Vísir - 26.02.1973, Síða 7

Vísir. Mánudagur 26. febr. 1973.
7
ll\|[\J
I 5ÍÐAN |
Umsjón:
Edda Andrésdóttir
,,Pang, pang..... Ha,
bíddu bara þangað til ég
get sent kúlu í hausinn á
þér!" ,,Pabbi, pabbi, þeir
skutu hestinn minn, sjáðu
augun í honum.........".
Þetta gætu ósköp vel ver-
ið atriði i einhverri þeirri
kúrekamynd, sem á
hverjum einasta degi eru
sýndar í tuga tali, víðs
vegar um heiminn. í sjón-
varpi, eða í kvikmynda-
húsi. Það er ekkert undar-
legt, þegar betur er að
gáð, þó að ýmsar
spurningar vakni öðru
hverju: Hafa börn ekki
slæmt af slíku?
Það er sjálfsagt erfitt að finna
hið eina rétta svar við þessari
spurningu. Það má segja að fólk
skiptist i tvo hópa. Annar hópur-
inn heldur þvi fram að grimmd
Mörg atriði og hlutir i kvikmyndagerð hræða
barnið. Svo sem hljóð, hvassir hlutir, atriði
sem eins geta átt sér stað i raunveruleikanum
og fleiri. En þó að hræðsla skapist, er i raun og
veru ekki vitað hvaða skaða þau atriði geta
valdið. Eftir öllu að dæma eru þó þau áhrif,
sem börn verða fyrir af foreldrum og félögum
frá blautu barnsbeini. svo sterk, að bó að horft
sé á sjónvarp eða kvikmynd eina til tvær
klukkustundir á dag, ætti það ekki að skaða.
Mamma,
má ég horfa á sjónvarpið?
og harka aukizt við slikar
myndir. Hinn hópurinn heldur
þvi fram, að jafnt börn sem full-
orðnir fái útrás fyrir reiði og
grimmd með því að horfa á
slikar myndir.
Eftir rannsókn, sem gerð var
við háskóla i Bandarikjunum,
að dæma, hafa slikar myndir
ekki beinl. góð áhr. á áhorfend-
ur. Nokkrum nemendum var
boðið að sjá eina slika mynd,
þar sem valdi var beitt, og þar
sem dráp, grimmd og harka
komu fram i rikum mæli. Á eftir
var rannsakað á ýmsan hátt
hvaða áhrif kvikmyndin hafði
haft.
Til dæmis með þvi að
nemendur voru látnir gefa hver
öðrum rafmagnsstuð á ýmsu
stigi. Það kom fljótt i ljós að
þeir sem horft höfðu á kvik-
myndina gengu mun hraðar til
verks, heldur en aðrir nemend-
ur, sem horft höfðu á rólega
kvikmynd eða alls enga.
Augljóslega gætti meiri hörku i
fyrstnefndum nemendum.
En — það kom i ljós, i mjög
stuttan tima á eftir, að kvik-
myndin hafði slæm áhrif á
þennan hátt. En samt sem áður
er ómögulegt að segja til um
hvaða áhrif hún hafði eftir
lengri tima. Eða hvort hún hafði
yfirleitt nokkur áhrif þá. Það er
raunar mjög litið vitað um,
hvernig áhrif kvikmyndir hafa á
bæði fullorðna og börn.
Frá sálfræðingum og öðrum
slikum er vitað að börnin laga
sig eftir þvi umhverfi, sem þau
vaxa i. Fyrstu árin eru það for-
eldrarnir sem móta þau og
mynda, og ef kulda og hörku er
beitt i æsku, hefur þaö áhrif á
þau. Ef þau njóta bliðu i upp-
vexti hefur það einnig áhrif á
þau.
Barnið vex og þroskast við
einhverjar aðstæður, og það
lagar sig að þeim. Þegar það
siðar gengur i skóla, eða dvelur
á leikvellinum, verður það einn-
ig fyrir áhrifum frá vinum og
leikfélögum.
1 samanburði við þau áhrif,
sem foreldrar og félagar hafa á
börnin, virðast áhrif sjónvarps
og kvikmynda verða smávægi-
leg. En samt sem áður er sá
möguleiki fyrir hendi, að sjón-
varpið og vissar kvikmyndir
hafi slæm áhrif.
Það leikur enginn vafi á þvi,
að kvikmynd verkar sterkar á
barn, heldur en til dæmis upp-
lestur, segir danski sálfræðing-
urinn Jimmy Stahr. Flestir for-
eldrar hafa einhvern tima þurft
að hugga og róa ruglaö og grát-
andi barn sitt, sem vaknaði upp
með martröð. Eftir að hafa
gengið úr skugga um, að það er
ekki hiti sem hrjáir barni, kem-
ur það loks i ljós, að það fékk að
horfa á kvikmynd i sjónvarpinu
kvöldið áður, sem „ekki var við
hæfi barna”.
Sjálfsagt hefur barnið ein-
hvern tima áður fengið mar-
tröð, jafnvel áður en það byrjaði
að fara i bió eða horfa á sjón-
varp. En sálfræðingurinn
danski viðurkennir samt sem
áður, að hann minnist sérstak-
lega einnar martraðar, sem
hann fékk sjálfur i æsku. Þá
hafði hann horft á ævin-
týrakvikmynd um Hróa
Hött. Þar var hetjunni sparkað
niður háan stiga niður i fangelsi.
,,Ég veit ekki hversu oft mér
var fleygt niður þennan stiga
þessa nótt, og ekki aðeins þessa
nótt heldur oft siðan”, segir sál-
fræðingurinn.
Það sem getur verið ástæðan
fyrir þvi að kvikmyndin hefur
svo miklu meiri áhrifamátt en
upplestur, er það, að þegar lesið
er upp fyrir barnið er það ekki
eitt. Móðir eða faðir les, og
barnið er öruggara. Móðirin
getur jafnvel lætt þvf að i miðj-
um lestri, að allt fari vel að lok-
um.
Um kvikmyndina gegnir öðru
máli. Þar er barnið eitt, og það
veit ekki hvernig fer að lokum.
Það getur engin áhrif haft á at-
burðarásina á tjaldinu. Þaö
getur ekki huggað særða hund-
inn, og það getur ekki sagt hetj-
unnifrá bófanum sem biður bak
við næsta tré.
Skilningsleysið er annað at-
riði sem háir barninu, þegar það
horfir á sjónvarpið. Og ekki ein-
göngu kvikmynd i sjónvarpinu,
heldur einnig i kvikmyndahús-
inu. Óöryggi skapast hjá barn-
inu, og það getur einnig gert það
hjá fullorðnum. Allt til 10 ára
aldurs getur barnið ekki lesið
texta sem fylgja myndum. Að
minnsta kosti ekki svo vel fari.
Það sér aðeins myndina, en veit
ekki og á erfitt með að skilja
hvað fram fer á skerminum eða
tjaldinu.
Sem dæmi má reyna að
imynda sér hvernig það væri
fyrir fullorðinn mann að setja
höndina yfir textann er horft
er á rússneska eða japanska
kvikmynd!
Annað atriði sem getur hrætt
börn, er hljóðið. Barnið er mót-
tækilegra fyrir hljóðinu en öðru,
og ef það skilur ekki kvikmynd-
ina sjálfa, nær hljóðið enn meir
tökum á þvi. Svo sem músik, há,
skerandi og óhugnanleg hljóð.
Hvassir hlutir gera barnið
einnig hrætt. Svo sem hnifar,
sagir, sverð og fleira. Aftur á
móti skilja þau ekki alltaf hvað
skot og byssur merkja, og dauði
einhverrar persónu i kúreka-
mynd hefur tiltölulega litil áhrif
á það. Það miðar aðeins við eig-
inn kúrekaleik. Þó að einhver
deyji i leiknum, þá getur hann
jú alltaf staðið upp aftur og
haldið öllu áfram.
Börnin samsemja sig sjaldn-
ast persónunum i kúrekamynd-
unum, jafnvel þó að þau liki eft-
ir þeim i leik sfnum.
öllu verra er, ef barnið sam-
semur sig viðkomandi persónu.
Það skeður yfirleitt þegar sýnd-
ar eru kvikmyndir sem eiga sér
stað i raunveruleikanum, eða
hlutir sem gætu allt að eins átt
sér stað i hinu daglega lifi.
Barnið getur lifað sig inn i það
sem er að gerast, og það finnur
jafnt fyrir gleöi og sorg og við-
komandi persóna. Móðirin i
myndinni fer ef til vill i burtu og
þannig mætti áfram telja.
Slikar kvikmyndir geta haft
skaðvænleg áhrif i för með sér.
Það er að segja ef barnið fer
heim, inn i ótryggt umhverfi,
þar sem hlutir eins og þeir sem
komu fyrir i kvikmyndinni gætu
gerst. Ótti þeirra viö eitthvað
sem getur komið fyrir verður
mikill, eða ótti sem var ef til vill
fyrir hendi áður, hefur aukizt.
Ef barnið kemur inn i tryggt
og öruggt umhverfi, þar sem
það veit að það getur verið ró-
legt, hefur myndin eöa ýmis at-
riði i henni ekki áhrif á það.
Flest börn eru mjög hrifin af
dýrum. Dýramyndir hafa þess
vegna mikil áhrif á þau.
Rannsókn sem gerð var i
Bandarikjunum á 7 og 8 ára
börnum leiddi það bezt i ljós.
Börnin horfðu á kvikmynd. Mik-
ið var skotið og margir létu lifið.
Allra mest hrædd urðu börnin
þó i einu atriðanna. Það var
þegar hetjan skýldi sér fyrir
kúlnahrið inni i miöjum kálfa-
hóp. Eftir að myndinni var
lokið kom það i ljós, að börnin
höfðu ekki verið hrædd um hetj-
una sjálfa, heldur um vesalings
kálfana, sem gátu fengið i sig
skot hvenær sem var!
Eftir þessu að dæma, er nokk-
urn veginn vitað hvað það er,
sem gerir börnin skelkuö. Hins
vegar er ekki vitað svo vel með
vissu, hvaða skaða börn geta
hlotið af vissum atriðum. Þó
heldur þessi fyrrnefndi danski
sálfræðingur þvi fram, að þó að
kvikmyndir geti haft slæm áhrif
á börnin, þá séu þau áhrif smá-
vægileg miðað við þau áhrif.
sem börnin verða fyrir af for-
eldrum og félögum.
Þau áhrif eru svo miklu sterk-
ari og þær persónur hafa svo
miklu meira að segja fyrir
barnið, að sjónvarpsdagskra
eða kvikmynd ættu ekki að geta
yfirbugað þau áhrif. Svo lengi
sem ekki er horft meira á sjon-
varp eða kvikmyndir en goðu
hófi gegnir!
— KA.