Vísir - 22.11.1972, Blaðsíða 6

6
Visir Miðvikudagur 22. nóvember 1972
vísm
Útgefandi: Reykjaprent hf.
Framkvæmdastjóri: Sveinn R. Eyjólfsson
Ritstjóri: Jónas Kristjánsson
Eréttastjóri: Jón Birgir Pétursson
Ritstjórnarfulltrúi: Valdimar H. Jóhannesson
Auglýsingastjóri: Skúli G. Jóhannesson
Auglýsingar: Hverfisgötu 32. Simar 11660 86611
Afgreiösla: Hverfisgötu 32. Simi 86611
Ritstjórn: Siöumúla 14. Simi 86611 (5 linur)
Askriftargjald kr. 225 á mánuði innanlands
i lausasölu kr. 15.00 eintakiö.
Blaöaprent hf.
Gott mál með gát
í leikritinu Hitabylgja, sem margir hafa séð i
sjónvarpi og leikhúsi, er meðal annars greint frá,
hvernig andstaða starfsfólks fyrirtækis kemur i
veg fyrir, að svertingi hljóti stöðuhækkun. í verk-
inu verðskuldar hann stöðuhækkunina, en sam-
þykki starfsfólks þarf til þess, að hann hljóti
hana.
„Atvinnulýðræði” er hugtak, sem ryður sér til
rúms i nágrannalöndum okkar. Búizt er við, að
þing Alþýðusambands Islands samþykki i aðal-
atriðum ályktun um atvinnulýðræði, sem fyrir
þvi liggur. Þar eru gerðar róttækar kröfur um
hlutdeild starfsfólks i stjórn fyrirtækja. Miðað er
við, að krafa um atvinnulýðræði verði ein helzta
krafa verkalýðssamtakanna við næstu kjara-
samninga. Gert er ráð fyrir, að barizt verði fyrir
þvi, að samstarfsnefndum verði komið á fót i öll-
um fyrirtækjum eða deildum fyrirtækja, þar sem
eru 50 eða fleiri starfsmenn.
Atvinnulýðræði er ekki nýtt af nálinni, og tals-
verð reynsla hefur fengizt i nokkrum rikjum,
einkum á Norðurlöndum og i Vestur-Þýzkalandi.
Hvarvetna hefur þróunin verið hæg. Forystu-
menn verkalýðssamtaka, vinnuveitenda og rikis-
stjórna i þessum rikjum hafa verið sammála um,
að breyting sem þessi þurfi að verða á löngum
tima. Atvinnulif og þjóðlif allt þarf að hafa nægt
ráðrúm til að aðlaga sig breytingunum. Atvinnu-
lýðræði getur orðið til bóta, ef rétt er að staðið.
Það felur einnig i sér hættur, sem margar hafa
komið betur i ljós við þá reynslu, sem hefur feng-
izt.
Tilgangur hugsjónarinnar um atvinnulýðræði,
lýðræði á vinnustað, er góður. Eftir þvi sem fyrir-
tækin hafa orðið stærri og tæknivæðingunni fleygt
fram hafa tengslin milli starfsfólks og stjórnenda
orðið sifellt óbeinni. Viða eru þessi tengsl með
öllu ósýnileg. Starfsmaðurinn verður i vaxandi
mæli eins og tannhjól i vél. Hann finnur ekki eigið
gildi i starfi sinu nema i litlu.
Þetta gildir að sjálfsögðu þvi fremur sem fyrir-
tækin verða stærri. Vandamálið er ólikt minna á
íslandi en meðal stórþjóðanna.
Eitt brýnasta verkefni i þjóðmálabaráttu er að
veita einstaklingnum uppreisn æru, og þar getur
skynsamlegt atvinnulýðræði gegnt mikilvægu
hlutverki.
Mestu skiptir að rasa ekki um ráð fram.
Hugumstærstu baráttumönnum atvinnulýð-
ræðis kann að finnast, að þeir hafi fundið lykilinn
að björtum framtiðarheimi. En fulltrúar starfs-
fólks, sem setjast i stjórnnefndir fyrirtækja,
þurfa að hafa þekkingu og skilning á málum
fyrirtækisins, eigi þeir ekki að eyðileggja það og
grafa undan eigin atvinnu. Hin hlið vandamálsins
er tilhneiging, sem viða hefur orðið vart, þar sem
atvinnulýðræði hefur verið reynt, að fulltrúar
starfsfólks missa sjálfir tengsl við starfsfólkið.
Breytingin hefur þá orðið sú ein, að nokkrir menn
hafa flutzt úr röðum starfsmanna i raðir stjórn-
enda.
Hér er um að ræða tvo þætti, sem erfitt er að
samræma. Dæmið úr Hitabylgju minnir enn-
fremur á, að völd meirihluta starfsfólks geta
skapað ný vandamál. Slik vandamál má yfirstiga
með nægilegri gát.
Boris Spassky og Larissa, en
hann saknaöi hennar i fyrstu
skákunum, og tefldi strax betur,
cftir að hún var komin.
Ósýnilegi
somherji
BOBBY
FISCHERS
einungis að hanga i titlinum, sem
ég hefði getað gert með þvi að
fara. ííeldur fannst mér það
skylda min að mæta Fischer og
tefla við hann.
Auk þess sótti að mér þessi
hugmynd — barnaleg kannski —
að ef einvigið færi út um þúfur,
ætti ég eftir (kannski á banabeði
minu) að spyrja sjálfan mig þess-
arar spurningar: „Hvers vegna
varstu sá auli aö neita að tefla
vegna einhvers sundurþykkis út
af formsatriðum? Vildirðu sanna,
að þú hefðir réttinn þin megin? —
Þetta hefði getað orðið athyglis-
verðasta einvigið á öllum skák-
ferli þinum”. — Mér hraus hugur
við þessari tilhugsun og ákvað að
tefla”.
Og Spassky fannst hann eyða i
svona vandamál orku, sem hann
annars hefði þurft að eyða til að
sigrast á taugaóstyrk. ,,Mér veitti
ekki af kröftunum fyrir einvigið,
og mátti ekki við þvi að þurfa að
kljást við ýmiss konar persónuleg
vandamál. — Stundum fannst
mér reyndar siöar að mig skorti
kraft til þess að gera hitt og þetta.
1 mörgum skákum hafði ég betra
tafl, en mér tókst ekki að tefla
þær til vinnings".
1 hans augum er þetta rökrétt
og fullnægjandi skýring á lélegri
taflmennsku hans, en sjálfur tek-
ur hann þó vara fyrir þvi, að þetta
þurfi að vera afsökun fyrir slakri
— Skákein-
vígið var
fullt eins
mikið sálar-
stríð eins
og prófun
á hœfni
Heimsmeistaraeinvigið i skák, sem háð var hér i Reykjavik,
var viðburður af þvi tagi, sem flutti ísland beint á forsíöur allra
stærstu blaöa heims.
Enn birtast greinar um einvígið og úrslitin, eins og þessi eftir
Nicholas Bethell í „Sunday'Times Magazine” núna um sfðustu
helgi. Eftir viðtal viö Spassky reynir Bethell að skýra út, hvers
vegna Spassky tefldi undir getu — eins og hann heldur fram.
,,Hann er afar sérstæður
persónulei ki. Sannur
meistari, listamaður. Ég
kann vel við hann", sagði
Boris Spassky um Bobby
Fischer. Og það einkenni-
legasta er, að hann meinti
þetta, þótt hann væri nýbú-
inn að bíða fyrir honum
einhvern mest auglýsta
ósigur íþróttasögunnar.
( þrjú ár hafði Spassky
f/haldið heimsmeistara-
titlinum — ,,æðisgengnustu
þrjú ár ævi minnar" — og
síðustu tvo mánuði þess
tímabils háði hann hat-
rammt sálarstríð til þess að
verja þann titil.
Sem heimsmeistari i skák
gegndi Spassky geipilega
mikilvægu hlutverki i Ráð-
stjórnarrikjunum. Undir hverri
skák fann hann augnaráð
milljóna Rússa hvila á sér. Fyrir
hvern leik varð hugur hans að
gegnumlýsa þúsundir annarra
leikafbrigöa. Og eftir hverja tap-
aða skák var taflmennska hans
gagnrýnd miskunnarlaust af sér-
fræðingum um heim allan , bæði
i rússneskum og erlendum
fjölmiölum. Ofan á þetta allt
saman varð hann að þola ótrúlega
ókurteisi af hálfu Bobby Fisch-
ers. — Spassky játar ótrauður, að
undir lokin hafi þetta verið hon-
um ofviða.
Spassky fékk að finna fyrir þvi,
að alla langar til að steypa
meistaranum af stóli. Snilld hans
gerir hann aö eftirsóknarverðu
skotmarki.
Fischer og Spassky máttu þola
ekki aðeins nokkurra stunda álag,
heldur tveggja mánaöa. begar
nálgast tók einvigið, vildi
Spassky helzt fara i felur (þess
vegna valdi hann hið afskekkta
ísland), en aðdáendur hans gáfu
honum engin griö.
„Þaö var heitasta ósk min að
vinna þetta einvigi”, segir hann.
„Ég lagði hart að mér við
undirbúninginn, bæöi likamlega
og andlega”. — En honum
mistókst. Hann tapaði sálarstrið-
inu.
Skáksérfræöingar sögðu, að
Spassky hefði teflt sig upp i sina
eðlilegu getu eftir þvi sem leið á
einvigið, en fyrstu skákirnar
hefði hann teflt langt undir hæfni
heimsmeistara.
Spassky er sammála þessu
sjálfur: „Tvær skyssur gerði ég
t.d., sem jafnvel fimmta klassa
skákmaður mundi ekki gera”. —
Hvers vegna lék hann R-d 2 i 8.
skákinni, eða c3 i fjórtándu
skákinni?
Að visu gera meistarar stund-
um slæmar skyssur, en þessar
taka þeim flestum fram, jafnvel
þótt tekið sé tillit til þess, að
Spassky hafði ekki verið upp á sitt
bezta i skákmóti, sem hann tók
þátt i 1971. Hann telur þó sjálfur,
að það hafi ekki verið ástæðan:
„betta voru hræðileg asnastrik.
Slikt hefur aldrei hent á skákferli
minum fyrr. Hvað fór úrskeiðis?”
I rauninni er aðeins einu um
að kenna — álagi og streitu — sem
Spassky segir, að sé drjúgur þátt-
ur i skákmóti. — „1
kappskákum er hæfni og snilld
aðeins hálfsögð saga. Aðalatriðið
er taugaóstyrkleikinn”. — Þeir
sem hafa reynt það, að tefla
kappskák af alvöru, þekkja það,
hvernig hugsunin getur allt i einu
lamazt i þessari fimm klukku-
stunda þolraun, og biði sjálfs-
traust annars hnekki — annað
hvort við talfborðið eða utan
hólmsins — þá er það þýðingar-
meira heldur en peðsvinningur
eða tap.
Enginn gat þó merkt það á
Spassky, að hann væri að bresta
undan álaginu. Þvert á móti
stakk rólegt yfirbragð hans mjög
i stúf við framkomu Fischers og
barnalegar kröfur.
Kannski voru þær ekki svo
barnalegar þegar allt kemur til
alls, og hvort sem það hefur verið
af ráðnum hug, eða ekki, þá fóru
þær i taugarnar á Spassky.
„1 mörgum skákunum fannst
mér hugsun min öll fara á dreif.
Mér var gersamlega ómögulegt
að einbeita mér. Skritið annars.
Það varð alltaf svona klukku-
stundu eftir að skákin byrjaði.
Slikt hefur aldrei komið fyrir mig
áður”.
Hvernig sem þetta kom yfir
Spassky, þá kennir hann þvi um,
að hann eftir 10 skákir var orðinn
3 vinningum á eftir Fischer..
Spassky vill ekki kenna
Umsjón: Guðmundur
Pétursson
ókurteisi Fischers um úrslitin.
„Ég hef svo oft verið móögaður,
að móðganir hafa ekki lengur
áhrif á mig”, segir Spassky,
og auk þess er honum hlýtt til
Fischers. Né heldur var það
óstundvisin. „Hann kom alltaf sjö
minútum of seint. Ég tók timann.
Hvers vegna sjö minútur?
Kannski sjö sé happatalan hans”.
Það sem kom sér verst fyrir
Spassky var sú stund þegar hon-
um var þröngvað til að taka
hræðilega ákvörðun, aöeins örfá-
um stundum áður en einvigið
skyldi hefjast. Átti hann nokkuð
að heyja einvigið? Fischer hafði
sleppt nokkrum flugferðum og lét
ekki sjá sig við setningarathöfn-
ina. En hann ákvað að vera um
kyrrt og láta sverfa til stáls milli
þeirra.
„Það voru ekki peningarnir,
sem fengu mig til þess. 1 rauninni
hefði ég hagnast á þvi fjárhags-
lega að neita að tefla. En mér
fannst það ekki hlutverk mitt,