Vísir - 23.12.1972, Page 8

8
Visir. Laugardagur 2:i. desember 1972
BARATTA UPP A LIF OG DAUÐA
Dýrin i
vetrarkuldanum
Þegar veturinn hefst,
byrjar mikil barátta og
harmleikur i náttúrunni.
Dýrin taka þátt í þessari
baráttu, meö lifið aö veöi.
Og flest þeirra tapa þessari
baráttu. Eina vonin sem
þau hafa, er aö veturinn
verði mildur. Langur og
haröur vetur þynnir svo út
ýmsar dýrategundir, að
þaö liða oft mörg ár, þar til
sköröin sem myndast hafa,
eru fyllt aftur.
En veturinn kemur ekki
aftan að dýrunum, eins og
jólin koma stundum aftan
að okkur mönnunum. Dýr-
in hafa undirbúið sig i lang-
an tíma, án þess þó að þau
viti til hverseða hvaða ráð-
stafanir þau eru að gera.
Fæst þeirra eru það gömul
að þau hafi lifað vetur áð-
ur. Sumar tegundir dýra
safna fæðu í forðabúr, þeg-
ar meira er að hafa. Aðrar
tegundir éta sig feit og
pattaraleg yfir sumarið,
svo að þau hafi einhverju
að brenna þegar erf iðara er
að afla fæðunnar og úr
minnu að moða.
Önnur dýr leggjast til
svefns og sofa allan vetur-
inn. Það er einmitt þetta,
sem flest skordýr verða að
gera. Þau eru of lítil og
veikbyggð, til þess að þau
geti vonast til að lifa af
harðan vetur. Sum þeirra
verða meira að segja að
horfast í augu við, að þau
hafa enga möguleika á að
lifa veturinn. Þegar vetur-
inn nálgast verpir t.d. blað-
lúsin eggjum, sem eru búin
skel, sem getur varið þau
fyrir verstu kuldunum.
Þessi egg eru frygging
blaðlúsanna, að næsta
sumar séu lika til blaðlýs,
því að þær fullorðnu deyja
sjálfar í fyrstu f rostunum á
haustin.
Sum skor-
dýrin setja
frostlög
í blóðið
Enn önnur skordýr geta
sof ið af sér veturinn, annað
hvort i líki lirfu eða sem
fullorðin dýr. Þau finna sér
holu, þarsem þau eru trygg
fyrir frostinu og í þessum
holum leggjast þau í dvala.
Áður en að þessu kemur,
byrja undarlegir hlutir að
eiga sér stað innra með
Jólabók Rökkurs:
Ástardrykkurinn eftir Sabatini og
aðrar sögur eftir heimskunna höfunda.
Ummæli:
„Um sögur sem þessar má segja, að
þær séu hver annarri betri, ólikar eins og
höfundarnir, en vel valdar, eins og búast
mátti viðaf þýðanda.” (Dagur, Akureyri)
„I heild sinni eru sögur þessar vel
valdar og smekklega. Þar gætir fjöl-
breytni um innihald, þær eru sér um svip
og blæ, en allar meir en lestrar verðar,
vel sagðar og sumar með snilldarbrag.
Þær eiga sammerkt um það að halda hug
lesandans vakandi..þýðandi er samur
við sig um látlaust, en einkar vandað og
geðfellt islenzkt mál, sem gerir þýðingar
hans enn geðþekkari lestur” ( Dr. R. Beck
i Timanum)
Af öðrum bókum forlagsins skulu
nefndar Lear konungur, eftir
Shakespeare, i þýðingu Steingrims Thor-
steinssonar, sérstæð bók, en fyrir þýðingu
sina var þýðandinn gerður að heiðurs-
félaga Brezka Shakespearefélagsins, og
óx viöur af visi, saga Visis i 60 ár, með
mörgum myndum, en báðar þessar
bækur verða innkallaðar um áramótin og
m.fl. Allar bækurnar i helztu bókabúðum
og hjá forlaginu.
Bókaútgáfan Rökkur
Flókagötu 5 (innri bjatta) simi 18-7-68,
opið frá kl. 4 til jóla.
skordýrinu, sem verja þau
gegn komandi frostum.
Sum skordýr fylla sig af
nokkurs konar frostlegi. Á
vorin byrjar líkami þeirra
aö framleiða glyserol, sem
er sama efnið og frostlög-
urinn sem við hellum á bíl-
ana, inniheldur. Með þenn-
an frostlög í blóðinu, geta
sumar tegundir skordýra
haldið sig í margra gráðu
frosti. Áður en veturinn
byrjarreyna sum skordýrin
lika að losna við eins mikið
vatn úr líkamanum og
mögulegt er. Þau tappa
einfaldlega vatninu úr
likamanum, eins og þegar
menn tappa vatni af ofn-
um. Það litla magn vatns,
sem eftir verður í líkama
skordýranna verður endur-
breytt í önnur efni, svo að
það frjósi síður.
Skordýr og önnur dýr
með kalt blóð, hafa ekki
um neitt að velja þegar
veturinn hefst. Líkamshiti
þeirra verður alltaf að vera
sá sami og umhverfisins,
svo þau komast ekki hjá
því að lamast af kuldanum.
Annað gildir um dýr með
heitt blóð, spendýrin og
fuglana. Þau hafa nokkurs
konar innbyggðan ofn, sem
þau geta kynt. En það
veldur einnig vandamál-
um. Til að geta kynt þarf
eldsneyti. Þetta eldsneyti
er maturinn, og á vetrum
er litið um mat.
Það hefur verið reiknað
út að smáfuglarnir þurfi
að borða þrisvar sinnum
meira á dag yfir veturinn,
en á sumrin. Það er því
ekki að undra þó margir
fuglar deyi á veturna .
Flestir þeirra deyja úr
kulda því þeir geta ekki út-
vegað sér nægan mat til að
kynda hinn innbyggða ofn
sinn með.
Smáfuglarnir
hjálpa
hver öðrum
Margir fuglar reyna að
hjálpa hver öðrum með að
halda á sér hita í mestu
kuldunum. Á næturnar
kúra þeir sig þétt saman og
njóta þannig líkamshita
hver annars, þangað til að
nægilega bjart er orðið til
að þeir geti farið á stjá og
leitað sér fæðu. Sum dýr
eru það viti borin, að þau
skriða undir yfirborð jarð-
arinnar áður en veturinn
byrjar fyrir alvöru.
Löngu áður en frost er
komið í jörðu og hún er orð-
in hörð, grefur hagamúsin
sér veturaðsetur. Á sumrin
hefst hún við í fremur
subbulegum bústað, rétt
undir yfirborðinu. Á vet-
urna innréttar hún sér aftur
á móti bústað í traustri
holu, allt að einum metra
niðri í jörðinni. Veturaðset-
ur hagamúsarinnar skiptist
í hlýja og rúmgóða stofu,
og eitt eða fleiri forðabúr,
sem innihalda fæðu til
langs veturs.
Hagamúsin, sem er sjálf
aðeins nokkur grömm að
þyngd, getur safnað að sér
fleiri kílóum af fræi og
annarri fæðu. Það er meira
en nóg til þess að hún þarf
ekki að hafa áhyggjur af
fæðuöflun næstu mánuð-
ina.
Islenzki refurinn hefur
aftur á móti annan hátt á.
Þegar tekur að hausta,
grefur hann mat niður í
jörðina á ýmsum stöðum,
bæði til að verja hann fyrir
öðrum dýrum og einnig til
þess að geta gripið til þess-
arar fæðu, ef í hart fer.
Refurinn býr um sig í gjót-
um eða grenum og fer það-
an í matarleit. Þegar snjó-
þungter, býrhann helzt um
sig nálægt sjó, þar sem
auðveldara er að ná í fæðu
en lengra Ínni í landi.
Sumum tegundum spen-
dýra og fugla er sérlega
hætt, þegar veturinn boðar
komu sína. Það eru þau
dýr, sem eingöngu lifa á
skordýrum, svo sem kóngu-
lóm, sniglum og öðrum
dýrum með kalt blóð. Yfir
sumarið eiga þau í litlum
vanda með að verða sér úti
um fæðu. Þá er hún alltaf
rétt við hendina. En yfir
veturinn er ekki úr miklu
að velja, þvi öll dýr með
kalt blóð hafa annað hvort
dregið sig inn í hýði sitt,
eða eru dauð.
Fuglarnirsem lifa á skor-
dýrum, t.d. lóan og spóinn,
Okkar beztu jóla og-
nýársóskir.
Hittumst heil á
nýja árinu.