál. Þeir Þórberg-
ur Þóröarson og Halldór
Kiljan Laxness skrifuöu einnig
mikiö i blaöiö á þessum árum,
t.d. var Þórbergur meö vikulegan
þátt f blaöinu, sem hann kallaöi
Lesbók alþýöu.
Alþýöublaöiö var siödegisblaö á
þessum árum. Þaö kom út ekki
siöar á daginn en i kaffitimanum,
milli 3 og 4 siödegis. Prentsmiöj-
an var ákaflega ófuilkomin, eins
og vikiö hefur veriö að, og setti
blaöinu þröngar skoröur. Aöeins
var hægt aö prenta öörum megin
á blaöið i einu, og þvi varö aö
prenta innsiöur blaösins daginn
áöur en þaö kom út. En f járhag-
urinn leyföi ekki aö fengnar yröu
fullkomnari vélar i prentsmiöj-
una.
Málgagn jafnaðarstefn-
unnar
Enda þótt Alþýöublaöiö hafi
undir ritstjórn Finnboga Rúts
veriö fyrst og fremst fréttablaö,
var þaö siöur en svo verra mál-
gagn fyrir Alþýöuflokkinn en
fyrr. Útbreiösla þess stórjókst,
rödd jafnaöarstefnunnar heyröist
viöar. Þaö var sannarlega tekiö
eftir Alþýöublaöinu hjá Finnboga
Rúti. Pólitískt málgagn getur aö
litlu gagni komiö, ef ekkert heyr-
ist i þvi eöa eins og Sigvaldi
Hjálmarsson hefur oröaö þaö:
„Vera má, aö þaö mæli orö spek-
innar á hverjum degi, en ef þenn-
an mikilvæga eiginleika vantar,
veröa þau litiö annaö en eintal
sálarinnar hjá flokknum og rit-
stjórninni.”
Og þó aö Alþýöublaöiö væri
komiö meö þennan svip, aö láta
atburöinn sjálfan alltaf vera mest
áberandi, þá kom hin pólitiska
lina eigi aö siöur skilmerkilega
fram bæöi i anda frásagnarinnar
og viöfangsefnum. Og pólitisk
frétt var sögö eins og fréttir, en
ekki eins og jag, og þannig komst
pólitiskt mikilvægi hennar jafn-
vel enn betur til skils. Pólitiskar
greinar voru og aö sjálfsögöu
eftir sem áöur meöal efnis i blaö-
inu.
Ahrif Alþýöuflokksins fóru vax-
andi fyrstu árin eftir aö Finnbogi
Rútur tók viö ritstjórninni.
St jórnmálabaráttan fór
harönandi, og i fleiri horn var aö
lita fyrir Alþýöuflokkinn. Nýr
flokkur var kominn til skjalanna,
Forslöa Alþýöublaösins 20. október 1934. Þá stækkaöi Finnbogi Rútur
blaöiö i annaö sinn, nú úr 5 dálkum upp 16.