Vísir - 27.10.1973, Blaðsíða 8

8
Visir. Laugardagur 27. október 1973
cTVIenningarmál
sr-rr Brúnaþungir alvörumenn
,, Hversdagsdraumur ’ ’
Birgis Engilberts i leik-
gerð sjónvarpsins var
sérlega ánægjulegur
viðburður.
Einþáttungur þessi,
sem er hinn bezti sem
frá þessum forvitnilega
höfundi hefur komið var
vel fluttur, hnyttni
höfundar kom vel til
skila i meðförum Mar-
grétar Guðmundsdóttur
og Bessa Bjarnasonar.
Ég var fyllilega sáttur við leik-
stjórn, en það, sem gaf sýning-
unni hvað magnaðastan blæ, var
leikmynd höfundar sjálfs. Birgir
er greinilega hugmyndarikur —
og þótt hann virðist á köflum svo-
litið grunnfærinn, þá tel ég hann
hiklaust i fremstu röð þeirra
manna, sem skrifað hafa fyrir
sjónvarpið.
Leikgerð „Hversdagsdraums”
á án efa eftir að sjást viðar, bæði
á sviði og á skjá, heldur en hingað
til hefur verið, en einþáttung-
urinn mun hafa verið frumsýndur
I fyrra i Þjóðleikhúsinu með sömu
leikurum og leikstjóra. Þá
sýningu sá ég ekki — og er raunar
hálffeginn þvi, vegna þess að ég
vil muna þennan þátt, eins og
sjónvarpið sýndi hann.
Það er allnokkuö um liðið siðan
Birgir Engilberts kom fyrst fram
á svið með einþáttunga, og satt að
segja saknar maður þess, að hann
skuli ekki vera ögn duglegri með
pennann, en eins og kunnugt er,
þá er Birgir leiktjaldamálari að
mennt og atvinnu og hefur rit-
verkin að tómstundagamni, eins
og svo margir islenzkir rit-
höfundar verða aö gera.
Sér i gegnum drauminn
Sem fyrr segir get ég ekki
annað en verið sáttur við leikgerð
sjónvarpsins á Hversdags-
draumi, en hitt er svo annað mál,
að svo grunnfærin, opinská ádeila
á hversdagslif fólks verður ekki
sérlega oddhvöss. — Birgir er
ekki að benda fólki á neitt það,
sem menn ekki vita fyrir. Og þeir
sem ekki gera sér grein fyrir
tragediu og tilgangsleysi hvers-
dagslifs venjulegrar visitölufjöl-
skyldu — skilja ekki heldur
opinskáa ádeilu.
Og þá rekur mann beint að
kjarna „Hversdagsdraums”
Birgis: Hann er ekki leikskáld
vegna þess að hann er orðhagur
og útsjónarsamur — heldur vegna
þess, að hann sér i gegnum
drauminn, þekkir vanda persóna
sinna og finnur til samúðar.
Með bezta móti
Mér virðist sjónvarpsdagskráin
með bezta móti á þessu hausti.
Nokkrir framhaldsmyndaflokkar
eru i gangi, og allir forvitnilegir,
hver á sinn hátt. Ég set „Manna-
veiöar” ofarlega á blaðið — það
er einkar vel unnin seria, þrungin
spennu, málfar höfundar er
magnað og söguþráðurinn með
hæfilegum ólikindum.
Brenda, auminginn, stendur
kannski ekki jafnfætis Vincent og
félögum, en efni myndaflokksins
ermjög viðhæfi á þessum timum,
eins og bent hefur verið á hér á
þessari siöu.
A sunnudaginn fór svo „Strið og
friöur” Bondarsjúks i gang, og
aöeins efnisins vegna hlýtur
myndin að vekja áhuga.
1 Rússlandi var myndin sýnd i
einni lotu og i upphaflegri gerö.
Herma sögur, að Sovétborgarar
hafi setið i kvikmyndahúsinu alla
átta timana i gegnum og likað
vel. Þar með er ekki sagt, að hið
langdregna verk Bondarsjúks
gangi eins og smjör i mörlandann
— við erum ekki aldir upp á þeirri
mærö, sem rússneskir kvik-
myndamenn hafa tfðum tamið
sér — en engu skal hér spáð um
þessa mynd, verst ef sam-
kvæmislífinu I Moskvu verður
Margrét og Bessi i „Hversdagsdraumi”.
fylgt mjög náið i myndinni. En
sjáum hvað setur.
Landshornið i umsjá fjölda
manns virðist nú vera komið
nokkuð vel á flot. Ég hef einhvern
veginn dregið það að segja orð
um þáttinn, en hálf finnst mér
hann vera slappur enn sem komið
er.
Engu er likara en hinir mörgu
spyrjendur séu taugaslappir á
köflum og nálgist jafnvel fórnar-
lömb sin af gamaldags lotningu...
en það kjarnalið sem að þættinum
stendur, hlýtur að spjara sig,
þegar liður á vetur.
Brúnaþungir
alvörumenn
Það hefur löngum viljað brenna
við, að allt það sem kallast má
skemmtiefni, hvort sem um er að
ræða einhvers konar gamanmál
eðaskopstælingar.lendiútundan i
„al v öru d ag sk r án n i ” yfir
veturinn.
Nú er það staðreynd, að það eru
ekki mestu grinfuglar og háð-
pésar þjóðarinnar, sem sitja i
hinum plussfóðruðu hæginda-
stólum Rikisútvarpsins, og
gengur illa að kenna þvi góða
fólki að kima. Og mér gengur illa
að skilja, hvernig á þvi stendur,
að allar tilraunir Rikisútvarpsins
til að létta aðeins á bárunni,
renna út i sandinn. Það er i hæsta
lagi, að náð er i Svavar Gests og
hann látinn dusta rykið af sinum
gömlu og „bröndurum ”, eða
fengnir eru i sjónvarpið popp-
drengir, sem glamra sér og
sinum að meinalausu.
Menn verða að gera sér grein
fyrir, að nú er að ganga i garð hið
hættulega skammdegi, þegar
vixlar taka að falla, sjálfs-
morðum að fjölga og miðlabæk-
urnarryðjast i bókabúðir. Það er
einmitt útvarpið, sem á að sjá
fyrir hæfilega styrkum öryggis-
ventli til að létta á skammdegis
þunganum og blása burtu hættu-
merkjunum.
Gagnrýni í útvarpi
Ekki hefur neitt
heyrst ennþá um
ákvörðun eða aðgerðir
af hálfu útvarpsráðs i
máli Ólafs Kvaran i
sjónvarpsþættinum
Vöku á laugardag. En
þá bar svo við að flutt
var skýr og skorinorð
skoðuná myndlist i
þættinum — i þessu til-
felli sýningu Sverris
Haraldssonar i
Klömbrum.
Eins og vænta mátti hljóp
þetta nýmæli brátt fyrir brjóstið
á ýmsum áhorfendum sjón-
varpsins. Morgunblaðið talaði á
þriðjudaginn um „órökstudda
sleggjudóma” um list Sverris i
þættinum, og hafði það eftir
Birni Th. Björnssyni, sem
hingað til hefur annast um
myndlistarefnið i Vöku að i
þessum þætti ætti að réttu lagi
að vera um „kynningu” en ekki
„gagnrýni” myndlistar að
ræða. Og Sverrir Haraldsson
svaraði skilmerkilega fyrir sig
— eitthvað á þá leið að
umsögnin i sjónvarpinu hefði
verið mjög á sama veg og talað
hafi verið um verk hans á bak
undanfarin 12 ár i hóp kollega
sem öðruvisi mála en Sverrir
sjálfur
Skoðanir eða
auglýsingar
Nú ætla ég ekki að fara neitt
lengra út i smekk og skoðanir
manna á hinum seinni verkum
Sverris Haraldssonar. Hvernig
sem dómar falla um þau hygg
ég að alls ekki verði vefengt að
Sverrir hefur i meir en 20 ár
verið i hópi okkar allra fremstu
málara, likast til sá sem mestan
áhuga og aðdáun hefur vakið
allra myndlistarmanna af yngri
kynsóð, á meðal annars vegna
þess hve sviptingarnar og
átökin hafa verið mikil i list
hans og fjölbreytnin að þvi
skapi, hve fjarri það hefur alla
tið verið Sverri að læsa sig
fastan i formúlu, eins og Elisa-
bet Gunnarsdóttir lýsti i grein
sinni um sýningu Sverris hér i
blaöinu á laugardaginn var.
Sverrir Haraldsson er svo
mikilsháttar listamaður að
hann stendur jafnréttur þótt
neikvæðar umsagnir birtist um
verk hans, einnig i sjónvarpi ef
svo ber undir.
En það verður fróðlegt að sjá
hvaða hlutverk Vöku verður
ætlað eftirleiðis, hvort umsögn
Ólafs Kvaran um Sverri boðar
stefnubreytingu i þættinum eða
hvort litið verður á hana sem
slys eða afbrot. Og það sem á
við Vöku á jafnframt einnig við
ýmsa þætti i útvarpi um bók-
menntir -og listir og önnur
menningarmál.
Misskilningur hygg ég að það
sé að þættir eins og þessi eigi
fyrst og fremst að annast um
frásögn af bókmenntum og list-
um, „kynningu” efnisins allt að
ókeypis auglýsingum, eins og
einatt hefur verið raunin um
leiklistarefnið i Vöku. Mynd-
listarþættir Björns Th. hafa á
hinn bóginn verið með ásjáleg-
asta efni i þessum þætti,
minnsta kosti ef menn una vel
hinum iburðarmikla,lotulanga
frásagnarhætti Björns, frá-
sagnir og viðtöl viö myndlistar-
menn, einatt aukin loflegum
umsögnum um verk þeirra.
Jákvæð umsögn er væntanlega
„gagnrýni” ekki siður en nei-
kvæð. Gagnrýnið mat er þegar
falið i vali efnis til frásagnar og
flutnings, ákvöröun þess um
hvaða myndlistarsýningu bók
eða leikrit skuli fjallað, og
hverjar ekki, i þætti eins og
Vöku.
En það mun stafa af marg-
frægum ákvæðum um „óhlut-
drægni” útvarps um menn og
málefni að stofnunin hefur
aldrei treyst til að halda uppi af
sinni hálfu samfelldri gagnrýni,
reglulegum umsögnum um bók-
menntir, leiklist, tónlist, mynd-
list, o.s.frv. i likingu við það
sem blöðin gera. Og það er fyrst
Sverrir Haraldsson.
og fremt vegna þessara
starfshátta að einstakir nei-
kvæðir dómar, ef svo ber þrátt
fyrir allt undir að kveðið sé upp
úr um einhverjar slikar
skoðanir i útvarpinu, virðast
ranglátir gagnvart þeim mönn-
um sem fyrir verða.
Gagnrýni og ritstjórn
Það er bágt að sjá að við svo
búið verði að standa, aö útvarp
geti ekki, ef það vill, tekið upp af
sinni hálfu gagnrýni um það
sem áhverjum tima er að gerast
i bókmenntum, myndlist, leik-
list, tónlist, kvikmyndum, sem
reglulegt útvarpsefni. Það segir
sig sjálft að slikar umsagnir
yrðu fluttar af tilteknum
mönnum, auðvitað birtar á
þeirra ábyrgð, að setja yrði
ákveönar reglur um val og með-
ferð efnisins, i stystu máli sagt
yrði að flytja það eins og annað
útvarpsefni undir ákveðinni rit-
DAGBOK
Eftir
w
í' Olaf Jónsson
stjórn. Hún yröi á meðal annars
að gæta þess að gagnrýni i út-
varp mótaðist ekki um of af ein-
staklingsbundnum smekk og
skoðunum eða hagsmunum til-
tekinna skoðanahópa.
Gagnrýnin yrði i stystu máli
sagt að vera sjálfstæð og ábyrg,
flutt af fólki sem er þess um-
komið að hafa i fyrsta lagi skyn-
samlegar skoðanir, og i öðru
lagi að standa fyrir máli sinu.
Hitt er vitanlega fráleitt að ætla
sér að banna að smekkur og
skoðanir manna á þessum
viðfangsefnum komi fram i út-
varpi. Það er meir en fráleitt:
það er ekki hægt.
Annað mál er svo það hvort
menn telja æskilegt að gagnrýni
og umsagnir yrðu reglulegt út-
varpsefni eins og það er reglu-
legt blaðaefni. En allténd yrði
slikt efni i útvarpi til að stuðla
að aukinni umræðu, skoöana-
skiptum, um það sem fram fer i
menningarlifinu og stuðla að þvi
skapi að aukinni eftirtekt og
áhuga. Og það er þarflegt.
En vegna þessa óleysta
viðfangsefnis verður fróðlegt að
sjá hvað gerist, ef nokkuð ger-
ist, út af máli Ólafs Kvaran i
Vöku — og kemur þvi i sjálfu sér
ekkert við hvort hann hafði rétt
eða rangt fyrir sér um verk
Sverris Haraldssonar, flutt
sleggjudóma og baktal eða rétta
og raunhæfa gagnrýni.