Vísir - 07.09.1973, Page 6

6
Vísir. Föstudagur 7. september 1973
VÍSIR
Otgeíandi:-Reykjaprent hf.
Framkvæmdastjóri: Sveinn R. Eyjólfsson
Ritstjóri: Jónas Kristjánsson
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson
Auglýsingastjóri: Skúli G. Jóhannesson
Auglýsingar: Hverfisgötu 32. Stmar 11666 86611
Afgreibsla: Hverfisgötu 32. Slmi 86611
Ritstjórn: stöumiila 14. Slmi 86611 ^lftiur)
Askriftargjald kr. 300 á mánufti innanlands
I lausasölu kn 18.00 eintakift.
Blabaprent hf.
Nú verður Bretastjórn
að hugsa sig um
Striðsleikur brezkra herskipa á Islandsmiðum
hefur tekið á sig hættulega og óhugnanlega mynd,
sem við þekkjum ekki úr fyrra þorskastriðinu,
þegar heiðursmenn börðust með tilvitnunum úr
bibliunni og gættu þess vendilega að stofna ekki
mannslifum i hættu.
Hvað eftir annað hafa brezkar freigátur og
dráttarbátar stofnað til árekstra við islenzk varð-
skip. Skipstjórnarmenn Breta hafa reynt að
kenna islenzku skipherrunum um þessa árekstra,
þótt slikar fullyrðingar striði gegn heilbrigðri
skynsemi. Litil skip reyna ekki að sigla niður
margfalt stærri skip. Auk þess hafa aðferðir
Breta við ásiglingarnar verið festar á filmur, svo
að enginn vafi leikur á, hverjir eru upphafsmenn-
irnir.
Þessi striðsleikur skipstjórnarmanna hins kon-
unglega flota er einkar torskilinn. Hvaða árangri
þykjast þeir geta náð með kaldlyndum rudda-
skap sinum? Vilja þeir raunverulega sigla is-
lenzku varðskipin i kaf? Vilja þeir fá fleiri
mannslif á samvizkuna? Hvaða tilgangi þjónar
þessi hráslagalegi yfirgangur?
Árekstrarnir eru orðnir svo margir, að ekki er
hægt að túlka þá sem einkagarpskap einstakra
skipherra, er séu orðnir leiðir á að fá ekki að láta
vopnin tala. Brezk stjórnvöld hefðu fyrir löngu
stöðvað þetta framtak, ef túlkunin væri rétt.
Miklu liklegra er, að árekstrarnir séu skipu-
lagðir af yfirvöldum heima fyrir i Bretlandi. Við
hljótum að visa ábyrgðinni þangað. Það er þvi
ekki óeðlilegt, að forsætisráðherra íslands lýsi
þvi yfir við brezk stjórnvöld, að eigi sér stað fleiri
ásiglingar af þeirra hálfu, muni þeim tilkynnt slit
stjórnmálasambands Islands og Bretlands.
Slik yfirlýsing gæfi brezkum stjórnvöldum
tækifæri til að endurmeta afstöðu sina til ásigl-
inganna. Það gæti verið fyrsta skrefið i heildar-
endurskoðun Bretastjórnar á stefnu sinni i land-
helgisdeilunni. Það er kominn timi til, að hinir
vitrari menn i þeim hópi taki ráðin i sinar hendur.
Hingað til hefur engu verið likara en einhverjir
aldraðir liðþjálfar úr nýlendumálaráðuneytinu
gamla hafi ráðið stefnu brezku stjómarinnar i
landhelgismálinu.
Ef til vill hefur Heath forsætisráðherra og
helztu ráðgjöfum hans ekki þótt landhelgismálið
nógu merkilegt til að taka það sjálfir upp til ná-
kvæmrar athugunar og leyft i þess stað einhverj-
um miður hæfum mönnum i kerfinu að ráða ferð-
inni. Þvi verður seint trúað, að Heath telji bola-
brögðin á íslandsmiðum vera hæfilegar baráttu-
aðferðir á þeim timum, er ljóst er orðið, að mikill
meirihluti þjóða heims er fylgjandi ekki bara 50
milna, heldur 200 milna fiskveiðilögsögu.
Ef þessi skýring er ekki nokkurn veginn rétt, er
engin von til þess, að landhelgisdeilu Breta og ís-
lendinga verði haldið i skefjum, hvað þá að nokk-
ur von sé til samkomulags. Deilan hlýtur þá að
harðna stig af stigi með ófyrirsjáanlegum afleið-
ingum.
Það hefur nú um langt
skeið verið dálitið erfitt
fyrir okkur, sem teljum
okkur eindregna stuðnings-
menn einkaframtaks, að
skipa núverandi rekstri
olíufélaganna inn í heims-
mynd okkar. Við teljum, að
einkaframtakið gæti fært
samfélaginu blessun með
samkeppni, hugmynda-
flugi, dugnaði og drift. Við
teljum, að með því opnist
ungu og rösku mönnunum
leiðir til að beita kröftum
sínum, þannig verði sjálf-
krafa endumýjun, þar sem
nýtt kemur í staðinn fyrir
það gamla.
Ekkert af þessu passar fyrir
starfsemi og rekstur oliufélag-
anna. Þar er nú ekki um neina
samkeppni aft ræfta, enga endur-
nýjun, aöeins hjakk I sama far-
inu. Hlutverk þeirra er aft taka öll
vift sama bensininu, sömu ollun-
um úr sömu tankskipunum, og
selja bensin og oliu á sama veröi
um allt land. Sameiginlega gera
þau viftskiptasamninga viö
Rússa, sameiginlega tryggja þau
sér lánsfé til sama rekstursins,
sameiginlega gera þau kröfur um
veröhækkanir á hendur verftlags-
yfirvöldum, sameiginlega
un þessara þriggja útlendu vöru-
merkja er ekki beinlinis brot á
lögum um ólögmæta viftskipta-
hætti, hvort ekki er meft þessu
beinlinis verift aö blekkja vift-
skiptavinina. Á bensindælum um
allt land eru þessi þrjú vöru-
merki, sem benda til þess, aö þar
sé til sölu vestrænt bensin, en i
rauninni er þaft allt sama rúss-
neska bensínift. Ef einhver nennti
aö ókostir ríkisreksturs mæddu
mjög á þeim. Hugsanlegt væri
jafnvel, að rikisreksturinn gæti
svo aftur ýtt undir einkaframtak
um landift með þvi aö fela ein-
staklingum í plássunum sjálf
þjónustufyrirtækin, sem félögin
gera ekki.
En þvi vaknar maftur nú upp til
umhugsunar um þessi mál, aft
alvarlegur atburftur gerftist ný-
SVÖRT
mefthöndla þau verftjöfnunarsjóft,
sameiginlega koma þau sér sam-
an um þaft, aft engir aörir skuli
komast inn i oliusöluna, sam-
eiginlega skipta þau landinu og
landsmönnum öllum sin á milli 1
oliulén.
Þar er ekki eftir neitt sem heitir
samkeppnishættir i viftskiptum,
nema ef þaft gæti kallazt þaö aft
beita klikubrögftum á bak viö
tjöldin aft tryggja sér stóra vift-
skiptaaftila, eins og þaft kemur
ekki til greina, aft neitt kaupfélag
um allt land flaggi öftru en vöru-
merki Esso-hringsins ameríska,
þó maftur fái ekki skilift, hvafta
hugsjónaleg tengsl eru milli hinn-
ar heilögu þingeysku kaupfélags-
hreyfingarog ESSO Rockefellers.
Vift fáum ekki komift auga á
sjálft framtakift i þessu frjálsa
framtaki, og sjálfstæftift er aftal-
iega i þvi fólgift aft flagga út um
allt land áberandi og I skærum lit-
um tveimur brezkum og einu
amerisku vörumerki.
Stundum hefur verift á þaft
minnzt, aft Islendingar sýni
áhugaleysi um islenzka fánann.
Hann sjáist tæplega nokkurs
staftar viö hún til aft fegra um-
hverfift, jafnvel á mestu tyllidög-
um.
En þaft er þá nokkuö annaö meö
fána olíufélaganna. Þaft er eitt
fyrsta morgunverkift i sjávar-
plássum allt i kringum ströndina
og meftfram öllum þjóftvegum, aft
fánar oliufélaganna þriggja:
Shell, British Petroleum og Esso,
eru dregnir aft hún meft vifteig-
andi honnör á hverjum einasta
degi ársins. Og þegar brezku
eftirlitsskipin koma siglandi inn á
Akureyri, fagnar þeim á Oddeyr-
inni ekki bláhvitur og rauftkrysst-
ur þjóftarfáni Islands, heldur fáni
brezka heimsveldisins, British
Petroleum, Britannia rule the
waves.
Annars er spurning, hvort notk-
þvi aft fara I mál vift oliufélögin,
mætti sennilega fá þau dæmd
fyrir sviksamlega vörumerkingu.
Jæja, þannig hefur þetta gengiö
i áratugi, og ekkert útlit er fyrir
annaft en þaft haldi þannig áfram
enn um óséfta áratugi, kannski
mannsaldra og aldir.
Oliufélögin hætta aft verfta lik
nokkru venjulegu fyrirtæki, þau
starfa ekki lengur á sllkum
grundvelli, þau veita enga sam-
keppni og tryggja sig gegn allri
samkeppni. Þau verfta aö stofn-
unum, sem elska kyrrstöftu. Eig-
endur þeirra og stjórnendur
hætta aft vera bissnessmenn i
þess orfts skilningi. Þeir breytast
i embættismenn, sem þurfa vold-
ugar embættisskrifstofur og emb-
ættisbila og embættisbústafti. Og
þaft óvenjulega viö þá sem emb-
ættismenn er, aft sú embættis-
mennska gengur I arf, þvi aft
hlutabréfin erfast og nýjar kyn-
slóftir raunverulegra oliu-emb-
ættismanna vaxa upp I þessum
sérkennilegu einkafyrirtækjum,
sem gefa ævarandi lifsöryggi,
stöftu, tekjur, arft, álit og vald.
Þannig er i stuttu máli hin
óeölilega stafta oliufélaganna,
sem veldur þvi, aft vift sem styftj-
um eindregift einkaframtakift,
eigum erfitt meft aft máta þau inn
i hugmyndaheim okkar um niftur-
skipun samféiagsins. Þau eru i
algerri andstöftu vift hugmyndir
okkar um hreyfanleika þjóft-
félagsins og meft lokuftum hring
skapa þau sér einkaaftstöftu, sem
gera þau aö stofnunum, en ekki
fyrirtáekjum.
Þegar allt þetta er tekift saman,
koma upp efasemdir um, hvort
viö eigum nokkuö aö vera aft
standa á móti þvi, aft oliufélögin
verfti gerft aft rikisstofnunum.
Þaft stökk er svo ákaflega stutt og
myndi kannski skapa meiri
hreyfanleika. Þjónustustarf
þeirra er svo einfalt, aö óvist er,
iega, sem hefur gefift okkur
nokkra innsýn I stjórnun, rekstur
og hugarfar hjá yfirmönnum oliu-
félaganna. Þar er eins og saman
hafi blandazt allt þaö versta bæöi
úr einkarekstri og embættis-
hroka. Og enn hrærist saman vift
þetta verkleg og félagsleg vanda-
mál náttúrumengunar.
Þjóftfélagsiegt hlutverk ollufé-
laganna er i sjálfu sér mjög ein-
falt. Þau eiga að sjá um dreifingu
á fáum vörutegundum, sem eru
nokkuft erfiftar meöferftar aft
sumu leyti, en þó mjög auftveldar
iflutningum. En auk þess eru nú I
nútimaþjóftfélögum gerftar æ
strangari kröfur um aft þau valdi
ekki spillingu I umhverfinu,
mengi ekki náttúruna og lifsum-
hverfi mannsins.
Vandamál oliumengunar eru
orftin stórkostleg 1 stóru iönaöar-
löndunum. Heilu innhöfunum, fló-
um, fjörftum, árósum og víkum
hefur veriö breytt I drullupolla.
Þannig er nú beinllnis ógnaft til-
veru mannsins. Barátta er hafin
um ölllönd gegn þessum óþverra,
en hefur mætt furftulegu áhuga-
leysi, andófi og ábyrgöarleysi
þeirra, sem subbinu valda. Þetta
skilningslausa andóf fer vlftast
fram llkt og eftir föstum for-
skriftum.
Vift höfum tiltölulega litift haft
af þessari óhugnanlegu mengun
aft segja. Sjórinn er enn tiltölu-
lega hreinn hjá okkur. En þegar
atvik gerast hér, tekur þaft allt á
sig sláandi sömu myndina meft
andófi, mótbárum og ábyrgftar-
leysi.
Þegar þaft atvik gerftist iaugar-
daginn 18. ágúst, aö tankur á
Klöpp lak út vegaoliu I tonnatali,
er enginn vafi á þvi, aft fyrirtækift
Olluverzlun Islands — British
Petroleum, haffti þar meö van-
rækt höfufthlutverk sitt og
skyldur. Þaft hefur meft þessu
subbaft út alla noröurströnd
Þorsteinn
Thorarensen
—JK