Tíminn - 17.02.1966, Blaðsíða 8

Bækur, fyrst og fremst bæk-
ur, — samræmdir en ákveðnir
litir f húsbúnaði, veggjum og
málverkum, jafnt abstrakt sem
raunsæilegum, er það, sem
augað nemur fyrst og fremst
á heimili Elsu E. Guðjónsson,
magisters, og manns hennar
Þórs Guðjónssonar, veiðimála-
stjóra.
Að þessu sinni geri ég mér
það til erindis á það góða heim-
ili að spjalla við húsfreyjuna
um bók, sem hún hefur gert
og út er komin í Kaupmanna-
höfn hjá útgáfufélaginu Höst
& Sön. Heitir bókin „Gamle
islandske motiver til korss-
sting“. Hún hefst með stuttum
inngangi á dönsku og énsku uni
íslenzkar hannyrðir fyrr á öld
um, síðan er nokkrum íslenzk
um saumgerðum lýst í máli og
myndum og loks er aðaluppi-
staða bókarinnar, 36 munstur-
blaðsíður.
— Hver voru tildrög þess,
Elsa, að þp réðist í að gera
þessa bók og að hún er gefin
út í Danmörku?
— Fyrstu drög má segja að
liggi í því, að ég fór að taka
upp — í og með til birtingar i
„Húsfreyjunni" — munstur úr
gömlum, íslenzkum hannyrðum.
einkum þeim, sem geymdar
eru á Þjóðminjasafninu og færa
i það horf, að þau gætu hag
lýtzt í nýtízkulegum búningi.
3mám saman óx hjá mér upp
iráttarsafnið og var, að mér
iannst, orðið talsvert fjöl-
breytt, en skiljanlega voru ekki
tök á að birta nema lítið brot
af því í „Húsfreyjunni". Ég
hafði séð frá þessu danska út
gáfufélagi bækur í skemmtilegu
broti og vandaðar að öllum frá
gangi, sem í voru krosssaums
munstur, þó eingöngu dönsk
eða teiknuð af dönsku lista-
fólki. En fyrir 2—3 árum kom
út hjá forlaginu bók með göml
um kínverskum krosssaums-
munstrum. Datt mér þá í hug,
að ef til vill mætti vekja áhuga
forlagsins á útgáfu gamalla ís
lenzkra munstra og tók mig til
og skrifaði þeim. Einkum var
það tvennt, sem fyrir mér
vakti., Hér á landi er erfitt að
fá svona bækur gefnar út,
myndir í þær eru afar dýrar,
en upplögin lítil — og svo
lék mér jafnframt hugur á að
við „íslenzka sjónabók", sem
út kom í fyrra og ætluð var til
kynningar á þjóðlegum hann
yrðum hér innanlands. Þar var
jöfnum höndum sagt frá upp-
runa og gerð gamalla hann-
yrða í Þjóðminjasafni og birt
úr þeim munstur, en í þessari
bók eru, sem fyrr segir, munstr
in aðalatriðið.
— Er mikið um það, að leit-
að sé eftir því að fá munstur
úr gripum á Þjóðminjasafninu?
— Já, það held ég megi
segja, og strax er ég fór að
venja þangað komur mínar —
og þó einkum eftir að ég fór
að vinna þar, hef ég fundið til
þess, að þörf væri á að endur
nýja gömlu munstrin og gera
þau aðgengileg. Það er léiðin-
legt að verða alltaf að segja
fólki, sem kemur á safnið og
skuli ekki vera munstur af
neinu heilu, stóri teppi, því að
alltaf er áhugi fyrir þeim, þótt
einkennlegt kunni að virðast. í
bókinni eru þó hlutar, bæði
myndir og bekkir, úr nokkrum
Rætt við frú Elsu Guðjónsson, magister, um nýja bók,
sem hún hefur gert og komin er út í Kaupmannahöfn
kynna íslenzku munstrin erlend
is, því að ýmislegt er í þeim
að finna, sem er frábrugðið
öllu, sem þar þekkist. •
— En á ekki bókin líka að
geta komið íslenzkum hann-
yrðakonum að gagni?
— Að sjálfsögðu, og ég vona-
að hún megi verða þeim viðbót
spyr um munstur. að efcki sé
annað hægt fyrir það að gera
en leyfa því að sitja á safninu
og teikna upp munstrin. eða
útvega því ljósmyndir af grip
unum. Svo ég víki aftur að
bókinni, þykist ég vita að is-
lenzkar hannyrðakonur sakni
þess sumar hverjar. að bar
■MMWSi. MBOMMMBMCtKa
stórum, þekktum klæðum, rneð
al annars „riddarateppinu’* svo
nefnda. En að ég hef fremur
lagt mig eftir því að búa munstr
in í smærra form, er bæði af
því. að ég tel útbreiðslu þeirra
verða meiri á þann veg og að
sú notkun þeirra samræmisf
betur nútíma heimilum. Einnis
FIMIWTUDAGUR 17. febrúar 1966
tel ég vænlegra að kynna saum
gerðirnar. eins og gert er í
bókinni, ef menn hafa fyrir sér
lítil, viðráðanleg munstur.
— Hvaða saumgerðum lýsir
þú í bókinni?
— íslenzka krosssaumnum,
eða fléttusaumnum, eins og
hann er nú ævinlega nefndur,
glitsaumi, skakkagliti, augn-
saumi, er nefna mætti tigul-
augnsaum til aðgreiningar, og
flórenzkum saumi, sem ég tel,
að hafi verið nefndur pellsaum
ur hér áður fyrr. Þá er einnig
lýst venjulegum krosssaumi.
— Nú er þessi bók þín ein-
göngu með reitamunstrum, cn
voru ekki aðrar saumgerðir en
þær, sem fylgja reitum, kunnar
hér fyrrum?
— Vissulega. Má þá fyrst
og fremst nefna refilsauminn,
en altarisklæðin, sem hér hafa
varðveitzt frá miðöldum og
gerð eru með refilsaumi, verð
ur að mínum dómi að telja
merkilegust og sérstæðust af
íslenzkum útsaumi fyrr og síð-
ar. En aðrar frjálsar útsaums-
gerðir, sem hér náðu vinsæld
um, voru til dæmis varpleggur
og steypilykkja, blómstursaum-
ur og baldýring.
— Hvað er það einkuiít, sem
frábrugðið er í íslenzkum hann
yrðum því, sem erlendis þekk
ist?
— Því treysti ég mér ekki til
að svara í fáum orðum. En
sem dæmi má kannski nefna
augnsauminn. Notkun hans til
þess að þekja alveg stóra fleti,
svo sem sessuborð og rúmá-
breiður, er einstæð að því er
ég bezt veit. Þá eru glituðu
rekkjureflarnir sérstæðir að
því leyti meðal annars, að þeir
eru saumaðir, en erlendir dúk
ar, sem svipar til þeirra, ern
útofnir.
— Ég hef veitt því eftirtekt,
að þú notar mörg gömul heiti
á saumgerðir, sem horfin eru
úr daglegu máli. Hvar hefur þú
fundið þau?
— Sum hef ég fundið í skýrsl
um Þjóðminjasafnsins, önnur
í gömlum skjölum eins og til
dæmis vísitazíum, máldögum og
skiptabréfum, sumpart prentuð
um í „íslenzku fornbréfasafm".
sumpart óprentuðum í vörzlu
Þjóðskjalasafnsins. í þessum
heimildum er talsvert af sér-
kennilegum vefnaðar- og út
saumsorðum. Eru sum torráðin.
en önnur hefur verið hægt að
skýra, sum vegna þess, að fjall
að er um klæði. sem enn eru
til. Til dæmis leikur engmn
vafi á, að með orðinu skakka-
glit sé átt við þá saumgerð,
sem á seinni árum hefur ýmist
verið nefnd vefnaðarsaumur
eða vefsaumur. Þessi orð eru
þýðingar á útlendu heiti saums
ins, en óþarfi virðist vera að
nota þau, þegar svo haglegt ís
lenzkt orð er til, sem er auk
þess rökrétt hugsað út frá
glitsaumi. — Sprang er annað
orð, sem hægt hefur verið að
skýra, að minnsta kosti að
nokkru, með samanburði á rit-
uðum heimildum og varðveitt-
um munum. Þess er getið í mál
dögum alft frá byrjun 14. ald-
ar. Öruggt er, að sprang hefur
á 17. öld verið notað um það.
sem nú er nefnt fílering eða
fílerí, þ. e. saumur i hnýtt neí.
en allt bendir til þess að merk-
ing orðsins hafi verið víðtækari
og átt við hvers konar opinn
saum, bæði isaumað net og
útdreginn og útklipptan grunna
saum. f nokkrum heimildum er
getið sérstakiega urn riðsprang.