Vísir - 22.03.1973, Qupperneq 7

Vlsir. Fimmtudagur 22. marz. 1973.
7
cTVÍenningarmál
Riddari ömurleikans
ávarpar vindmylluna
Opið bréf
til Jóns
Þórarinssonar
frá Þorgeiri
Þorgeirssyni
Kæri Jón Þórarinsson:
Þú skrifar á föstudag smálega at-
hugasemd í Visi. Þú talar um
„óhlutvanda menn” og þú talar
um „riddara ömurleikans” sem
stundi „vindmylluslag”. Mikið er
nú þetta hressilegri og skemmti-
legri texti en sú útgáfa sem kom
útflött og endurbætt út af fundi út-
varpsráðs á fimmtudag, seint, og
flutt var I „Glugganum” um
kvöldið. Þetta sannar það sem ég
var að segja i greininni um dag-
inn. Tilhneiging kerfisins til að
fletja alla skapaða hluti út i
meiningarlausa flatneskju er
óskemmtileg. Nú hefur þú sjálfur
fengið að kenna á þessu og skilur
mig kannski betur fyrir það.
En, semsagt, ég er þér alveg
sérlega þakklátur fyrir að þú
skulir hafa birt texta þinn
óbrenglaðan i blaðinu þvi mér
finnst lfkingin með riddarann og
vindmyllurnar sérlega smellin.
Af grein þinni ljóma öll þessi
einkenni. Hún er skilgetið af-
kvæmi manns sem óhollusta
kerfisins hefur gert að nokkurs
konar andlegri vindmyllu. Vind-
gustur úreltra hugmynda snýr
þankagangi ykkar alltaf i sama
gamla hringinn upp aftur og aftur
með vinalegu svæfandi braki frá
morgni til kvölds. Þannig gnæfið
þið yfir mannfólkið eins og minn-
ismerki um löngu úreltan hugs-
unarhátt, og sannarlega er það
ömurlegt hlutskipti að þurfa að
kljást við ykkur. En það verður
ekki umflúið.
Má ég semsé þakka þér fyrir
likinguna. Hún verður langlif.
Annað sem þakkarvert er og
sýnir okkur drenglyndi þitt
öldungis ómeðvitað er að þú skul-
ir birta það sem þú sagðir i þætt-
inum forðum og mér varð að á-
steytingarsteini.Enda þótt fyrsta
setningin sé skorin framanaf
standa þó eftir tvær setningar
sem vissulega lýsa þeim hroka og
skilningsleysi á eigin hagsmuni
sem ég drap á um daginn. Þú
hefur semsé talað um að „styðja
við bakið á” kvikmyndagerðar-
mönnum og að þeir „fái sin stuðn-
ing” frá þér og þinum likum.
I greininni um daginn sýndi ég
fram á það hvernig þessu er öfugt
farið i veruleikanum. Þegar þú
ákveður að veita 3 milljónir króna
til þýzkra kvikmyndagerðar-
manna þá eru 600 þúsund krónur
af þeirri upphæð (eða 20%) af-
rakstur af verkum islenzkra
kvikmyndagerðarmanna. Og nú
ertu eins og hver önnur vindmylla
sem bara snýst einn hringinn enn
og segir sömu fávisina á prenti,
enda þótt þér hafi verið sýnt fram
á það með bjargföstum tölulegum
rökum að þessu er alveg öfugt
farið. Og þvi verður ævinlega
öfugt farið hversu marga hringi
sem þú og þinir likar snúast um
eigin misskilning. Þið
menningarvindmyllurnar i skoð-
anadreifingarkerfi rikisins hafið
komizt i þægileg sæti fyrir ættar-
tengs), pólitiskt makk eða greiða-
semi kunningjanna. Þetta hefur
komið þeirri rangsnúnu hugmynd
inn hjá ykkur að þær stofnanir
sem þið takið launin ykkar hjá
hafi verið gefnar ykkur persónu-
lega. Og þið rekið þær eins og
einkafyrirtæki ykkar og þess
vegna talið þið um að „styðja við
bakið” á öðrum þegar þið eruð að
fela þeim verkefni. Hvað felst i
þvi orðalagi að listamaður „fái
sinn stuðning” hjá stofnun sem
hann er að vinna verk fyrir? Við-
komandi aðili hlýtur að vera
hæfileikalaus dóni og svindlari.
Annars væri samvinna við hann
enginn „stuðningur” heldur eðli-
leg og nauðsynleg samvinna á
jafnréttisgrundvelli.
Pað þarf engan speking til að
sjá tengslin á milli ástandsins og
talsmáta ykkar. Þeir sem fá sína
makt fyrir náð en ekki verðleika
halda áfram að útdeila þessari
makt sinni niður til annarra i
sömu náð og miskunn. List er hins
vegar hvorki náð né miskunn,
heldur hæfileikar og þrotlaus
vinna, stanzlaus endurnýjun i
samræmi við breyttan veruleika
en ekki hangs i kringum löngu
úreltar valdsmannskenningar og
hrokagikkshátt sem er stór-
háskalegur þegar honum skýtur
upp i stjórn stofnana sem eru eign
almennings. Þar eiga menn að
stjórna i þágu fólks og temja sér
lýðræðislegan hugsunarhátt sem
aldrei útdeilir neinni náð heldur
gætir þess að horfa eftir þvi hver
er undirstaða og nauðsynleg for-
senda stofnunarinnar svo hún
vinni i þágu eigenda sinna, alls
almennings.
I hrokagikkshugsunarhættinum
felst spilling sem heiðarlegt fólk
er nú sem óðast að segja strið á
hendur. Aukið atvinnulýðræði i
fjölmiðlastofnunum er að verða
krafa dagsins um öll Norðurlönd.
Það er krafizt endurmats á að-
stöðu skapandi listamanna i kerf-
inu, bæði réttindum þeirra og
skyldum. Þetta er ekki neinn
hugarburður minn heldur stað-
reynd sem allir sjáandi sjá og
allir heyrandi heyra — hversu
lengi sem þið vindmyllurnar ætlið
að einangra ykkur með brakinu i
sjálfum ykkur og engu öðru.
Og i rauninni er ekki verið að
gera persónulegar árásir á ykkur
eins og sumum ykkar finnst i of-
metnaði sinum. Það er verið að
slást við þau óhugnanlegu þjóð-
félagsöfl, ihaldsvindana sem
halda ykkur gangandi. Vitaskuld
eruð þið eins og hverjir aðrir
dauðir hiutir og gerið ykkur enga
grein fyrir að allt sé ekki eins og
það á að vera. Aldrei heyrist þið
impra á þvi að allt sé ekki i stak-
asta lagi.
En samt framfylgið þið eitil-
harðri stefnu dauðans af
nákvæmni og ómeðvitaðri stétt-
visi deyjandi borgaraveldis.
W
I greininni um daginn f jallaði
ég um það hvernig kerfið notar
kvikmyndagerðarmenn sem
þræla til að auðmagna sjónvarið,
þræla sem eiga að þakka fyrir þá
náð og miskunn að fá að strita
undir kerfinu með niðurdrepandi
auglýsingamyndagerð. A hinn
bóginn er þessum sömu mönnum
neitað um þau grundvallarmann-
réttindi að fá að tjá hug sinn i
þessu sama tæki — eða svo gott
sem. Við þá hafa ekki verið gerðir
neinir samningar svo árum
skiptir og við þá talað eins og
réttindi þeirra væru einhver fjar-
stæða. Sé það nú rétt sem þú
sjálfur segir að fyrsta skylda
sjónvarps sé „náttúrlega að út-
vega sinum áhorfendum góða
dagskrá” þá ætti önnur skylda
þess vitaskuld aðvera sú að ræða
með opnum huga við þá aðila sem
hafa verulegan áhuga á
dagskrárgerð. Hversu oft sem þú
endurtekur að þetta hafi verið
gert þá æpir þó sú staðreynd á þig
til baka að forráðamenn sjón-
varps hafa sýnt minni en engan
áhuga á þvi að semja við kvik-
myndagerðarmenn um frjálsa
framleiðslu þeirra. Að þessu
leytinu sitja þeir við sama borðið,
fá sömu viðtökurnar hjá ykkur i
háu sessunum og rithöfundar
hafa fengið.
Hér er akkúrat komið eitt
dæmið um það hvernig þið fram-
fylgið stefnu dauðans eins og af
eðlishvöt eða djöfullegum inn-
blæstri. Þegar athugað er hlut-
fallið á milli þeirra kjara sem
Rikisútvarpið og Sjónvarpið
bjóða annars vegar túlkandi
listamönnum og hins vegar skap-
andi listamönnum þá sjáum við
nefnilega framan i afar óhugnan-
lega stefnumótun. Hljóðfæra-
leikarar og leikarar hafa ekki náð
neinum svimandi kjörum fyrir
vinnu sina hjá ykkur en kjör
þeirra eru nokkurn veginn mann-
sæmandi orðin eftir margar
hækkanir á meðan enginn hlustar
á kröfur rithöfunda og kvik-
myndagerðarmanna — og nú fær
leikari meira borgað fyrir
miðlungshlutverk i leikriti eða
sjónvarpsmynd en höfundurinn
fær fyrir að semja allt verkið.
Samninganefnd rithöfundanna er
visað frá eins og einhverri óværu
og ekki rætt um sanngjarnar
kröfur þeirra. Arum saman hafa
kvikmyndagerðarmenn engum
samningum náð heldur.
Þarna birtist mat ykkar á list-
inni. Túlkun gamalla verka er
ykkur sjöfalt meira virði en
sköpun nýrra verðmæta. Ég
minnist ekki á þetta til að endur-
vekja rig milli listamannastétt-
anna. Túlkandi listamenn eru
engu siður nauðsynlegir en þeir
sem skapa. En þeir eru heldur
ekki mikilvægari nema i hugum
þess fólks sem af einhverjum
sökum fjandskapast við allt lif.
Slíkt mat ykkar á verðmætunum
liggur á borðinu engu siður en
hrokafull og fávisleg framkoma
ykkar hvenær sem þessi mál ber
á góma. Skapandi listamönnum
ber skylda til alls annars en að
hlusta á slikt hjal af neinu
umburðarlyndi.
Ég veit að þú litur á þetta sem
ég er að segja sem fjarstæðu
og óbilgirni. Þetta eru ekki nema
hverjar aðrar staðreyndir — og
hvað ætli þær séu hjá sjálfum
Jóni Þórarinssyni. Honum finnst
ekki „orðum eyðandi” á aðra en
þá sem meðtaka veröldina sam-
kvæmt valdboði hans sjálfs og
þess kerfis sem gert hefur hann
að andlegri vindmyllu sinni. Eða
er ekki svo?
Að lokum svo þetta: Það et
annað og meira en orð þin i sjón-
varpsþætti um „Brekkukots-
annál” sem komið hafa „þessu
gerningaveðri” af stað. Og þetta
gerningaveður stöðvar þú ekki
með þvi bara að þykjast of góður
til að anza hverjum sem til þin
talar. Minn grunur er sá að hér sé
komið það gerningaveður sem
lengi hefur verið safnað i og fella
muni eina og aðra vindmyllu áður
en lýkur. Nema þið biðjið um gott
veður og setjizt eins og mann-
eskjur á rökstóla með öllum þeim
sem áhuga hafa á málefnum fjöl-
miðla.
Með kærri kveðju frá merinni
Ilósinante!
Þinn einlægur,
Þorgeir Þorgeirsson.
cýWenningarmál