Vísir - 26.01.1971, Qupperneq 7

ÍT I S IR . Þriðjudagur 26. janúar 197L
c^Menningarmál
Ólafur Jónsson skrifar um bókmenntir:
Leiðin til skáldskapar
Minnisatriði um líf skáfda
qg Hstamaruva í Reykjavik
Ktatn, Reykjavík Í970.
2-fS Ms.
l||iaomragpbækur Jöns Óskars i
ár og í íyma haía feng-
iS ósköp T.bnsamiegar viðtök-
ar og fer þaö að vonum:
þetta ern v:el stílaöar, oftast
mjög swo vif5felldnar frásagnir.
Og sýrrt. er afð s'káidatími hans
aetfar aö reynast Jóni Óskari
drjúgt f rásagnarefn i. JVfinnsLa
kostí ei.rmar bókar rmm enn
að vœnita í þessom ftokki og
gæti hún þá fleytt frásögnirmi
fram að fyrstu bökum hans, ár-
unum 1962—3, en ekkert sést
þvtí til fyrirstööu aö haikla frá-
sögn ierrgur áfram, í fleiri ibók-
um, ef áhugi íesenda og mark-
aður reynist nógtrr.
En þótt frásagnir Jöns Óskars
séu í sjáifu sér læsitegar eru
söguefni 'hans efeki mikil fyrir
sér. Ævi hinna ungu skáidefna
og lístamanna sem barrn greinirr
einfeum og ;sér í lagi frá í
Furtdnum snrMingum og Her-
námsáraskáidttm hefur efefei
aiflténd verið ýkja friásagnarverð
né andiegt iíif þeirra urrrbrota-
samt. Þetta breytir engu ttra
það að bækur hans eru fyrst og
fremst t®l frásagnar um andlegt
Bíf, upprennandi feynslóö atóm-
skálda og formbyltingar á stiyrj-
aWar og hemámsárum. Á þeim
árum sem hér greinir frá er Jón
Óskar við nám í tónlistarskóian-
nm, horfmn frá gagnfræða og
rrvenn taskt'tlarrámi, en verður að
lokum einnrg að 'hverfa frá því
öioknu. „Þá sagði ég við sjálfan
mig: Það er gott að þú skulir
vera latrs úr tónlistarskólanum,
hann tefur þfg þá ekki lengur
fré þvi að skri!fa.“ Því að á þess-
um árum beinist ailur hugur
Júns Ó9kars að þvi að sferifa,
verða rithöfundur, og enn í dag
hafa orðin „ungur rithöfundur“
háitiíðlegan hfjóm í raáli hans.
Hann á iétt um að yrkja og
semja, hefur þegar komið fyrstu
sögum og Tjóðum sinum á fram-
feeri, ag þyfeir vegur hans mik-
ffl og vaxandi meðal ungra rit-
hfSfunda.
T-jað hefur stundum verið haft
* í spaugi að á fslandi væru
„ungir höfundar" taildir ungir
fram eftir öTlu og langt fram á
mkSfan aldur annarra manna.
V<ena má að þetta viðhorf staifi
að einhverju leyti frá kynslóö
arinóskálda. Þvi að hin unguher-
nófmsáraskátd sem Jón Óskar
greinir fró eiga þegar hér er
komið enn langa leið öfarna til
skáídskapar, ifyrstu bækur
þerrra þirtast ekki fyrr en um
og efbrr 1950. í annan stað hef-
w róttækari nýstefna en atóm-
sííáldanna ekki komið fram í
íslenzkri ljóðagerð síðan, og
þanmg séð hafa verk þeirra trl
skamms tíma verið nærtaek
dænri „bins tmga“ í ís’lenzkum
böfemenrrtum.
En þvií má ekki gieyrna að
hecnánrsá raská ldin eru á tímum
þessarra frásagna enn ungir
mesem, sumir kornungir, og þarf
þv'í ekki að undrast þótt margt
þyki eftir á bamategt í viöhorf-
öm og skoðunum þeirra. Fundn-
ir srriffingar varð í fyrra mjög
satJo aMaðandi bók meðai annars
vegna þess hve trúlega tófest að
miðla hínum bernsku viðhorf-
um, bregða á þau blæ þokka
og kímni. Hitt er undarlegra
hve mjkla beiskju þessi mó'tun-
arár hafa látið eftir sig í huga
Jóns Ósfears af Hernámsára-
skáldum aó dæma.
4ð sumu leyti virðist þessi
beisfcja eiga sér „pólitísk-
ar“ undirrætur. Á öndverðum
skáidatíma Jöns Ósfcars er rót-
tæk vinstristefna, sósíalismi og
kommúnismi, í uppgangi á ís-
landi. Áhugi hans beinist fná
spíritisma, dutspeki Gretars
Félte, fræðum Helga Péturs að
pólitfk, og sína pólitísku skoðun
virðist hann meðtaka ómeKa
frá öðrum, fatelausa barnatrú.
Þá þróun kennir hann en þafck-
ar ekfci einni bók og einum höf-
undi, Halldóri Kil jan Laxness og
Gerzka ævinibýrinu, og sakfellir
m
Halidór eftir á fyrir að haifa
beinlinis visvitandi verið aö
vi'l'la um fyrir sér og sínum lik-
um. „En með bókinni eignaðist
ég í rauninni drauminn um bylt-
inguna sem ekki skildi við mig
öíl stríðsárin. Ég veit aö fleiri
hafa sömu sögu að segja . -.
Og við höfðum að orðtaki:
Þetta gerum við eftir bylting-
una. A'I'lt sem var fegurst og
bezt og merki'legast, það át'ti að
verða effcir byltinguna.“
Jón Óskar greinir ekki frá
því f þessari bók hvenær eða
hvemig hann féil frá sinni pöli-
tísku barnatrú úr Gerzka ævin-
týrinu. En það er vitað að róm-
antískur sósíalismi stríðs- og
eftirstríðsáramVa átti effcir að
bregðast mörgum manninum
hraparlega þegar kom að falili
Stalíns, uppreisninni í Ungverja-
landi, og síðast innrásinni í
Tékkóslóvakíu, og lét þá eftir
sig afgrunn vonsvika, beiskju
og ieiða. pólitíska og ándlega
( sjáilfheldu. Hve mifcinn þátt hef-
ur þessi þróunarsaga átt í ís-
lenzkri póilifcíik og menningarlíifi
um'liðinna ára og áratuga? Það
er í rauninni fróðlegra spursmál
en 'hvort fleiri eða færri eigi
viðl'íka eða sömu sögu að segja
af sinni reynslu og Jón Óskar.
,4 hinn bóginn er Gerzka æv-
intýrið meiri og merkilegri
bók á ferii Haildórs Laxness en
svo að henni verði visað á bug
sem einum saman „blekkingum
og lygum“ í annarlegu skyni
gerðum — þó hitt sé að sínu
leyti li'ka hæpið að kaila bókina
„hátindmn á stflsnilld höfund-
arins“ eins og Jón Óskar gerir
í hinu orðinu. En afstaða hans
til Halldörs er öll með ólikind-
um sem t.a.m. kemur fram i
þeirri skoðun að ísiandsklukkan
sé „dæmigert merki um vanmátt
og uppgjöf hinnar episku skáld-
sögu“ sem Gerpla haifi síðan
staðfest. Eða er hér átt við van-
mátt „hugsjónarinnar" sem
hreyfiafls í bókmennfcum? Yfir-
höfuð ieggur Jón Óskar mikið
kapp á þá skoðun að hann og
aörir hinir ungu höfundar á
striðsáruRum hafi fyrir svo sem
engum hökmen ntalegum áhrifum
orðið af Halilidóri Laxness né
Steini Steinari, og virðist harm
belja þeim þetta til gildis. Engu
að síður eru öli hans viöbrögð
viö verkum Halldórs tii marks
um hið gífurlega áhrifavald,
þó í þessu fal'li sé það eink-
um neikvætt, sem Kiljan hefur
haft yfir lesenduni og aðdáend-
um sínum á þessum tfma. I
nánu sambandi við þetta er um-
ræða Jóns Óskars um „sniii'l-
inga" og „snillingatrú" frávísun
enn einnar b'lekkingar, „goð-
sagnar“ þessara tíma. En er
ekki einmitt orö og æði her-
náinsáraskáldanna i frásögn
hans öðru fremur mótað af trú
þeirra á rómantíska snilligáfu,
hugsjón þeirra um hið unga
innblásna. skáld? Og má reyndar
vera að slik rómantíska hafi
mótað hugmyndir ungra sfcálda
um sjálfa sig og sín verk lengi
síðan, þeim og skáldskap þeirra
ti'l vafasamra hei'Jla.
F>að fer ekki duK í Hernáms-
áraskáldum að Jón Óskar
fcelur sig og sína jafningja hafa
átt undir högg að sækja, van-
metna og stundum lítilsyirta.
Einnig' þar kemur pólitík í spii-
ið. Hann rekur í a'l'llöngu má'li
skipti sín við Mál og menningu,
forlag hinna ungu og róttæku,
sem bregzt því að gefa út eftir
hann bók í stríðslokin. I annan
stað kveðst Jón Óskar á þess-
um árum hafa fengizt við miklu
nýstárlegri tilraunaskáldskap
en von væri til að fengi þá við-
urkenningu og boðar sýnishorn
slikra kvæða þegar honum tak-
ist að fá fyrst'U Ijóða'bók srna,
Skrifað í vindinn, útgefna á ný.
En torvelt er að gera sér grein
fyrir þessum skáldskap af þeim
dæmum sem Jón rekur í bók-
inni, og l'íkast tiil bezt það biði
binnar nýju útgáfu. Raunin varð
s>ú að Jón Óskar varð hvorki í
hóp hinna fyrstu né þeirra höf-
unda sem kvað að þegar töku
að birtast bækur hinnar nýiu
kynslóðar Skrifaö í vindinn,
1953, var hins vegar augljós
tfmamótabók að þvi leyfci sem
þar fóru saman hlið við hlið
gömul og ný viðhorf og aöferðir
skáldskapar, og strangt tekið
kann að hafa verið meira ný-
mæli að beztu sögunum í smá-
sagtiasafni hans. Mitt andlit og
þitt, ári fyrr. En átvírætt kom
með þessum bó'kum fram höf-
undur sero umsvifa'laust vakti
eftirtekt ungra lesenda. sem
næmir voru á nýjungar, og nýja
hætti ská'ldskapar: það geta á-
reiðanlega margir aðrir lesendur
borið með undirrituðum.
Varla er tímabært að fara ti)
að rifja upp og reyna að meta
að nýju æskuverk Jóns Óskars
I tilefni af minningabókum hans.
En með kostum sínum og göfl-
um, verða þær án efa þegar frá
Jíður taldar markverð heimild
um sinn fcíma, vanda og við-
fangsefni nýrrar kynslóðar í
skáldskap, nýrra bókmennta, —
bæði vegna þessa sem frá er
greint í bókunum og hms sem
efcki er tfl frásagnar.
Auglýsing
um gjalddaga fyrirframgreiðslu opinberra
gjalda 1971.
Samkvæmt reglugerö um sameiginlega inn-
heimtu opinberra gjalda nr. 95/1962 sbr. rglg.
nr. 112/1963 og nr. 100/1965, ber hverjum
gjaldanda í Reykjavík að greiða á fimrn gjald
dögum frá febrúar til júní, fyrirfram upp í
opinber gjöld, fjárhæð, sem svarar helmingi
þeirra gjalda, er á hann voru lögð síðastliðið
ar.
Gjöldin eru þessi:
Tekjuskattur, eignarskattur, námsbókagjald,
kirkjugjald, lífeyristryggingagjald, slysatrygg-
ingagjald, iðnlánasjóðsgjald, alm. trygginga-
sjóðsgjald, tekjuútsvar, eignarútsvar, að-
stöðugjald, atvinnuleysistryggingagjald,
kirkjugarðsgjald, launaskattur, iðnaðargjald
og sjúkrasamlagsgjald. — Fjárhæð fyrirfram-
greiðslu var tilgreind á gjaldheimtuseðK, er
gjaldendum var sendur að lokinni álagningu
1970 og verða gjaldseðlar vegna fyrirfram-
greiðslu því ekki sendir út nú.
Fyrsti gjalddagi fyrirframgreiðslu er 1. febrú-
ar n.k.
Kaupgreiðendum ber að halda eftir opinberum
gjöldum af launum starfsmanna, skv. ákvæð-
um fyrrgreindrar reglugerðar, og verður lögð
rík áherzla á að full skil séu gerð reglulega.
Athygli er vakin á því, að fyrir Alþingi liggur
frumvarp til laga um heimild til hækkunar á
fyrirframgreiðslu opinberra gjalda, en með
því er stefnt að því að jafna nokkuð greiðslu-
byrði gjaldenda milli fyrri og síðari hluta árs-
ins.
Ef frumvarp þetta verður að lögum, má vænta
þess, að fyrirframgreiðsla 1. marz, 1. apríl, 1.
maí og 1. júní n.k. hækki frá því sem tilgreint
var á gjald'heimtuseðli 1970. Slfk hækkun verð-
ur auglýst sérstaklega, ef trl kemur.