Tíminn - 17.02.1966, Page 7

FIMMTUDAGUR TL febrwar 1366
ÞINGFRÉTTIR
TÍMINN
ÞINGFRETTIR
LANDINU VERÐISKIPTIFYLKI
Alþlngi ályktar aS fela ríkis-
stjóminni að skipa á árinu 1966
tíu manna nefncl
til þess að at-
huga og rann-
saka, hvort ekki
sé rétt að skipta
landinu í fylki
með sjálfstjórn í
sérmálum. Kom
ist nefndin að
þeirri niðurstöðu, að þetta sé rétt,
skal hún gera tillögur um fylkja-
skipunina.
í fylkjunum verði fylkisþing og
fylkisstjórar, er fari með sérmál
fylkjanna og taki þar með við
nokkru af störfum Alþingis og
ríkisstjórnar, enda verði í tillög-
unum ýtarlega um það fjallað,
hver sérmálin skuli vera og eftir
hvaða reglum fylkin skuli fá rík-
isfé til ráðstöfunar.
Fjórir nefndarmennirnir skulu
skipaðir eftir tilnefningu þing-
flokkanna, einn frá hverjum flokki.
Aðrir fjórir skulu skipaðir skv.
tilnefningu landsfjórðunganna,
einn frá hverj-
um fjórðungi. í
þeim landsfjórð-
ungum, sem
hafa Fjórðungs
sambönd og
fjórðungsþing,
skulu menn þess
ir tilnefndir af
fjórðungsþingunum, en annars af
sýslunefndum og þæjarstjórnum
sameiginlega í fjórðungi hverjum.
Reykjavík tekur ekki þátt í til-
nefníngunni með sínum lands-
fjórðungi, en borgarstjórnin til-
Þingsályktunartiflaga Karls Kristjánssonar og Gísla
Guðmundssonar, sem rædd var í gær á Alþingi.
nefnir einn fulltrúa af hennar
hátfií
Félagsmálaráðuneytið skipar
tíunda manninn í nefndina, án
tilnefningar og er hann formaður.
Nefndin skili áHti og tillögum
svo fljótt sem henni er unnt.
Kostnaður við störf nefndarinn-
ar greiðist úr ríkissjóði.
Greinargerð.
Tillaga þessi var flutt af sömu
mönnum á síðasta Alþingi, en
hlaut ekki afgreiðslu, enda lenti
þingið í tímahraki með afgreiðsln
ýmissa mála, sem fyrir það voru
lögð, og lauk þeim ekki. Tilefni
tillögunnar hefur síður en svo
minnkað, og þess vegna er hún
nú endurflutt. Er hún óbreytt að
öðru leyti en tímasetningu.
Greinargerðin, sem fylgdi til-
lögunni, fer hér á eftir. Hún er
einnig óbreytt, nema að tímasetn-
ingu:
Nú eru 1000 ár liðin síðan hin
forna skipting landsins í lands-
fjórðunga var lögtekm á Alþingi
á Þingvöllum við Öxará Sú skip-
an hélzt um aldir, og ertn er all
ríkt í hugum manna að vi.ja líta
á landsfjórðungana sem einhvers
konar sjálfstæðar heildir, þótt nú
í seinni tíð hafi- fólksfjöidahlut-
föllin mjög raskazt miili fjórð-
unganna og um stjórnarfarslegar
heildir hafi ekki verið að ræða.
A ÞINGPALLI
Matthías Bjarnason er veikur og sæti hans tekur Ragnar Jónsson
skrifstofustjóri.
if Á Alþingi í gær voru Iögð fram 5 ný frumvörp til laga, þrjú frá
stjórninni og tvö frá Óiafi Jóhannessyni um breytingu á lögum uin
lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins og barnakennara. Hitt stjórnarfrv.
felur í sér heimild til þess að leggja aðstöðugjald á ríkisstofnanir
eins og einkafyrirtæki.
ic Fyrsta mál á dagskrá var fyrirspurn frá Benedikt Gröndal um bif-
reiðaferju á Hvalfjörð. Samþykkt var að leyfa fyrirspurnina.
ie Ólafur Jóhannesson talaði fyrir þingsályktunartill. um kaup lausa-
fjár, t. d. bílum, heimilistækjum, bókum o. fl. með afborgunarskii-
málum. Taldi hann nauðsynlegt að sett verði lög um kaup ýmissa
hluta með afborgunarkjörum. Slík lög hefðu verið setó i nágranna-
Iöndum okkar og hefðu þau verið samin með norrænu samstarfi. fs-
Iendingar hefðu þá ekki séð sér fært að taka þátt í því samstarfi þólt
ekki hefði veitt af. Seljandi á hlut, sem hann selur, unz söluverðið
er að fullu greitt. Ýmsir seljendur hefðu misnotað víxla og því væri
ekki seinna vænna en setja þessi lög.
Ágúst Þorvaidsson talaði fyrir þingsá.till. um dvaiarheimiK fyrir
aldrað fóik en flutningsmenn tillögunnar voru fimm Framsóknar-
menn. Þar sem meðalaldur færi sífeilt bækkandi ykist fjöldi aidraðs
fólks og það væri tímabært að skipa nefnd til þess að rannsaka að-
stöðu aldraða fólksins. M. a. væri hægt að byggja fyrir það færanleg
hús eða byggja heimilahverfi fyrir það á jarðhitasvæðum. Margt aldr-
að fólk hefði ágæta aðstöðu en annað ekki, þrátt fyrir almannatrygg-
ingarnar. Það væri sjálfsagt að nýta vinnuafl aldraða fóiksins þaunig
að þjóðarbúið nyti góðs af. Fólk myndi vilja borga hærri trygginga
gjöld en nú er, ef það vissi að því yrði tryggð heimili í ellinni. Eagði
hann til að skipuð yrði sjö manna nefnd, sem í ættu sæti einn maður
frá hverjum flokki, einn frá Tryggingastofnun ríkisins, einn frá Sam-
bandi ísl. sveitarfélaga og einn, sem skipaður yrði af ríkisstjórninni
og yrði sá jafnframt formaður nefndarinnar.
★ Ragnar Jónsson mæiti fyrir þingsályktunartillögu um raforkuþörf
Vestur-Skaftfeilinga austan Mýrdalssands. Meiri hluti bæjanna þar
hefði einkarafstöðvar, sem að vetrinum til væru óvirkar vegna vatns-
skorts. Því væru það tilmæli bændanna að fá rafmagn frá stærri stöðv-
um, eða fá rafmagn á annan hátt.
ir Helgi Bergs lét í ljós undrun sína að ekki væri kunn bezta leiðin
til þess að rafvæða þetta svæði. Einu ieiðina taldi hann vera, að
tengja þessa bæi via stærri veitukerfi.
★ Ingólfur Jónsson sagði, að þrátt fyrir þá stefnu, sem nú væri
ríkjandi að stefna að stórvirkjunum, þá yrði að gera undantekningar
og virkja fyrir einstakar sveitir eða viss svæði eins og til dæmis Vest-
firði, þar sem dýrt væri að leggja raflagnir um langa vegu.
Öílum hsugsandi mönnum um
framtíðarhag þjóðarinnar er orð-
ið það mikið áhyggjuefni, hve
þungur. áhrifamikill og óheilla
vænlegur sá straumur er, sem ber
fólkið til búsetu í höfuðborg lands
ins og hennar grennd frá öðrum
landsvæðum. Sú búseturöskun
er blóðtaka og máttarlömun fyr-
ir þá landshluta, er fólkið missa,
en Reykjavík ekki ávinningur að
sama skapi, nema síður sé.
Margt hjálpaðist að við að efla
þennan örlagaríka straum. Sam-
dráttur valdsins er ein af höfuð-
ástæðunum. Allt ríkisvaldið er að
heita má staðsett í Reykjavík.
fslendingabók segir frá því, að
hinn málsnjalli Breiðfirðingur,
Þórður gellir, hafi beitt sér fyrir
skiptingu landsins í fjórðunga.
Þar stendur skráð í því sambandi:
„Þá taldi Þórður gellir tölu um
at Lögbergi, hve illa mönnum
gegndi at fara í ókunn þing at
sækja of víg eða harma sína, ok
taldi, hvat honum varð fyrir, áður
hann mætti því máli til laga koma,
ok kvað ýmissa vandræða mundu
verða, ef eigi réðusk bætuí á.“
Segja má, að saga sú, sem Þórð
ur talar um, endurtaki sig á 20.
öldinni, þótt ástæður hafi breytzt
og menn þurfi ekki lengur að
mæla eftir frændur sína, er vegn-
ir hafi verið sem í fornöld. Mönn-
um reynist langsótt og óft“
harmlaust að leita samfélagsrétt-
ar síns og nauðsynlegrar og rétt-
lætrar aðstoðar til valdstöðva rík
isins í höfuðborginni eins og nú
verður að gera í allt of mörgum
efnum. Þetta færist ört í aukana
eftir því, sem þjóðfélagið þróast
til fjölþættara samfélags og fram
kvæmdavald ríkisins nær til fleiri
málaflokka.
Það getur verið örðugt að koma
á framfæri hjá opinberum stofn-
unum og embættismönnum ríkis-
ins í Reykjavík sérsjónarmiðum
landshlutanna og þeirra, sem eiga
heima fjarri höfuðborginni. Ná-
kunnugleiki valdhafanna nær eðli
lega alls ekki til þeirra Á þá
löngum við. þó að í lýðræðislandi
sé, gamli málshátturinn: „Það er
löng leiðin til keisarans."
Annað er þó ekki síður umhugs-
unarvert í þessu sambandi. Sam-
anþjöppun þjóðfélagsvaldsins og
framkvæmdastofnana þess í
Reykjavík dregur til sín eips og
segull fólk, sem nútíminn þarfn-
ast alltaf meir og meir: sérfræð-
inga og kunnáttumenn, sem mennt
un háfa hlotið til starfs, svo og
marga aðra, sem af einni eða ann-
ari ástæðu telja sig hafa skilyrði
til forustu eða einhvers konar
frama í félagsmálum, viðskiptum,
atvinnulífi, lærdómslistum og vís-
indum. En að sama skapi vex hætt-
an á því, að fólk skorti í þessum
efnum annars staðar i landinu.
Dæmi um þetta eru deginum ljós-
ari.
Séu athugaðir búsetubreytingar
innan þjóðfélagsins síðustu ár,
virðist glögglega mega sjá, að
valdasetrin og þjónustustöðvarn-
ar umhverfis þau hafi einnig haft
mikil aðdráttaráhrif á almenning.
Fleira virðist þurfa til að koma
en aukin framleiðsla og hráefnis-
öflun. Fólk fer t.d. gjarnan að
sunnan í síldarvinnu um veiðitím-
ann norður og austur, en tekur
sér fátt bólfestu þarna, þó að vel
veiðist.
Það er nauðsynlegt að efla at-
vinnuiíf ailra landshluta. En það
eitt virðist þó ekki vera nóg til
byggðajafnvægis, og tekst varla,
nema eflt sé stjórnarfarslegt vald
landshlutanna um leið. Það þarf
að gefa landshlutunum rétt til
verulegrar heimastjórnar í ýms-
um sérmálum, sem þeim „gegnir
illa at fara í ókunn þing at sækja,“
dreifa að nokkru ti! landshlut-
anna hinu mikla miðstöðvarvaldi,
sem setzt er upp í höfuðborginni,
án þess að hún þarfnist þess, óski
eftir því eða hafi af því velfarnað.
Vert er að athuga vel og ræki-
lega, hvort endurtekningu sögunn
ar frá fornöld á vandræðunum,
sem Þórður gellir talaði um, sé
ekki ráðlegt að mæta með endur
tekningu í höfuðatriðum á úrræð-
unum, sem þá var til gripið.
Flutningsmenn þessarar tillögu
telja rétt, að Alþingi kjósi nefnd
til þess að athuga sérstaklega,
hvort ekki sé vænlegast, eins og
nú standa sakir, að dreifa vald-
inu með þvi að skipta landinu í
nokkur fylki, er hafi sjálfstjóm
í sérstökum, tilgreindum málum,
fylkisþing og fylkisstjóra, — og
fer ekki illa á, að sú athugun sé
gerð um það leyti, sem fjórðungs-
skiptin gömlu eiga sitt 1000 ára
afmæli. Flutningsmenn vitna til
sögu fslands um fornu fjórðungs-
skiptin, af því að sagan er jafnan
lærdómsrík, þótt að sjálfsögðu sé
hún. ekki óyggjanði fyrirmynd; af
því að tfmar “breytast og menn
og þjóðir með.
Hins vegar er einnig auðvelt
í þessu sambandi að taka dæmi
sem fyrirmyndir úr nútímanum
frá náskyldum þjóðum okkur ís-
lendingum.
I Noregi eru 20 fylki starfandi,
sem ná yfir allan Noreg saman-
lögð, og Svíar skipta sínu landi í
25 lén (Stokkhólmur þá meðtal-
inn), sem eru hliðstæð fylkjunum
•£ Noregi. Talið er, að þessar þjóð-
ir telji þessa skipan gefast vel
og séu ánægðar með hana. Er
sjálfsagt, að umrædd nefnd kynni
sér ýtarlega fyrirkomulagið í Nor-
egi og Svíþjóð og ef til vill víðar
erlendis.
Stundum heyrist sagt, að af því
að við íslendingar séum fámenn-
ari en flestar aðrar þjóðir, eigum
við að geta komizt af með ein-
faldara stjórnarkerfi en þær. En
þau rök nægja ekki til mótmæla,
þegar um þetta er að ræða, vegna
þess að við búum í hlutfallslega
stóru landi, sem okkur greinir nú
orðið . ekki á um að við vcrðum
að leggja kapp á að halda öllu
í byggð. Skilyrði landshlutanna
eru sundurleit og hæfir ekki einn
og sami stakkur. Verða landshlut-
arnir því, hvað sem fólksfjölda
þjóðarinnar í heild líður að fá
vald til að sníða sér sjálfir stakk-
ana að talsverðu leyti.
Til þess að þjóðfélag okkar nái
að standa traustum fótum, þarf
að grundvalla byggðarjafnvægið
með dreifingu valds í föstum,
skipulegum formum, er myndi und
irstöður heimastjórnar i mndshlut
um (fylkjum) og safni um sig
fólki, er hafi viðfargsefni fyrir
hæfileika sfna og annað, er til
nútíma lífsþarfa heyrir. svipað og
á öðrum stöðum og myndi sterkar
samtakaheildir, er verði f senn
liðfylking og kjölfesta þjóðarskút-
unnar.
Tilraunir hafa verið gerðar
heima fyrir i sumum landsfjórð-
ungum f þessa átt með því að
stofna svonefnd Fjórðungssam-
bönd. Þau hafa í mörg undanfarin
ár verið starfandi a.m.k. á Vest-
fjörðum, Norðurlandi og á Aust-
urlandi. Þau eru greinilega vottur
þess, að fólkið í þessum lands-
hlutum finnur til náttúrlegrar sam
takaþarfar sín á milli, og eru því
tvímælalus meðmæli með því, að
lögleidd verði fylkjaskipun.
Fjórðungssamböndin hafa hald
ið fulltrúasamkomur (fjórðungs-
þing), sem rætt hafa málefni sfns
landshluta og samþykkt áskoran-
ir til valdhafanna. En þau hefur
skort vald til annars gagnvart rík-
inu og orðið þess vegna að láta
sér nægja að bera fram bæna-
skrár í formi áskorana, sem venju
lega virðast hafa farið í hinar
stóru bréfakörfur miðstöðvarvalds
ins, — því miður.
Fjórðungssamböndin hafa þó
með starfsemi sinni undirbúið
jarðveginn fyrir fylkjaskipan í
landinu.
Fyrir hálfum öðrum áratug eða
svo báru Fjórðungssamböndin á
Austur- og Norðurlandi fram til-
lögur um, að landinu yrði skipt
í fimm eða sex fylki, og' gáfu út
á prenti með skilmerkilegri grein
argerö. (Fjórðungssambandið á
Vestfjörðum var og meðmælt
þeim tillögum). Tillögurnar virt-
ust eiga mikinn hljómgrunn hjá
almenningi víða um land, en á
„hærri stöðum" var þeim fálega
tekið og goldin að mestu þögn
við þeim.
Einhverjir sögðu, að með fylkja
skipun mundi verða aukning
manr.ahalds við stjórnaisfðrf, sem
þegar væri þó orðið um of. Þess-
um athugasemdum var svarað með
því, að ef rétt væri á tekið ætti
að mega flytja starfsmenn frá rík
isstofnunum með verkefnunum til
fylkjanna, — og í öðru lagi, að
fólki væri hvort sein væri halda
áfram að fjölga við opinber störf,
þó að við sama skipulag sæti, og
þá um leið vaxa ójafnvægið enn
meir.
Nú er einn og hálfur áratugur
liðinn. Öfugþróunin í byggðajafn
væginu hefur haldið áfram og stór
lega aukizt. Starfsliði ríkisins hef-
ur fjölgað, þó að vinnustöðum
þess hafi ekki verið dreift um
landið með fylkjaskipun. Sogkraft
ur þéttbýlisins við Faxaflóa hefur
dregið fólkið að sér til búsetu
með sjálfvirkum hætti. Snotrar
fjárveitingar aukreitis úr ríkis-
kassa eða lánaútveganir til upp-
byggingar og útvegunar atvinnu-
tækja eða annað því um líkt á
einstökum stöðum, sem eiga í vök
að verjast, skal ekki meta lítils.
En stundum er þetta samt eins
og að sá í sand, sem fýkur, sé
ekki meira gert. Það þarf að girða
fyrir fokið með skjólgörðum. Slík-
ir skjólgarðar ættu valdastöðvar
fylkjanna að geta orðið.
Reynslan af þjóðfélagsþróun-
inni, síðan Fjórðungssamböndin
komu, fram með tillögurnar um
skiptingu iandsins í fylki, mælir
Framhald á bls. 12.
Sjö í út-
varpsráði?
Lagt var fram á Alþingi í gær
stjórnarfrumvarp sem felur í sér
fjölgun í útvarpsráði. f stað
fimm manna komi sjö mcnn.
Skulu þeír kosnit hlutfallslegum
kosninguin á Alþingi á fyrsta
bingi '*ir '•'■ngiskosningar.
|