Alþýðublaðið - 14.12.1979, Blaðsíða 10

10 JÓLABLAÐ
ÉG VAR AÐ LESA...
Hólmfrldur
Brynjólfsdóttir:
...hvunn-
dagshetju
Liklega er ekki ástæöa til að
vera langorð um efni Hvunndags-
hetjunnar, enda kemur þráðurinn
fram i undirtitli bókarinnar:
„Þrjár öruggar aðferðir til að
eignast óskilgetin börn.” Aðal-
söguhetjan er Auður Haralds. Ég
veit ekki að hve miklu leyti sagan
er sönn, það skiptir e.t.v. litlu
máli.
Það er erfitt fyrir konu af minni
kynslóð að vera sátt viö bók eins
og Hvunndagshetjur. Ég hef
reynt að venja mig á aö vera ekki
hneyksluð á öörum og sýna ungu
fólki umburðarlyndi og skilning.
Hef reynt að hugsa sem svo:
þetta verður vist að vera svona,
þetta er það sem koma skal og
ekki tjáir að spyrna á móti. En aö
bókarlokum spyr ég sjálfa mig:
Hvað tekur við ef við förum öll að
hugsa svona? Þvi ég hlýt aö
dæma bókina eftir hegðun Auðar,
hjá þvi verður ekki komizt. Ætti
ég að finna gagn af bókinni, væri
það, af henni geta ungar konur
lært hvernig ekki á að haga sér.
Mér þótti bókin ekki skemmti-
leg. Mér fór að leiðast lesturinn
vegna þess að mér þótti Auður
óaðlaðandi og fremur ómerkileg
og missti áhugann á henni. Ég gat
ekki einu sinni vorkennt henni þvi
mér þótti hún lifa i sjálfskapar-
viti. Kannske væri henni vorkunn
ef hægt væri að finna ástæður fyr-
ir hegðun hennar og skoðunum.
Lýsingarnar á fjölskyldulifinu
á æskuheimilinu renna manni að
visu til rifja, en þær einar nægja
ekki. Hún segist hafa viljað verða
eitthvað, fara i langskólanám. En
„mamma var fljót að kippa mér
inn i raunveruleikann... i það áttu
konur ekkert erindi.” (Þó hafa
konur i raunveruleikanum farið i
langskólanám svo tugum og
hundruðum skiptir.) En skortur á
langskólanámi er engin skýring á
söguatvikum. Hreinlætisdella
móður Auðar skýrir ekki sóða-
skapinn —eins ogt.d. þegar hún 7
ára kemst að þeirri niðurstöðu, að
hjónabandið hljóti að vera ánauð,
vegna þess að i þvi verði maöur
að þvo sér um fæturna á hverjum
degi!
Karlmenn skipta Auöi miklu
máli og eiginlega stjórnast allt lif
hennar af þeim. Eöa öllu heldur
af likamshvötun hennar. Gamalt
orðtæki segir að likur sæki likan
og það þykir mér eiga viö um
Auði og mennina hennar.
Pabbarnir þrir eru flón sem eng-
an manndóm eiga. (Og mér finnst
fráleitt að lita á bókina sem árás
á karlmenn, það er ekki hægt að
dæma alla karlmenn eftir 3
vesalingum) Auði þykir ekki einu
sinni vænt um þá. Hún er meö
þeim af einskærri eigingirni, til
að þjóna kynhvötinni. Þvi hefur
verið fleygt að svona bók gefi
konum kjark til að tala upphátt
um hlutina, kjark til að ganga út.
Mér finnst hún gera meira gagn
meö þvi aðgefakonum kjarktil að
neita að ganga inn i hvaö sem er.
Látum vera þótt barizt sé fyrir
meira frjálslyndi i kynferðismál-
um. Látum jafnvel vera þótt fólk
sofi saman án þess að finna til
hlýju og ástar. En það þarf miklu
meira til en likamlega hrifningu
til að mynda gott samband karls
og konu.
1 sjálfu sér má segja, að laus-
læti Auðar komi engum við, að
það sé hennar mál. En það er
bara ekki hennar mál. Hún á
börn. Henni þykir vænst um þau,
þegar þau sofa, segir hún. Hún er
ekki fyrir börn, langar ekki i þau,
börn eru aukaatriði. Hvað verður
úr þessum börnum hennar? Er
hún þeim betri en foreldrar henn-
ar voru við sin börn? Það kemur
ekki málinu við hvort þau eigi
pabba eða ekki, nema hvað
ábyrgö móðurinnar verður enn
meiri. Hvernig verður tilfinn-
ingalifi þessara þriggja barna
háttað? Auður kann ekki aö elska,
það viðurkennir hún og kannske
er það einmitt sú vankunnátta
sem mest er um að kenna. En
læra börnin hennar að elska —
hvernig elskar barn, sem biður
þess að mamma deyi svo það geti
eignast bækurnar hennar?
Ég vil nú ekki ljúka þessu án
þess að geta þess sem mér fannst
vel gert i Hvunndagshetjum. Hún
er vel skrifuð, þaö má hún eiga.
Lýsingar á fólki eru glöggar. Og
lýsingum af afskiptum Auðar við
tryggingastofnanir og kerfið eru
góðar, það þekkja allt of margir
af eigin raun.
Hólmfriður Brynjólfsdóttir,
húsmóðir.
Auöur Haralds:
Hvunndagshetja — Þrjár öruggar
aðferðir til aö eignast óskilgetin
börn. 295 bls.
(Iðunn, Reykjavik, 1979)
Hördur
Erlingsson:
...göturæsis-
kandidata
Göturæsiskanditadar vöktu for-
vitni mina vegna þess aö síöasta
bók höfundar, Hægara pælt en
kýlt, er ein þeirra fáu bóka, sem
enn þá eru mér minnisstæðar úr
bókaflóði siðustu jóla. Sú bók er
frisklega skrifuð og nýstárlega
fram sett. Þar er fordómalaust
fléttað saman tveimur draum-
heimum, en kaldur raunveruleiki
sögupersóna kemur þó samt i
ljós.
Viðfangsefnið i nýjustu bók
Magnéu er áþekkt, utangarðs-
fólk, menneskjur sem ókunnugir
nefna gjarnan Urhrak þjóöfélags-
ins. Magnea breytir nú um form,
ævintýrahulunni er svipt, upp-
byggingin er hefðbundin. Höfund-
ur reynir að færast meira i fang
en áður: ætlar ekki aöeins að
segja sögu, heldur lika leyta
skýringa og orsaka. Lýsing ein-
vörðungu úr göturæsinu heföi
vissulega verið mun auðveldari
viðfangs. En tilraun Magneu til
að gera meira, en að lýsa ein-
angruðu ástandi, tekst ekki sem
skyldi.
Sagansegirfrá fáum en örlaga-
rikum vikum Ur lifi Höllu, ósköp
venjulegrar skólastúlku af borg-
aralegu foreldri I Reykjavik.
Þessi prúða námskona er skotin i
Hadda. Hún verður vitni að þvf I
partýi, hvernig sá heittelskaði
ræðir viðurstyggilegaum hana að
versta karlsýndarsið. Vonir
bresta og veröldinhrynur saman.
Halla hleypur á brott, lendir i
leigubil með ungum sjóurum i
landlegustuöi. Meginkafli bókar-
innar lýsir siðan lífi Höllu með
þessum nýju kunningjum. HUn
flytur að heiman, lifið verður
mótað af samfelldu djammi i
drykkju og dópi. öðru hvoru
koma timburmenn, svo sem mót
við foreldra, afbrýðisköst, þung-
un og hadramatik: dauðsfall góð
vinar og limlesting sambýlis-
mannsins. I bókarlok örlar á
ihugun hjá Höllu um þessa nýju
lifsstöðu. Niðurstaðan er engin,
úrræðið tilviljunarkennt. Sem
sagt saga af venjulegri stúlku,
sem tekur upp á þvi að fara. leyta
aðeinhverju öðru. Enhvaö er hún
að flýja? Borgaralegt umhverfi,
kunningja sem drekka rauðvin og
stauta sigfram úr Marx- Hadda?
I bókinni er lögð áhersla á hefð
bundiö — borgaralegt uppeldi og
umhverfi Höllu. og það notað sem
skýring á flóttanum að einhverju
leyti. En það er svolitið kindugt
að Halla skuli falla svo gjörsam-
lega inn i þann borgaralega far-
veg, sem hún amast hvað mest
við i upphafi bókarinnar og les-
endum skylst, að hún sé að berj-
ast gegn?
Hvað aðhefst Halla i nýja um-
hverfinu? StUlkan reynir strax að
gera sambýlismann sinn heima-
kæran. Ræðir um drasl i ibúðinni,
þörf á tiltekt. Hún er reiðubúin að
ala barn, sezt niður og prjónar.
Er mikið liggur við, Beggi hálf-
dauður, þá er hringt i foreldra
hans. Þegar mamman tekur
ástandinu fálega, — þá fyrst er
Beggi blessaður gjörsamlega
einn i heiminum.
Er ekki nýja umhverfi Höllu
nákvæmlega jafn borgaralegt og
það gamla? íhugum gildismatið,
sem rikirhjá ný ju kunningjunum,
t.d. hvaö varðar stöðu konunnar:
hún skal sko vera á sinum stað
þegar komið er I land, gæta
sæmdar I kynlifi, hlutverkaskip-
an kynjanna er hefðbundin, eign-
arréttur karlsins óvéfengjan-
legur. Eina persónan, Eyrún,
sem brýtur siöferðislögmál borg-
arans, fær það aldeilis i hausinn!
Hugmyndafræðin i þeim heimi,
sem Hallaflýr og i þeim, sem hún
leitar til.ersúsama.Munurinn er
barasá, aöannar er edrú, en hinn
fullur og aö stilia þeim upp sem
andstæðum er misskilningur.
Bókin gerir eitt og sama fyrir-
bærið hvort tveggjai senn, að böl-
valdi og bjargvætti.
Ég fæ ekki annað skilið af þess-
ari bók, en að Halla sé fulltrúi
kynslóðar i byltingarham, efist
um gildi þeirrar tilveru, sem for-
eldrar hennar hafa byggt og leiti
að einhverju öðru. Þetta „eitt-
hvað annaö” er i raun sama til-
veran, aöeins i annarri umgjörð.
Og fer þetta ekki aö verða soldið
billeg filósófia, aö gera hreinlæti
mæðranna ábyrgt fyrir óham-
ingju heillar kynslóðar? Er .þetta
orðið tízka? Því höfundur Götu-
ræsiskandidatanna er ekki einn
um þá einföldu lausn að leyta (og
finna) orsaka heimsósómans i
stássstofunni hennar mömmu.
En hvað um aðra skýringa-
möguleika. Er Haddi og ástar-
sorgin orsökin? Nei, fjandakorn-
ið! Niðurlægingin var mikil, ef-
laust næg til að gera leiðinlega
páska enn þá verri, en getur þó
varla orsakað lifstíðarfylleri. Að-
dráttarafl Begga? Höllu finnst
hann heillandi, framandi. Kostir
hans eru nöfnum nefndir en koma
ekki i ljós af framkomu hans i
bókinni. Þess i stað er augljóst að
Beggi er hrottafenginn, yfir-
borðskenndur lygari. Miðað við
skarplegar ihuganir Höllu og
greinilega andlega yfirburði f þvi
samfélagi sem hún dvelur, er
erfitt að fá botn i þetta samband.
Sem sagt, heldur engin skýring
hér.
Ætlar höfundur e.t.v. að láta
okkur trúa þvi, að lifið sé i raun
ekkertnema röð tilviljana, sem
ógjörningur er að sporna við?
Göturæsiskandidatar megna
ekki að svara spruningum sem
óneitanlega vakna við lestur bók-
arinnar.
En kostir Göturæsiskandidata
eru þó margir. Magnea skrifar
reiprennandi texta, samtöl og
lýsingar eru vel uppbyggðar.
Ástæða er til að ætla að hún þekki
vel til viðfangsefnisins, sem nýtur
sinvel i fjörlegri frásagnargáfu.
Bara að hún hefði staldrað við
öðru hvoru til nánari ihugunar.
Skelfing yrði það mörgum is-
lenzkum rithöfundinum til góðs,
ef jólin kæmu ekki nema annað,
helzt þriðja hvert ár!
Höröur Erlingsson, þjóöfélags-
fræðingur
Magnea J. Matthíasdóttir:
Göturæsiskandidatar, 170 bls.
Almenna bókafélagið (1979)
Ólafur
Guðnason:
...íslenska
málshætti
Þessi bók hefur lengi verið
ófáanleg, og raunar hefði átt að
endurgefa hana út fyrir löngu.
Þetta er eiginlega eina gagnrýnin
sem ég hef fram að færa á þessari
bók, þvi þetta er að minu viti ein
af þeim gókum, sem „ættu að
vera til á hverju heimili.
Það er liklega erfitt fyrir fólk
almennt að skrifa um uppsláttar-
rit, en þó er til nokkur hópur
manna, t.d. undirritaður, sem
hafa gaman að þvi að lesa upp-
sláttarrit og lesa þau eins og aðrir
lesa reyfara eða ævisögur.
Reyndar er það ótrúlegt hvaöa
upplýsingar, óskyldar mál-
visindum, má finna i bók sem
þessari. Ég gerði það mér til
gamans, að fletta upp orðinu
,,kona”og hef dregið hér saman
nokkra málshætti.af hverjum má
draga ályktanir um þær hug-
myndir sem menn gerðu sér um
þá merkisskepnu i gamla daga.
Konan sem fasteign
Sumir gamlir málshættir um
kvenkynið eru reyndar svo
„sjóviniskir” að innihaldi, að það
liggur við að vera lögbrot að taka
þá sér i munn eða prenta þá.
Hvað finnst lesendum t.d. um
„Bóndi er best verður, húsfreyja
þar 'næst”? eða „Aidrei er
kvennastjórn affaragóð? (Þar er
kominn hin endanlega umsögn áa
okkar um hægri sveifluna i Bret-
landi.)
1 framhaldi af þessum tveim,
hvað finnst ykkur um t.d. „Sá
flytur gott hlass i garð, er góða
konu fær”, eða „Dáindiskvinnu
kaupir enginn of dýrt”? Þessa
málshætti skyldu menn leggja á
minniö, ef þeir þyrftu einhvern
timann að hughreysta brúðguma,
sem er að missa kjarkinn.
Hvaö er #/góö" kona?
1 villta vestrinu sögðu menn, að
góðir indiánar væru dauðir indi-
ánar. Forfeður okkar voru ekki á |
sömu linu, hvað varðaði konur. I
þessum málum hölluðust þeir að
nytsemishyggju, löngu fyrir burð
Bentham. Um það vitna t.d.
„Hlýðin kona hefur I staðinn ást
og eftirlæti” eða „Þar er konan
góð þvi hún lfkist karli,” og
jafnvel „Kona er karlmanns
fylgja”.
Vondar konur eru lika til sbr.
„Venja má villidýr, en ei vonda
konu.” Forfeður okkar voru líka
sannfærðir um að „Betra er að
vera ógiftur en illa giftur.” Að
lokum má nefna i þessu sam-
bandi klassiskan kvenhaturs
málshátt, „Þrætugjörn kona er
sem sifelldur leiki.”
Um ýmsa ókosti kvenna
Konukindin á lika að vera óhóf-
lega eyðslusöm sbr. „Konan
getur ausið þvi út I matskeiðum,
sem bóndinn flytur inn I skips-
förmum.” Ég fann einn sem
fjallar um sama efni, en með
skringilegri samlikingu,
„Bóndinn brennir hálft hús, en
konan allt.”Það má að vísu segja
að „Betri er hálfur skaði en
allur,” en skynsamlegast hefði
verið að kveikja ekki i kofanum.
Ekki á af konunni að ganga,
hún á ofan á allt annað að véra
hverful I ástum, og nýjungagjörn
úr hófi fram, sbr. „Brigðul er
kvenna ást,”og „Ný kvæði kveða
konur mest.” Að lokum um
konur, „Kalt er kattar eyrað og
konu hnéð.” (Ég held að þessi
staðhæfing um hitastig á hnjám
kvenna hafi aldrei verið sönnuð
visindalega.)
//Illa fór nú matur minn,
ég át hann."
Látum nú kvenfólkið i friði og
snúum okkur aö öðru. Hvernig
málshættir verða til er ekki
spurning sem svarað verður 1
einni setningu, en allavega
virðast sumir ekki vera annað en
setningar eða tilsvör sem hent
hafa verið á lofti. Gott dæmi um
það eru t.d. „Alltaf vill þér eitt-
hvað til, ögmundur skítur” og
eins, „Það er ekki oft að hún
amma min deyr.”
ÍSLENZK
ÞJÓÐFRÆÐl
1 sumum málsháttum kemur
fram heldur nöturleg kimni, t.d.
„Þetta er vegurinn okkar allra,
sagði karl, hann bar hund sem
hann hafði hengt.”
Kirkjan og hennar fólk
„öll erum við brotleg, kvað
abbadis, hún hafði brók ábóta
undir höföi”,og þaðeru fleiri sem
fá aö heyra það, „Seint fyllist
sálin prestanna”,og „Ekki er allt
lýgi sem djákninn segir.” Að
lokum kemur hér perla máls-
hátta, ég verð að viðurkenna; aö
þegar ég sá þennan, varö ég að
lesa hann tvisvar, áður en ég
trúöi þvi að ég hefði lesið rétt.
„Margt er sér til gamans gjört,
kvað munkurinn, hann barði á sér
eistunum við stokkinn.”!
Að lokum
Mér finnst bráðnauðsynlegt að
koma aö þrem málsháttum sem
ekki falla að þeim efnisflokkum
sem ég hef verið að taka dæmi úr.
Sá fyrsti er mjög viðeigandi, nú af
nýafstaöinni kosningabaráttu,
„Oft er málsnjall miðlungi sann-
orður.”
Þá fann ég ungmennafélags-
legan málshátt, sem eflaust hefur
ekki átt að vera fyndinn, en hann
kemur þó þannig út. Hann hljóöar