Alþýðublaðið - 23.12.1981, Blaðsíða 6

6
Miðvikudagur 23. desember 1981
Jónlist
Sigurður Þór Guðjónsson
Yndislegir tónleikar
RAUPAÐ ÚR
Kammertónleikar að Kjarvals-
stöðum, 6. desember.
Efnisskrá: Schubert: trió op. 99
Beethoven: Erkihertogatrlóið
op. 97.
Flytjendur: Laufey Sigurðar-
dóttir fiðla, Gunnar Kvaran
selló og Arni Kristjánsson
pia nó.
Þetta voru einhverjir yndis-
legustu tónleikar sem ég hef
lengi heyrt. Þar lagðist á eitt
óvenju falleg tónlist og vandað-
ur hljóðfæraleikur. Nú skildi ég
hvað Schumann átti við þegar
hann talaði um „himneska
lengd” hjá Schubert. Trióið op.
99 er langt verk en svo ljúft eitt-
hvað og yndislegt að áheyrend-
anum finnst það alltof stutt þeg-
Þetta voru einhverjir and-
styggilegustu tónleikar sem ég
hef heyrt um dagana. Þar
fannst mér mannlegur hégóm-
leiki, tildur og lágkúra átakan-
lega eymdarleg. Ég fann enga
fegurö, engar sýnir, enga gleði,
enga sorg, engar vonir, engan
skilning og engan húmor. Það
sem átti að vera fyndið var
bjánalegt. Það sem átti að vera
frumlegt var hallærislegt. Það
sem átti að vera fallegt var
ljótt. Það sem átti að vera ljótt
var marklaust. Ogþað sem átti
að vera stórt var smátt. Eftir
stóð andleysið þykkara en von-
leysi mannkynsins. Það vantar
eitthvað i svona menn. Varla
Tónleikar Kamm ersveitar
Heykjavi'kur 13. desember.
Verk eftir Georg Phiiipp
Telemann: Konsert iB-dúr fyrir
3 óbó, 3 fiðlur og basso continuo,
Chiaconna fyrir blokkflautu,
óbó, 2 fiölur, lágfiðlu og basso
continuo, Konsert I e-moll fyrir
óbö, 2 fiðlur, lágfiðlu og basso
continuo, Svita í a-moll fyrir
blokkflautu, 2 fiNur, lágfiðlu, og
basso continuo. Konsert I D-dúr
fyrir einleiksfiðlu, trompett, 3
fiðlur, 2 lágfiölur, cello og basso
continuo.
Það var hundaheppni að J.S.
Bach varð kantor við Tomasar-
kirkju. Dómnefndin valdi annan
mann úr hópi umsækjenda. En
sá náungi stakk af á slðustu
stundu i betra djobb i stærri
borg. Sá hét Georg Philipp Tele-
mann og á þessu ári eru liðin 300
ár frá fæðingu hans. Hann var
afkastameirien Bach og Hándel
til samans og verður þvi að telj-
ast eitt af sjö undrum veraldar.
En Telemann sem áreiðanlega
vildi vel, hefði upp á seinni tíma
getað sparað sér margt erfiðið,
þvi mjög fá verka hans eru nú
flutt. Siðan grammifónninn,
sem aldrei skyldi verið hafa,
kom til sögunnar, hefúr stjama
þessa gleymda tónskálds þó
farið ört hækkandi. Og hann
samdi margt gott. Romain
Rolland taldi hann meistara.
En Romain Rolland var mjög
sérvitur.
Allavega heiðraði Kammer-
ar það loks tekur enda. Laufey
Sigurðardóttir, Gunnar Kvaran
og Ami Kristjánsson léku lika
eins og erkienglarnir Gabriel,
Mikael og Rafael. Og það er
ekki á hverjum degi sem þeir
leika fyrir okkur.
Sumir segja að Mozart sé
mesta kraftaverk tónlistarinn-
ar. En ég vil segja á móti að
Schubert sé mesta undur tónlist-
arinnar. Ekkert tónskáld hefur
náð eins miklum þroska jafn
snemma. Hvað hefði gerst ef
hann hefði orðið þó ekki væri
nema fertugur? Áreiðanlega
hefði honumekki farið aftur.En
mesta undrið i tónlist Schuberts
er hryggð hans. Aldrei er Schu-
bert svo glaður að áheyrandan-
um detti samtekkiihug tregi og
vantarþá hreinlega vitið. Nema
þá skorti „common sense” sem
vantar oft átakanlega i fólk þó
það sé ekki brjálað og hafi
svimandi metnað og viti allt og
kunni allt. örugglega vantar þá
alia blygðunartilfinningu enda
erhún löngu komin úr tisku. Og
þeir kunna tiskuna utanbókar,
tiskuna i gær og i dag og þeir
ætla að ráða tiskunni á morgun.
Þeir ættu að ganga i módelsam-
tokin. En ég hélt að það væri að
komast úr tisku að spila sig vit-
lausari en maður er. Það fer
nefnilega ekki á milli mála að
slikir vitleysingjar eru helmingi
vitlausariþegar þeir eru ekki að
spila sig vitlausari en þeir eru.
sveit Reykjavikur minningu
Telemanns með tónleikum i
Bústaðakirkju þ. 13. desember.
Þarvoru flutt fimm verka hans.
Þetta var ljúf og viöfeldin
tónlist en tvö siðustu verkin á
efnisskránni urðu mér minnis-
stæðust. B’yrra verkið var svita i
a-moll fyrir blokkflautu, 2
fiðlur, lágfiðlu og basso contin-
uo. Verk þetta má teljast
hliðstæða við h-moll hljóm-
sveitarsvi'tu Bachs þar sem
flauta kemur einnig mjög við
sögu. Camilla Söderberg lék á
flautuna með glæsibrag. En
hvað sem Romain Rolland segir
finnst mér Bach betri. Skáld
eiga aö hafa vit á þvi að þegja
um tónlist og annað sem kemur
þeim ekki við. Seinna verkiö
sem mér fannst sérlega
skemmtilegt á þessum
tónleikum var Konsert i D-dúr
fyrir einleiksfiölu, trompett, 3
fiðlur, 2 lágfiðlur, celló og basso
continuo. (Þetta orð, basso
continuo, ætti auðvitað ekki að
sjást i islenskri efnisskrá og
siknuleiðis sé ég ekki glóru i
þeim sið tónlistarmanna og
skrifa celló i stað selló.)
Lárus Sveinsson blés fallega á
trompettinn, en það var Rut
Ingólfsdóttir sem reyndist
stjarna kvöldsins eftir allt
saman og lék af mikilli snilld
spennandi einleik á fiðlu. Þessir
tónleikar með Telemann voru
hinir ágætustu eins og reyndar
allir konsertar Kammersveitar
Reykjavikur.
sorg. Kannski minnir þessi tón-
list okkar á hve öll fegurð er
hverful og li'fið eins og örskot.
Schubert viröist hafa lifaö án
þess að vita af þvi og lifið var
honum blátt áfram og eðlilegt.
Beethoven var þveröfugt farið.
Hann horfði á jörðina af himn-
um og var ekki i rónni fyrr en
hann hafði umbreytt öllu undir
sinn eiginn vilja. Beethoven er
þvi háleitur og handanvið i bók-
staflegri merkingu. Þessi heim-
urhandanvið ersvo sjaldgæfuri
daglegu lifi aö þaö verður okkur
ógleymanleg lifsreynsla þegar
hann lætur á sér bæra. En núna
kom hann til áheyrenda i Erki-
hertogatrióinu meö göfgi, tær-
leika, m ildi og fegurð svo a.m.k.
ég vissi ekki af mér. Ég óskaði
að þessi stund mætti aldrei liða
hjá. En fyrr en varði var hún
horfin. En kannski kemur hdn
aftur. Beethoven er á sinum
stað og meðan til er fólk sem
skilur hann svona vel er aldrei
að vita nema stund komi aftur
utan við timann og mannlega
þjáningu.
Gagnrýn-
endaraunir
Tónleikar Sinfóniuhljómsveitar
tslands 10. desember.
Stjórnandi: Lutz Herbig.
Einleikari: Gisli Magnússon.
Efnisskrá: Jo'n Asgeirsson,
Svita Ur Blindingsleik.
Mozart: Pianókonsert nr. 21.
Beethoven: Sinfóm'a nr. 7.
Það er ein af raunum tón-
listargagnrýnenda að vera si-
fellt að skrif a um sömu tönverk-
in ár eftir ár og hér á tslandi
sömu flytjendur. Annað eins
ski'tverk hygg ég að sé vand-
fundið. Og ekki einum einasta
lesenda dettur i hug að taka
mark á orði af þvi sem gagnrýn-
andinn segir. Menn mega ekki
misskilja mig og halda að mér
finnist tónsnillingar heimsins
svona leiðinlegir eða islenskir
tónflytjendur ómerkilegir. Or-
sökin er einfaldlega andleysi og
heimska gagnrýnandans sem
fer vaxandi með hverju kulda-
kastinu sem yfir dynur. Tónlist
á ekki að leika i köldum löndum.
Þar eiga menn að lesa jólabæk-
ur kappklæddir uppi í' bæli með
lopavettlinga á höndunum. En
hvað um það. Síðustu tónleikar
Sinfóniunnar voru haldnir i Há-
skólabiói þann 10. desember.
Þeir hófust á svitu Jóns Ás-
geirssonar sem hann hefur
dregið úr ballett si'num Blindis-
leik. En verk Jóns er svo lang-
dregið og leiðinlegt að stappar
nærri móðgun að bjóða það
áheyrendum á sinfóniutónleik-
um. Ekki bætti leikur hljóm-
sveitarinnar úr skák sem var
hirðuleysislegur. Einleikari
þettakvöld varGisliMagnússon
og var ljósi punkturinn á tón-
leikunum. Hann lék ágætlega
21. pianókonsert Mozarts og
hljómsveitin sömuleiðis. Loks
flutti hljómsveitin 7. sinfómu
Beethovens. Ég hiakkaði mikið
tilþvilangtersiðan ég hefheyrt
það verk á tónleikum.
En hljómsveitarstjórinn Lutz
Herbig, bryddaði nú upp á
óvæntri nýbreytni. Hann virðist
hafa haldið að Beethoven hafi
samið konsert fyrir pákur og
hljómsveit. Segiði svo að gömlu
meistararnir lumi ekki á ýmsu
ef vel er að gáð. Og þetta var
svo sem alls ekki ónýt lffs-
reynsla i skammdeginu. En
mikið varð ég hissa.
Sigurður Þór Guðjónsson
Itaupað úr ráðuneyti eftir
Vilhjálm Hjálmarsson,
fyrrum ráðherra.
Það er upphaf þessa máls, að
fyrir rösklega ári, líklega 404
dögum, sátum við Vilhjálmur
veizlu góða að kvöldlagi á Hótel
Borg. Vorum við sessunautar,
og varð nokkuð hjaldrjúgt, enda
frá fornu fari grannar austan af
landi.
Kom þar svo okkar tali, að
hann tjáði mér, að hann hygðist
skrifa bókþá,semnú er á þrykk
út gengin. Heldur dró ég Ur, að
þess væri brýn nauðsyn, en hét
þvi, erhann sat viðsinn keip,að
stinga mundi ég niður penna um
bókina.
Drukkið var við sleitur. Þykir
mér þa ð sannast á þvi', að áform
hvorugsgetur varla heyrt undir
fánýt ölmæli, sem oft vilja falla
i gleymsku jafnfljótt og kannan
tæmist, enda sit ég nú við að
efna loforð mitt.
En með þvi að Brekkubóndi
hefur reynzt ærið málglaður og
komið viða við, tel ég einboðið
að stytta mál mitt, og dvelja þá
mest við það, sem mér er kunn-
ara afafrekum hansí ráðherra-
dómi hér umræddum.
Þessergetiðá bókarkápu, að
ekki hafi aðrir ráðherrar fyrr til
þess gerzt, að skrifa frásagnir
um ráðuneyti sitt. Hér er þvi
brotið blað i bókmenntasögu
vorri, og ekkert til samanburð-
ar. Megum við þar sakna þess
einlæglega, að t.d. Jón Vigfús-
son, forðum Hólabiskup, skyldi
ekki skilja siðari timum eftir
slika frásögn á biskupsdómi sin-
um.
Það er til marks um hógværð
höfundar, að hann getur þess i
formála, að afabarn hans eigi
hugmyndina að nafni bókarinn-
ar. Er þó ekki annað vitað en að
hann hafi komist slysalaust frá
nafngiftum á bömum sinum —
sjálfur og þá með aðstoð sinnar
ágætu eiginkonu — eflaust.
Hitt mun og rétt vera, að gáf-
uð börn hitta oft naglann á höf-
uðið, og eru tiðum fullorðnum
drjúgum raunsærri!
Verður nú horfið að frásögu
höfundar, eins og til vinnst.
Undirbúningur
og upphaf
ráðherradóms
Vitað er, að Brekkubóndi
hafði um alllanga hrið setið á
friðarstóli á óðali þeirra lang-
feðga. Féllu þá til hans áhrif og
völd i byggðalaginu eftir þvi
sem eldri oddvitar þar eltust og
mæddust. Hann kom raunar
fyrst fram i sviðsljósi, utan
heimabyggðar, er hann réðist
undir áraburð Eysteins Jóns-
sonar.
Hafði hann heldur hvorki gert
viðreist, eða tiðreist til frama-
öflunar né menntasóknar á ung-
um aldri,mun hafa talið að holl-
astur væri heimafenginn baggi.
Eysteinn var, sem alkunna er,
harðsnúinn málafylgjumaður,
og hafði yngstur manna á landi
hér setzt i ráðherrastól. Má
telja að vonum að Brekkubóndi
léti flest liggja i hans skauti um
ráðagerðir, en hann sjálfur hóg-
vær og lítillátur, og kunni ef-
laust skil á fyrirheitinu um að
slikir myndu erfa landið i fyll-
ingu timans. Valt raunar á
ýmsu um þingframa, sem ekki
reyndistsnurðulaus.Telja verð-
ur, að uppeldi Eysteins hafi
komið að góðu haldi, þegar svo
kom i'stjórtiarmyndun Ólafs Jó-
hannessonar fyrir Geir Hall-
grimsson 1975, að hlutur Vil-
hjálms hækkaði skyndilega,
þegar vant var ræðara á stjórn-
arskUtunni.
Höfum við orð hans fyrir þvi,
að hann þœfðist ekki lengi við,
erformaður flokksins mælti svo
fyrir, að hann skyldi gripa hina
mannlausu ár, sem flokki hans
var deilt.
Landslýður tók ráðherradómi
hans spaklega, og mun hvorki
hafa vænzt við hann neins
brauðs af himni, né heldur talið
að lita bæri á tilkomu hans i'ráð-
herrastól sem útkomu „fjand-
ans úr sauðarleggnum”, þóef til
vill lægi nær en hið fyrrnefnda.
Kaila má þá frásögn til nokk-
urra ólíkinda, að mesti ógnvald-
ur hans við komu i ráðuneytið
væri reka, sem verðandi undir-
sátarheiðruðu hann með,og var
sú þó bæði gullroðin og vafin
silki — samt ekki sjöföldu! En
leiða má likur að þvi, að fátt
slikra gripa væri höndum nær á
Brekku. Kemur hann að þvi sið-
ar, að svo óx honum i augum
mikilleikur þessa áhalds, að
hann sá ekki þessvegna pen-
ingaskáp mikinn, sem rekan
var látin styðjast við, fyrr en
hún var horfin, og hafði verið
stungið niður i móður jörð á
fagnaðarstund. Var þá orðið
skammt eftir af ráðherradómi.
Að vonum var hans fyrsta
verk að kanna liðskost sinn i
ráðuneytinu, sem var ærinn, þó
ekki næði alveg tölu húskarla,
sem Harald Sigurðarson
dreymdi um i barnæsku, og sög-
herma.
Feyndist hann hið friðasta lið,
sem sjá má af myndbirtingum i
ur herma.
Eftir frómar óskir fyrirrenn-
.ara, og mikið til hreint borð við
ráðherrastól,gátu nU gefizt fá-
einar minútur til umþenkinga.
En auðvitað getur greindur
þvi nærri, að ekki þurfi að vera
án einhvers höggorms i hverri
Paradis, þó allt virðist slétt og
fellt á yfirborði. Lá þá nærri
götunni að svipast eftir honum,
áður en slys yrði að.
Við fáum að heyra, að nærri
strax yrði árangur af leitinni,
sem betur fór. t ráðuneytinu
reyndist vera maður, sem for-
veri Vilhjálms hafði kallað
þangað úr framandi löndum.
Hann hafði sýnt umtalsverðan
vilja á að afla sér háskóla-
menntunar i uppeldis- og
kennslumálum. Meira að segja
hafði hann borið úr býtum dokt-
orsnafnbót i fræðum sinum.
Það hlaut að vera eitthvað
skuggalegt við slikan skarf!
Ekki bætti það úr skák, að
hann hafði reynzt vera talsvert
ósammála Magnúsi Torfa um á-
gæti grunnskólafrumvarpsins,
og getið þess við þingnefndir!
Svo kom það i ljós, að veruleg
ósátt var milli hans og hins
volduga ráðuneytisstjóra um
ýmsa framkvæmd mennta-
mála. Bar hann sig upp viðráð-
herra undan þeim hlutum.
Ráðherra mun þó hafa borið
gæfu til að ræða ekki við hann
langtimum um þau ágreinings-
mál. En hinn var þrákelkinn.
Fór svo, að hann lagði fram
við herra sinn umkvartanir og/
eða kærur á ráðuneytisstjóra i
tugum töluliða og óskaði rann-
sóknar. Telja má einsætt, að
mest hafi það verið um inn-
anhússmál í ráðuneytinu. EWRi
féllst ráðherra á þau málalok,
enda óvitað fyrirfram hver
skollinn gæti komið á diskinn!
Fleiri greinir urðu.
Loks hjó ráðherra á þennan
„Gordions-hnút”, og vék hinum
óþæga undirmanni úr starfi.
Frásagnir höfum við ekki um
það, hvort ráðherra hafi rætt
þessi mál við Birgi sjálfan, en
liklegt verður það að teljast.
Hitt verður að telja einstak-
lega „huggulegt”, sem ráð-
herra upplýsir, að um leið og
hann fékk hinum burtrekna
pokann, þó hann hefði skipun i
starf sitt, virðist það hafa verið
gert af mestu hógværð, ef ekki
vingjamlega, sbr. „Engin fúk-
yrði fóru þá á milli.....”
Mál,sem hinn burtrekni höfð-
aði, vegna brottvikningar, og
skaðabótakröfur, sem honum
voru tildæmdar, upplýsir ráð-
Andstyggilegir tónleikar
Tónleikar Musica Nova Kjarvalsstööum 7. desember.
Telemann
í Bústaðakirkju