Tíminn - 23.01.1966, Qupperneq 12

STJNNUDAGUR 23. janúar 1966
í sóEskini...
Framhald af 9. síðu.
og ég lögðum á sínum tíma
fram tillögu um. í upprunalegv
álitsgerðinni, sem fyrst var
rædd í Helsingfors, hafði ég
stuðlað að því ásamt öðrum,
að fá verksvið menningarmála-
ráðuneytisins fært til móts við
miðju, og hin endanlega nið-
urstaða undirstrikar þessa til-
raun. Sænski ráðherrann var
frá fyrstu stundu vantrúaður á
málefnið, og norski ráðherrann
fylgdi þétt í fótspor hans. En
menningarmálanefndin spyrnti
fast við fótum af kröftagum
þráa til að menningarsjóður-
inn mætti verða að raunveru-
leika.
Hér í Reykjavík hvarf spenn
an milli ráðherranna og nefnd-
arinnar vegna óvenju skýrra
samræðna.
Síðdegis voru umræður um
skólamál á sameiginlega fund-
inum. Ætlunin var, að hún
skyldi verða svo frjálsleg, sem
mögulegt væri, og sem talsmað-
ur menningarmálanefndarinn
ar reyndi ég að koma fram
með nokkur vandamál til for-
dómlausra skoðanaskipta.
Hvort það hefur tekizt, mun
tíminn sýna.
Dónsku ráðherramir og ég átt
um síðan að hitta Krag í sendi
ráði voru, og ég flýtti mér a
síðustu mínútu að dyrum há-
skólans, opnaði hurðina — og
fauk til baka. Ég komst að
lokum út á ytri tröppurnar —
og þar stóðum við í hóp og
biðum eftir bifreiðum og hijlj-
uðum okkur áfram til þess að
fjúka ekki um koll. Bifreið-
arnar stóðu þvers og kruss og
mynduðu hindranir hver fyrir
aðra, og ekki var mögulegt að
hrópa til næsta manns, svo
hann skildi það. Allt í kring-
um okkur: gnauðandi fimbul
myrkur.
Þriðjudagur, 16. febrúar 1965.
Morgunn:
Ég vaknaði með það á til-
finningunni, að ég væri um-
kringdur þúsundum blakt-
andi fána.
Stormur?
Já. Hálfopinn gluggi hjakk-
aði í hespunum, og utan frá
fjöllunum kom éitthvert gjall-
andi hljóð. Ef finna skyldi í
heimi ímyndunaraflsins mynd,
sem svaraði til hljóðsins, hlyti
það að vera úlfur.
Hádegi:
Tveir hrafnar hafa sezt að á
þaki háskólans. Hrafnar Óðins
sjálfs.
f háskólasalnum eru nýjustu
áætlanirnar til umræðu, og
sérhverja smávægilega efna-
hagslega umbót verður að vera
hægt að verja með talfræði-
legum rökum . . . og svo þess-
ir svörtu fuglar, sem efst uppi
skima út í auðnina.
Kvöld:
Afhending bókmenntaverð
launanna var sannarlega hátíð-
legur atburður. Fólk í hátíða-
skapi fyllti leikhússalinn. And-
spænis svörtum bakgrunni leik
sviðsins sáust fimm norrænir
fánar sáust upplýstir.
Byrjað var með hinni fögru
draumakveðju Carl Nielsens til
fslands sigling yfir mikið öldu-
rót, fuglar strandarinnar mæta
skipinu — og svo að lokum
rísa dökku klettarnir úr hafinu,
sálmahljómur heyrist í niði
brimrótsins.
Tónlist og ræðum var kom-
ið fyrir £ hinu fegursta sam-
hengi. Og svo komu verðlauna-
hafarnir fram og þökkuðu fyr-
ir sig. Hinn fágaði Olaf Lager-
kranz, — tónskáldið, er samdi
„Aniarra," Birge Blomdahl, lít-
ill, kröftugur maður, sem hall-
aði sér fram á ræðustólinn,
sigraði hann og salinn — og
var horfinn. Reykur nótnaraða
hékk í loftinu eftir hann.
Maður á ekki að ráðast á
fólk, sem gerir sitt bezta. Út-
hlutunarnefndin hefur talað,
og við tökum andvarpahdi við
þeim fregnum að norrænu verð
laununum var skipt að þessu
sinni. Ætli það verði ekki í
síðasta sinn, sem það gerist.
Síðasta bók William Heine-
sens er að vísu ekki hans bezta
bók, og þó er hann einnig þar
hinn einstæði frásagnarmaður,
stórt skáld, sem fær hið lýríska
og epíska til þess að fylgjast
að. Hann er tónskáld, málari
og teiknari. — Og fyrst um
sinn sá eini, sem hægt er að
jafna á við Laxness.
Það mun vafalaust vera erf-
itt fyrir Finna og Svía að
hlusta sig inn í hina innilegu
frásagnarlist Heinesens, með
sínum auðugu fjölbreyttu imd-
irtónum, en þeir ættu að
skammast sín, sem ekki sjá mik
illeikann í „Nóatún“ og „De
TÍEVgBNN_________________
fortabte Spillemænd,“ eða hina
dásamlegu viðkvæmni í Ijóðun-
um.
Miðvikudagur, 17. febrúar 1965.
Til er fólk, sem fullyrðir, að
hinar rómantísku landlags-
myndir séu ekki lengur til.
Á efstu hæð Hótel Sögu er
maður hafinn yfir slíkar full-
yrðingar. Hér er nóg að sjá
— nóg að upplifa. Ekkert mál-
verk getur, £ rómantískri vídd,
jafnast á við þá mynd, sem
opnar sig óralangt út yfir haf-
ið.
Gegnum trosnuð göt á skýj-
unum, sem rekur hægt áfram,
falla Ijóskeilur niður á blágrátt
vatnið. Sóley kviknar, gyllt
Cytere, og slokknar aftur —
og kviknar annars staðar, í
kflómetra fjarlægð.
Kirkja og hús Bessastaða eru
eins og þúfur á litla tangan-
um, sem reynir að verja land-
ið. Og handan Bessastaða, fellt
inn í sjóndeildarhringinn, er
veggur hvítra fjaila, sem fær
þögnina til að hljóma.
Fyrir tveim árum heimsótt-
um við í annað eða þriðja
sinn forsetann og konu hans,
og áttum góða stund á því gest
risna heimili. Nú er frúin lát-
in, og það er einmanalegt á
Bessastöðum.
Þá bað ég um að fá að sjá
kirkjuna að innan, og nú — við
nánari íhugun — held ég, að
sorg hafi verið á leiðinni. For-
setinn sjálfur sýndi okkur ný-
viðgerða kirkjuna og sagði
sögu einstakra hluta. Reglu-
stiku-arkitektinn hafði einn-
ig hér látið til sín taka, en
forsetanum tókst að gefa hús-
inu birta hins lítið eitt ang-
urværa varma hugar síns. Það
var eitt éða annað, sem var
sterkara en nýju litrúðurnar
og naktir veggirnir . . . eitt-
hvað, sem gekk undir nafninu:
„Innvígt til nýrra árþúsunda.“
Við stóðum á eftir á opna
svæðinu milli kirkju og ibúð-
arhúss og horfðum á æðarfugla
hópinn renna niður á grunnt
vatnið við ströndina.
Land og saga var eitt.
Annars höfum við unnið í
nefndum og á sameiginlegum
fundum frá morgni til kvölds,
í baráttu við tímann.
Spurningin um framtíðarstað
setningu Eystrasaltsbrúar æsti
upp tilfinningarnar. Það var
ókyrrð í sænska hópnum, og
erfitt var að segja til um, til
hvorrar hliðar sænska stjórn-
in — að lokum — myndi fara.
En eitt var öruggt: brú verð-
ur byggð.
Ljósast merki um athafnir
kom frá vígstöðvum menning-
armálanna. Við samþykktum á
sínum tíma að byggja norrænt
hús í Reykjavík, og danska
menningarmálaráðuneytið fékk
í hendur það verkefni að
stjórna og samræma aðgerð-
irnar. Það gerðist m.a. á þann
hátt, að ég setti málið fram-
ar öllum öðrum málum með
athugasemd um, að ekki skyldi
beðið eftir skriflegum svörum
sem langan tíma tæki
að útbúa. Það er sími í hús-
inu, sagði ég — og ef nauð-
syn er á frekari persónulegum
viðræðum, þá er flugvéi hag-
kvæmt farartæki.
Við keyrðum málið í gegn
á mettíma — og sama kerfið
giiti hér Þegar ályktunin hafði
verið samþykkt hófu skurð-
gröfurnar starf sitt fyrir utan
háskólann í hléunum gat mað
ur heyrt skrap skóflunnar.
Það er hið góða við Norð-
urlandaráð. að það kynnir ekki
aðeins stjórnmálamenn án tfl.
lits til landamæra eða flokka.
Það skapast skýrari sHlningur
á því landi, sem maður dvelst
í.
Þegar kaffið hefur verið
greitt, veit maður dálítið um
það línurit, sem íslenzka verð-
bólgan strikar um þessar mund
ir. Stutt ferð inn á handrita-
defldina í Landsbókasafninu
gefur okkur til kynna, hvort
hægt sé að halda áfram vís-
indalegri rannsókn með svip-
uðum hraða og umfangi — ef
mestur hluti Árnasafnsins verð
ur fluttur hingað. Maður legg-
ur fram einhverja saklausa
spurningu, og Einar Ólafur
Sveinsson starir á mann með
stórum augum — til að sjá,
hvort eitthvað tvírætt kunni að
leynast á bak við sakleysið.
Við höfum hitzt áður. Hann
var leiðsögumaður minn er ég
heimsótti Hlíðarenda og aðra
staði, sem maður þekkir úr
Njálu.
Auðvitað verður að líta á
listasafnið. Þar er framúrskar-
andi myndir eftir hina þrjá
stóru: Ásgrím Jónsson, Jón
Stefánsson og Kjarval. Ég elska
Jón Stefánsson, málara víðátt-
unnar og hneggjandi rauðra
hesta, en það er víst Kjarval,
sem hefur mesta þýðingu fyr-
ir fslendingana sjálfa. Hann
hefur opnað augu þeirra fyrir
ljóðrænu eyðilegra hraun-
breiða. Mosavaxin jörðin hef-
ur breytzt í gult og grænt æv-
intýri. Jafnvel hið litlausa
brúna er orðið að leikandi lit-
. . . Ég hitti Thor Vilhjálms-
son, sem hefur skrifað síðustu
bókina um hann, goðsögn um
mann, sem er goðsögn, meö
þungamiðjuna í æviatriðum
hans. Það ætti að þýða hana
á dönsku.
f safninu er stillt út mál-
verkum, sem keypt hafa verið
síðustu þrjú árin, og það er
gaman að sjá þann kraft, sem
einnig streymir frá hinum
ungu himinbrjótum. Meirihlut-
inn er modemistar.Þegar tekið
er með í reikninginn, að ár-
leg fjárveiting fyrir safnið til
kaupa á málverkum er 1000
dollarar, er það athyglisvert,
hvað hér hefur tekizt að gera,
séð frá listasafnslegu sjónai-
miði.
Dr. Selma Jónsdóttir er fal-
legasta frúin í þessu stóra húsi,
hún gerði rólega grein fyrir
plúsum og mínusum safnsins.
Það er hughreystandi, að pliís
arnir eru í meirihluta.
Það er gaman að hitta gamla
vini, og bað tókst vegna sam-
kvæmis, sem gestgjafarnir og
sendiráð okkar buðu til sam-
eiginlega.
Allt í einu stóð Sigurður
Nordal fyrir framan mig, og
var sami brosandi og frjáls-
lyndi maðurinn og hann hefur
alltaf verið, Hann gefur stjóm
málámönnum það, sem stjórn-
málamannanna er — og lifir
enn sem fyrr í sinni eigin
menningarveröld.
Á safninu er myndastytta af
honum, gerð af Sigurjóni Ól-
afssyni, þung, ferköntuð hella
sem myndar sinn eigin klett.
Goðsögnin hefur náð mannin-
um. Sem stendur er Nordal
andi. sem lifir í öllum blæ-
brigðum augnabliksins, en í
vissunni um, að þúsund ára
saga er enn sem f'nn fasti
grandvöllur alls sem gerist.
— íslendingar lifa í r.ánara
sambýli við söguna en flestir
aðrir, segir hann.
Hann hefur nýlega tekið sam
skipti Íslands-Danmerkur til
endurskoðunar, og ýmis at-
riði þeirra, segir tiann. nafa
ljós hins óvænta yfir sér. Ouð
gefi. að hann fái tíma til þess
að prenta sín nýju sjónarmið.
Við ræddum um handritin.
— Tillaga okkar var hin
rétta, sagði hann — Það hefði
leyst málið í kyrrþey. Hið þýð-
ingarmesta er jú, að rannsókn-
ir geti farið fram við sem
beztar aðstæður, en spumingin
um efnislegan eignarétt hefur
orðið það áberandi, að engin
leið er til baka.
Halldór Laxness hafði séð
um að fótbrjóta sig, og var
því úr sögunni, en Gunnar
Gunnarsson var aftur á móti
í fullu fjöri. Aridlit hans hafði
elzt, en í augunum var óhröm-
að líf.
Við hittumst upphaflega fyrir
tilstilli sameiginlegs vinar, Vic-
tor Elberling, fyrrverandi þing
skjalavarðar, og það var meira
en nóg til að tala um. Síðasta
dag fundarins dvaldi ég nokkr-
ar klukkust. á heimili Gunn-
ars Húsið stendur hátt uppi
á hæð, fyrsta húsið, sem byggt
var á staðnum, en nú um-
kringt heilu hverfi nýtízku
húsa. Hina ungu Reykjavík ber
við sjóndeildarhringinn, og
einungis lítil hafsrönd er enn
sjáanleg.
Þegar ég sat hér við mósaik-
borð, sem hann hefur sjálfur
gert, umkringdur málverkum
sonarins og fullum bókahill-
um, varð mér fyrst ljóst, hvers
vegna hinn mikli rithöfunda-
ferill hlaut að þróast, eins og
raun varð á: íslenzkur bónda-
sonur frá afskekktum bæ berst
inn í skerandi ómstríðu iðn-
aðartímans. Örlög manns verða
að athugast frá upphafi þeirra.
Nú snýr hann til baka til
þeirrar kyrrðar, sem hann
kom frá, með rúm áranna í
huga.
— Ég ber traust — til lífs-
ins, sagði hann — og í öðru
samhengi:
— Það er eldurinn, sem er
hið mikla tákn.
Það rifjast upp fyrir manni
úr ritum hans, að íslenzk sköp
eru átök, spenna milli elds og
ísa.
Hann talar um vinnuaðferð-
ir sínar. Handrit var ekki til-
búið til prentunar, fyrr en
hann hafði umskrifað það sex-
sjö-átta sinnum.
— Það er fyrst, þegar hið
einfalda form hefur náðst, að
ég sleppi blýantinum. Hið ein-
falda form, sem er eins og
ósýnilegur þjónn reynslunnar.
Um Danmörku ræddi hann
með eðlilegri rósemd. Til voru
nöfn, sem fengu augu hans til
að glampa af gleði. Það var
í rauninni einungis eitt atriði,
sem olli honum áhyggjum:
—’ Ef skáldskapur einhvers
lands á að lifa, verður gagn-
rýnin að leggja sitt af mörk-
um til virðingar hans og stöðu
meðal þjóðarinnar, en . . .
danska gagnrýnin . ..
— Hvers vegna? spurði ég
— án þess að sú reynsla, sem
þyngdi drætti hans, fengi lausn
í svari.
Fimmtudagur, 18. febrúar 1965.
Og svo er það kveðjustund-
in. Þrettánda fundi Norð-
urlandaráðs er lokið, og þakk-
arræða þingforsetans. Sigurð
ar Bjarnasonar, forseta Alþing-
is, festist sem bergmál í eyrum.
Síðasta augnaráðinu er beint
út um gluggann.
Þarna uppi á hæðinni liggja
heitavatnsgeymarnir, sem
stuðla að upphitun Reykjavík-
urborgar. Þessi gráu ferlíki eru
„Fiallkirkja“ vorra daga. Að
baki þeirra eygir í tvö útvarps-
loftnet, samband vorra daga
við leyndardóma geimsins.
Söguöldin er snúin í stál og
steinsteypu
f dag er kveðjuveður. Grátt
að ofan. Grátt að neðan. En
í miðjum þessum gráa heimi
syngur vélarhljóðið. Þytur
hreyfla. Þrá til lífs í sterkustu
litum, sem hugsanlegir eru.
—E.J. þýddi.
ÚTSALAN hjá TOFT
Höfum tekið fram:
Gluggatjaldaefni á kr. 158 — nú kr. 70. - met.
Baðmullarstóresar á kr. 68 — nú kr. 35 - metr.
Ensk ullarefni á kr. 268 — nú kr. 120 - mtr.
Rósótt sængurveraefni á kr. 40 og 42 metr.
hvítt og mislitt damask.
Handklæði á kr. 35, — 40, — 42, stk
dökk á kr. 32, stk.
Þvottapokar á kr. 9,50
Diskaþurrkur á kr. 9, 50.
Diskaþurrkur á kr. 15,00
Baðmullarkvensokkar á kr. 15.00
Nylonsokkar með saum á kr ' 15.00
Nylonsokkar saumlausir á kr. 25.00
Og margt fleira á lækkuðu verði
H TOFT,
SkólavörSustíg 8.