Vísir - 03.07.1972, Qupperneq 7

Eftirmáli um
Leikhús í kreppu
Að afloknu heldur dauf-
gerðu og dapurlegu leikéri
fara tíðindi í hönd i leikhús-
unum i Reykjavík: stjórn-
arskipti á báðum stöðum
með nýju starfsári i haust.
Skyldi ekki einnig mega
vænta þess að slíku nýmæli
fylgi einhver ný tilbreytni,
kannski tilþrif i starfi leik-
húsanna?
Leikfélag Reykjavikur og leik-
hús þess stefnir að lýðhylli, segir
Sveinn Einarsson i kveðjuorðum
sinum i siðustu leikskrá Leikfé-
lagsins: L.R. vill ekki vera leik-
hús fárra útvaldra, heldur alþýð-
legt leikhús, leikhús almennings.
Þetta er auðvitað hið sama við-
horf sem Guðlaugur Rósinkranz
hefur að sinu leyti orðað i blaða-
viðtölum undanfarið, t.a.m. í
Morgunblaðinu á föstudag: Þeg-
ar öllu er á botninn hvolft þá eru
þaö áhorfendur sem dæma verk-
in, segir hann. Leikhúsið á ekki
að vera aðeins fyrir fáa útvalda.
Það er styrkt af almannafé, og
mér hefur fundizt það vera skylda
min að hafa eitthvað fyrir alla
þjóðina.
Og hér er að visu verið að segja
alveg sjálfsagða hluti. Leikhús
sem aðeins væri rekið „fyrir fáa
útvalda” yrði aldrei starfhæf
stofnun hér i fámenninu. Og það
vita þeir leikhússtjórar auðvitað
allra manna bezt.
Að spá og spyrja
Þetta breytir ekki þvi að Leik-
félag Reykjavikur hefði fyrr á ár-
um getað tekið upp aðra stefnu
gagnvart Þjóðleikhúsinu en raun-
in varð. Það hefði t.a.m. getað
gerzt lerkhús ungra leikara, verk-
stöð þar sem hinir fremstu þeirra
lykju fullri starfsþjálfun áður en
þeir hyrfu til Þjóðleikhússins.
Þar væri fengizt við tilraunir og
nývirki i leiklist, ný verk og
vinnubrögð prófuð, viðhöfð sér-
stök og sjálfstæð stefna i verk-
efnavaldi eftir þörfum leikhúss-
ins og áhorfenda þess. Þvi að slikt
leikhús ætti ekki og mætti ekki
reka handa „útvöldum” heldur
við hæfi almennings — það yrði i
senn uppeldisstöð leikhúsfólks og
áhorfenda.
Forsenda fyrir slikum leikhús-
rekstri i Iðnó hefði að visu verið
náin samráð og samvinna beggja
leikhúsanna, raunverulega sam-
virk forusta þeirra á jafnréttis-
grundvelli — sem aldrei hefur
verið um að tala. Leikhúsin hafa
verið.rekin i beinni og óbeinni
samkeppni i samvinnu stað, og
hefur sú þróun orðið gleggri á
umliðnum árum. En syndlaust er
að spyrja og spá i það hvort nokk-
urn tima hafi verið praktiskur
möguleiki á annars konar starfs-
háttum.
Gestaleikir eru næsta fátiðir i leikhúsunum i Reykjavik. t vor
kom sænskur leikflokkur i heimsókn og lék i Norræna húsinu
Goösöguna um Minótár.
leikhúsmál
Drjúgur verður síðasti
áfanginn
xxxxxxxmxxxxxxxxxxK
x X
X
z
X
X
X
Eftir
.. r
Olaf Jónsson
X
X
X
X
X
X xxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Hvað sem orðum og ummælum
liður veltur mest á hinu hvernig
tekst að framfylgja skoðun i
verki. Um það verður, eð mér
finnst, ekki deilt að undanfarin
niu ár, starfstimi Sveins Einars-
sonar i Iðnó, hafa verið eitt af
mestu blómaskeiðum i sögu Leik-
félags Reykjavikur. Með vaxandi
fjölbreytni og listrænum verð-
leikum starfsins i Iðnó, stefnu
þess i æ meiri atvinnu-snið, hafa
sönnur verið færðar á réttmæti
þess að borgarleikhús i Reykja-
vik taki við og haldi áfram arfi og
starfi Leikfélags Reykjavikur. Sú
skoðun að i raun og veru sé rdm
fyrir tvö fullbúin atvinnuleikhús
hlið við hlið i Reykjavik hefur
mótað stefnu og starfshætti Leik-
félagsins undanfarin ár — unz
hún hefur nú hlotið almennt fylgi
og viðurkenningu.
Eftir reynslu undanfarinna
starfsára vekja leikhússtjóra-
skiptin i Iðnó óneitanlega nokk-
ura undrun. 1 stað sérmenntaðs
leikhúsmanns er ráðinn dæmi-
gerður áhugamaður, viðvaningur
i starfi atvinnumanns — til þess
beinlinis að leiða starfið i Iðnó
siðasta áfangann i hin fyrirheitnu
atvinnu-snið.
Það skal tekið skýrt fram að
þetta er ekki sagt vegna neins
vantrausts fyrirfram á verkum
Vigdisar Finnbogadóttur. En
verkefni hins nýja leikhússtjóra
er ekki að viðhalda leikhúsrekstri
i Iðnó. Verkefnið er að halda
áfram starfsþróun undanfarinna
ára á nýjar leiðir og áfangastaði.
Og það er listrænn og menningar-
pólitiskur vandi sem fjarska mik-
ið veltur á að vel takist að leysa
einmitt nú þegar bygging borgar-
leikhússins sýnist á næsta leiti.
Eftir meira en tuttugu ára starf
skilst Guðlaugur Rósinkranz við
Þjóðleikhúsið i kreppu — list-
rænni kreppu hvað sem liður fjár-
hagslegri stöðu leikhússins um
þessar mundir. Og sú kreppa er
aideilis ekki nýtilkomin heldur
hefur hún verið að þrengjast um
leikhúsið i mörg undanfarin ár.
Það er viðeigandi ytra tákn um
hið innra ásigkomuíag stofnunar-
innar að ekki tókst einu sinni að
ganga frá nýjum lögum um leik-
hús, sem lengi hafa verið i undir-
búningi, i tæka tið fyrir leikhús-
stjóraskipti.
Það er vafalaust, að þegar frá
liður verða verk Guðlaugs Rósin-
kranz i Þjóðleikhúsinu meira
metin en verið hefur um sinn: Þá
mun hann njóta þess að undir
hans forustu varð leikhúsið til,
fjárhagsleg forstjórn jafnt sem
listræn stefnumótun hinnar nýju
stofnunar á frumbýlingsárum
hennar. Þá ber þaö hærra sem
vel héfur tekizt en öll mistökin.
En viðurkenning á þessari stað-
reynd breytir ekki þvi að fyrsta
og brýnasta verkefni nýrrar for-
ustu verður að ráða fram úr list-
rænu stefnuleysi leikhússins um
undanfarin ár, að komast úr
kreppunni. Og til þess dugir ekki
minna en að stefnumið og starf-
ræksla Þjóðleikhúss á Islandi séu
tekin til gagngers endurmats —
enda mál til komið að meir en
tuttugu árum liðnum frá stofnun
þess.
Lögin og leikhúsið
í þinglok i fyrra, fyrir meira en
ári var lagt fram á alþingi frum-
varp til nýrra laga um Þjóðleik-
hús. Hvað sem öðru leið um frum-
varpið virtist það fela i sér nokk-
urn veginn fullnægjandi ramma
um starfsemi leikhússins til
nokkurrar frambúðar — ef fé
fengizt til að vinna þau verk sem
frumvarpið gerði ráð fyrir aö þar
yrðu unnin.
Að sönnu mátti óska þess að
ákvæði frumvarpsins um stefnu-
mótun, og þar með um tekju-
stofna og fjárhagsl, grundvöll
leikhússins, væru gerð skýrari.
Og ákvæði þess um yfirstjórn
leikhússins virtust fjarska flókin
og ólikleg til að stuðla. að raun-
óþellóvar helzta sýning Þjóöleikhússins i vetur: Kristin Magnúss
Guöbjartsdóttir og Jón Laxdal i hlutverkum Desdemónu og
óþellós.
verulega starfhæfri stjórn á leik-
húsinu.
En svo undarlega bar til að ekki
tókust neinar almennar umræður
um frumvarp þetta eftir að það
kom fram. Þrátt fyrir nokkra ein-
földun i meðförum þess á alþingi i
vetur voru engar efnisbreytingar
sem máli skipta gerðar á þvi,
hvorki um stjórnarháttu né starf-
svið og stefnumótun. Engu að sið-
ur stöðvaðist frumvarpið til fulls
fyrir þinglokin, og virðist nú öld-
ungis ósýnt um afdrif þess.
Að svo komnu var starf þjóð-
leikhússtjóra auglýst laust til um-
sóknar — til eins árs i senn. Þaö
var væntanlega i þeirri trú gert
að ný lög um leikhúsið verði kom-
in á að ári liðnu og þá fyrst unnt
að ráða þvi forystu til frambúð-
ar.Og mun nú brátt koma á daginn
hverja fýsir og hver verður til
þess að taka við forustu leikhúss-
ins við þessar kringumstæður til
lengri tima eða skemmri.
Það er vonandi að vel takist. En
fjarska virðist það óliklegt að ein
saman leikhússtjóraskipti verði
til að koma i kring neinum stefnu-
hvörfum i þjóðleikhúsinu — án
þess að eitthvað annað sé gert til
að ráða fram úr ytri og innri
vandamálum leikhússins.
Vandinn sem verður að
leysa
Færa leiðin út úr þessum vanda
var augljóslega að ráöa leikhús-
inu stjórn til bráðabirgða i vor, en
ganga þegar á næsta hausti frá
nýjum þjóðleikhúslögum þar sem
skýrt væri kveðið á um stjórn og
starfrækslu og stefnumið leik-
hússins.
En augljóslega tekur starfsvið
Þjóðleikhússins viðar en til leik-
sýninga i Reykjavik, og það þótt
ópera, ballett og barnaleikir yröu
lögboðnir eins og frumvarpið til
þjóðleikhúslaga gerði ráð fyrir.
Það tekur einnig til leikmenntun-
ar — en hinu óleysta leikskóla-
máli var þegjandi slegið á frest
með frumvarpinu. Það tekur til
leiklistar og leikmenningar út um
allt land með leikförum af margs
konar tagi og með samstarfi við
leikfélögin á landsbyggöinni,
hvort tveggja mál sem frumvarp-
ið lét i rauninni óleyst. Það tekur
til allra hluta sem stuðla mega að
framgangi leikmenningar i land-
inu. En upphaf og undirrót slikra
starfa er vandlát og kröfuhörð
listræn forusta leikhússins — við
Hverfisgötu i Reykjavik.
Að stefnu settri væri fyrst von
til að ráða Þjóðleikhúsinu þá nýju
forustu sem það sárlega þarfnast.
En það yrði að gera með fyrir-
hyggju. Starfi leikhússstjórans,
sem framtið leikhússins á hvað
sem öllu öðru liður mest undir
komið, þyrfti að ráðstafa með
rýmilegum fyrirvara, t.a.m. frá
næstu áramótum, svo tryggt yrði
að hann væri i raun og veru albú-
inn til starfa sem fyrst, t.a.m. frá
byrjun leikárs 1973.
Af einhverjum ástæðum var
þessi leið ekki valin — né nein
önnur leið svo séð verði. Eða
veröur hún farin þrátt fyrir allt?
En menn kjósa kannski helzt,
innst inni, að allt sitji við sama i
leikhúsunum einhver dapurleg
leikár enn.
cTVlenningarmál