Tíminn - 07.04.1966, Blaðsíða 2

2------ ------------- TÍMINN
Ársskýrsla Seðlabankans lögð fram í gær
Myntslátta að hefjast?
IGÞ—Reykjavík, miðvikudag.
Reikningar Seðlabankans voru
birtir í dag, og var ráðamönnum
peningastofnana botfið til hádegis
verðar af því tilefni, eins og
venja hefur verið. Við það tæki-
færi töluðu þeir Birgir Kjaran,
formaður bankaráðs Seðlabank-
ans, dr. Jóhannes Nordal, banka-
stjóri og dr. Gylfi Þ. Gíslason,
bankamálaráðherra. Fimm ár eru
nú liðin síðan Seðlabankinn tók
til starfa í núverandi mynd sinni.
Fiutti formaður bankaráðs ríkis
stjóminni, viðskiptabönkunmn og
öðmm aðiium þakkir fyrir á-
nægjulegt samstarf á þessu tíma
bili
Hér fara á eftir kaflar úr yfir
litsræðu dr. Jóhannesar Nordal,
bamkasfcjóra:
„Eitt af því, sem löggjöf Seðla
bankans gerir ráð fyrir, er, að
bamn taki við útgáfu myntar úr
hendi ríkissjóðs, en af því gæti
orðið verulegur sparnaður og hag
ræði. Til þessa hefur Seðlabank
aam skort aðstöðu til að úr þessu
gæti orðið, en væntanlega mun
brátt úr því rætast, a.m.k. til
bráðabirgða. Slík skipulagsbreyt-
ing mundi jafnframt gefa tilefni
til þess, að tekið verði til gaum
gæfilegrar athugunar hvaða breyt
ingar sé hentugt að gera bæði á
stærðum og gerðum mynteininga
og seðla. Kemur þá sérstaklega
til greina, að mynt komi í stað
minnstu seðlastærðanna, sem nú
eru í umferð, og jafnvel að felld
ar verði niður allra smæstu mynt
einingarnar, t.d. undir 10 aurum,
en þær hafa varla lengur neitt
hagnýtt notagildi í viðskiptalíf-
inu“.
Um byggingamál Seðlabankans
hafði bankastjórinn eftdrfarandi
að segja:
„Það hefur verulega háð Seðla-
bankanum að undanfömu, að
hann hefur búið við mjög þröngt
húsnæði, þar sem hann hefur ver
ið í sambýli við stærsta viðskipta
banka landsins, sem er í örum
vexti. Var það þegar ljóst, er
bankinn var stofnaður, að hann
yrði að stefna að því að • eignast
eigið húsnæði, er uppfyllti allar
þær kröfur, er seðlabankastarf-
semi fylgja. Keypti bankinn í
þessu skyni fyrir nokkrum árum
lóð við Lækjargöfcu, er talin var
hentug til þessara þarfa. Bygging
armál bankans hafa síðan verið
til athugunar og umræðu hjá
bankastjórn og bankaráði, og hef
ur verið haft um það náið sam-
ráð við Reykjavíkurborg. Leiddu
þær viðræður til þess síðastliðið
haust, að borgarráð féllst á að
samið yrði við bankann um lóðina
nr. 11 við Fríkirkjuveg, ef hún að
undangenginni hugmyndasam-
keppni reyndist hagkvæm til stað-
setningar á byggingu fyrir Seðla
bankann. Mundi bankinn þá að
sjálfsögðu fús til að semja um
makaskipti við Reykjavíkurborg
á Fríkirkjuvegi 11 og lóð þeirr',
sem bartkinn á nú við Lækjargótu.
Þarf þetta mál enn langrar athug-
unar við, og eru engin líkindi til
þess, að hafizt verði handa um
nýja bankabyggingu á þessum
stað fyrr en að tveimur til þremur
árum liðnum. Vegna orðróms vil
ég taka fram, að aldrei hefur kom
ið til orða, að bankinn keypti loð
ina á horni Lækjargötu og Aust-
urstrætis”.
Um þróun efnahagsmála á ár-
inu sagði dr. Jóhannes:
„Efnahagslega voru meginein-
kenni þróunarinnar á árinu þau
sömu og undanfarinna ára, þ.e.a.s.
öir vöxtur þjóðarframleiðslu og
útflutningstekna, sterk staða þjóð
arbúsins út á við, en mikil þensla
á innlendum markaði.
Samkvæmt bráðabirgðaSfcetlun-
um er gert ráð fyrir því, að þjóð
arframleiðslan hafi aukizt um
5% á árinu 1965, sem er örlítið
minna en árið áður. Mjög mikil
aukning fiskafla var enn megin-
undirstaða framleiðsluaukningar-
innar, en í öðrum greinum
hlaut framleiðsluaukningin að
takmarkast af því, að vinnuafl og
aðrir framleiðsluþættir voru þeg-
ar nýttir til hins ítrasta í upphafi
ársins. Auk hins mikla sjávarafla
á árinu voru ytri aðstæður þj oí='-
arbúinu hagkvæmar. Eftirspurn
var mikil og vaxandi í flestum
löndum, sem íslendingar eiga
skipti við, og kom það fram í
hækkandi verði á útflutningsaf-
urðum og hatnandi viðskiptakjör
um. Aftur á móti átti eftirspurn-
arþrýstingurinn erlendis að sjálf
sögðu þátt í að auka þensluna inn
an lands.
Við þessar aðstæður fóru utan-
FRÁ ALÞINGI
Framhald af bis. 7
sem náðust á erfiðu árunum fyrir
hana, eins og glöggt mætti sjá, ef
afchuguð væri þróun meginatvinnu
tveganna. Síðan rakti Eysteinn
tregðu Sj álfstæðisflokksins í ýms-
um mestu framfaramálum áranna
eftir stríðið, ekki sízt í landhelgis
málinu, sem forsætisráðherra
hafði dregið inn í umræðumar.
þátt þann, sem hann hefði átt í
andófi við það mál, sem ritstjóri
Morgunblaðsins og loks hlut hans
að því að semja við Breta um að
hleypa togurunum aftur inn í land
helgjna um sinn og fá þeim í hend
ur stöðvunarvald gegn frekari út
færslu okkar.
Eysteinn endurtók það, að hann
væri þakklátur fyrir að umræðurn
ar hefðu snúizt svo, að ástæða gafst
til að bera saman viðhorf stjómar
valda raú og það tímabil, er þjóð
in átti við mestan vanda á síðustu
áratugum að etja og snerist eiran-
ig við honum af mestri reisn, þvi
að þá var farið þveröfugt að við
það sem nú ætti að gera.
Vantar ekki verkefni.
Eysteinn vék síðan að álsamn-
ingnum og endurtók, að hann hefði
aldrei viljað taka fyrir það með
öllu að ekki gæti komið til mála
að leyfa hér erlenda fjárfestingu
ef við þyrftum vegna búskapar
okkar sjálfra og eftir eigin skil-
yrðum og umbúnaði. En nú lægi
engin slík þörf fyrir. Okkur vant-
aði ekki verkefni núna, og mann-
ekla væri einmitt eitt mesta vanda
mál við brýnustu framkvæmdir.
Við þyrftum þessa samnings ekki
með til þess að koma upp virkjun
fyrir okkur. Við blasti einmitt,
að við gætum fengið beztu og hag-
tvæmustu virkjun án þess, og eng
in ástæða væri að taka þess vegna
bá geysilegu áhættu, sem þessu
fylgdi og enginn neitaði því, að
þessum samningi fylgdi mikil
áhætta. Eysteinn sagði, að talað
væri um, að þetta gæti orðið lykill
að miklum íslenzkum iðnaði, en
án þess að vera með fullyrðingar
gegn því, kvaðst hann vilja benda
á, að ekki hefðu reynzt mikil brögð
að því í Noregi. Þetta virtist því
ekki v«a neitt heillaúrræði til
þess að gera atvinnulífið fjölbreytt
ara.
Hefði verið álmaður.
Eysteinn sagði, að forsætisráð-
herrra hefði verið að tala um þjóð
rækinn mann á liðinni tíð, mæt-
an mann og gegnan en nokkuð
svartsýnan, mann sem talið hefði
tormerki á því að þjóðinni fjölgaði
hér gæti orðið verzlun eða iðnað-
ur, sjávaraflinn héldist við og ailt
væri í óvissu. En hvað hefði þessi
maður viljað til úrræða fyrir þjóð
sína, spurði Eysteinn og svaraði:
Vafalaust álbræðslu. Hann hefði
verið álmaður nú á tímum og í
flokki forsætisráðherra. Það eru
einmitt svona svartsýnir uttölu-
menn, sem nú ganga þar harðast
fram í þessu álmáli. Það er ein-
mitt hið versta, að'það er minni-
máttarkenndin, úrtölurnar og van
matið á möguleikum íslendinga
sjálfra, sem eru undirrót þess,
sem nú er verið að gera. Bölmóð-
urinn kæmi alls staðar fram, t.d.
í því, þegar ráðherrann væri að
tala um að of seint væri að bjarga
atvinnunni, þegar atvinnuleysið
væri skollið á, og það væri svona
bölmóður, sem dregið hefði kjark
og dug úr þjóðinni á liðnum öld
um.
• Gerðardómurinn.
Þá vék Eysteinn að ræðu iðnað-
armálaráðherra, sem tekið hafði
nærri sér gagnrýni á það atriði
samningsins að setja fyrirtæki á
íslandi undr erlenda lögsögu. Ráð
herrann hefði verið að reyna að
'þyrla ryki í augu manna, en ekki
tekizt vel, og af vörum hans hrot-
ið orð, sem erfitt væri að trúa,
að hann meinti í alvöru, t.d. er
hann sagði að svona gerðardómur
gæti verið betri en íslenzkur dóm-
ur. Hvers vegna hafa menn þá
verið að berjast fyrir því að fá
íslenzka dómstóla inn í landið,
spurði Eysteinn. Ráðherrann ætti
ekki að vera að reyna að láta
menn halda, að þetta væri gott
því í augum flestra annarra væri
þetta mikill ágalli á samningnum.
Þá væri ráðherrann að reyna að
bera það fyrir sig, að hliðstæð
gerðardómsákvæði værii í einhverj
um rússneskum olfusamningum,
en hvað væri sambærilegt með
venjulegum viðskiptasamningum
og stórfelldum atvinnurekstrar-
samningi í landinu í 45 ár? Það
væri kynlegur hugsunarháttur að
blanda þessu saman. Og , þegar
ráðherrann haíði verið búinn að
lýsa því, hve þetta væri gott og
algengt, hefði hann farið að halda
þvi fram, að eiginlega væru allir
sér samsekir um þetta og við hin-
ir hér inni bærum ábyrgð á þess-
um samningi með honum. Þetta
væri þokkalegur málflutningur.
Ráðherrann ætti að vita, að einn
helzti fyrirvari þingmanna úr
stjórnarandstöðuliðinu hefði ein-
mitt verið sá, að þetta erlenda
fyriræki væri alveg undir íslenzk-
um lögum hér á landi.
Svo hefði ráðherrann bætt ,því
við, að gerðardómsákvæðin hefðu
verið sýnd Ólafi Jóhannessyni, og
hann ekkert haft við þau að at-
huga. Eysteinn kvaðst hafa rætt
þetta atriði við Ólaf og hann beð-
ið sig að skila því til ráðherrans,
að hann hafði aldrei nærri þessari
samningagerð komið og aldrei
látið í ljós neitt álit um þá, hvorki
gerðardómsákvæðin né amn-
að. Færi ráðherrann því með stað
lausa stafi og skyldi hann ræða
þetta nánar við Ólaf í efri deild.
Þá hefði ráherra og vitnað til
þeirra orða Ólafs, að við ættum
jafnan að vera við því búnir að
leggja mál undir alþjóðadóm,
sagði Eysteinn, en þá væri skör-
in farin að færast upp í bekkinn,
ef farið væri að jafna því saman
að leggja millilrikjamál undir al-
þjóðadóm og mál fyrirtækis, sem
starfaði á íslandi. • Ráðherrann
hefði einnig sagt, að það
væri svívirða fyrir íslendinga að
óttast að fara með mál sín fyrir
erlenda dómstóla. Eysteinn spurði
hvað ráðherrann ætti við með slík
um orðum, hvort við ættum nú
•að fara að hvetja hvern annan til
þess að leggja mál okkar undir
erlenda dóma.
Eysteinn sagði, að öll þessi rök
þrota þvæla ráðherrans sýndi að-
eins, að hann yndi því illa, að
Ólafur Jóhannesson og aðrir
skyldu hafa bent svona rækilega
á miklar veilur í samningnum,
og hann skildi eins og aðrir, að
þarna væri vegið að grundvallar-
atriði í réttarfari okkar, að
atvinnurekendur á íslandi væru
undir íslenzkri lögsögu. Eysteinn
sagði, að þessum mönnum væri
sæmra að viðurkenna þessi aug-
ijósu afglöp og brjótast síðan í því
að fá þau leiðrétt.
Flutt sem ný stefna.
Eysteinn sagði, að það væri e.t.v.
skiljanlegt, þótt ráðámenn hefðu
gefizt upp við að útvega lán til
Búrfellsvirkjunar án álbræðslu,
þótt það væri hvorki karlmannlegt
né til fyrirmyndar, en hitt væri
verra, þegar farið væri að flytja
þetta mál sem mikilvæga stefnu
og almennt úrræði í atvinnumál-
um þjóðarinnar. Hann sagði, að
það væri rétt, að Framsóknar-
menn hefðu viljað láta athuga
möguleika á álbræðslu í sambandi
við stórvirkjun, til þess að útiloka
þetta ekki ef það reyndist óum-
flýjanleg nauðsyn, en allir vita,
að jafnframt setti flokurinn mjög
hörð og skýr skilyrði fyrir því, að
unnt væri að gera þetta. Þessi
skilyrði voru sett fram í marz s.l.
þar sem sagt var, að þetta væri
ekki hægt að gera nema sem lið
í heildaráætlun framkvæmda- og
efnahagsmála og ekki tiltök að
gera þetta við núverandi verð-
bólgu og vinnuaflsskort, og ný
efnahagsstefna væri því alger for-
senda þess að ráðast í stóriðju
ennfremur að hið erlenda fyrir-
tæki nyti engra hlunninda um-
fram íslenzk, keypti raforku sem
örugglega stæði undir stofnkostn-
aði virkjunar að sínu leyti, hjálp
aði til að leysa byggðavandamál-
ið og væri alveg undir íslenzkri
lögsögu. Svo fjarri væri, að þessi
skilyrði væru uppfyllt, að í samn
ingnum væri allt öfugt við þau.
Þetta mál væri nú flutt sem
stefnumál, sagði Eysteinn, og þótt
iðnaðarmálaráðherra lýsti yfir, að
stjórnin hefði enn sömu stefnu
um að efla íslenzka atvinnuvegi
og taka erlend ián til þess o.s.frv.
þá væri augsýnilega allt annað upp
á teningnum, því að þetta væri
alls ekki eina dæmið um erlenda
stóriðju, sem Sjálfstæðisflokkur-
inn fitjaði upp. Hann hefði talað
um olíuhreinsunarstöð í eigu út-
lendinga, þótt ekki hafi þótt fært
enn. Allt sýndi, að það væri full-
FIMMTUDAGUR 7. apríl 1966
ríkisviðskipti íslendinga ört vax
andi á árinu 1965, og jókst heild-
arverðmæti útflutningsins um
16% cn jafnframt varð mikil
aukning útflutningsvörubirgða.
Innflutningsaukningin varð hins
vegar ekki nema 5% en það stafaðí
að verulegu leyti af því, að inn-
flutningur skipa og flugvéla varð
nú 350 millj. kr. minni en 1964,
en þá hafði hann orðið óvenjulega
mikill. Án skipa og flugvéla varð
innflutningsaukningin á árinu
1965 13% en var mjög vaxandi
síðustu mánuði ársins“.
Að lokinni ræðu bankastjórans
tók dr. Gylfi Þ. Gíslason, banka-
málaráðherra, til máls. Árnaði
hann bankanum allra heilla í
starfi og þakkaði samstarfið við
ríkisstjórnina. Hann sagði, að
Seðlabankinn ætti verulegan þátt
í því, hve vel okkur hefði farnazt
á liðnum árum. Seðlabankinn
færi með einn þátt ríkisvaldsins,
og sagðist ráðherra telja, að haran
ætti að vera sjálfstæður þáttur
innan þess, þótt ekki mætti hann
hafa úrslitavald, ef djúpstæður á-
greiningur kæmi upp. Þá væri
það hlutverk þings að ráða.
Hann sagði, að samsrtarf
ríkisstjórna og Seðlabanika
þyrfti að fara fram í anda gagn-
kvæms skilnings. Þá minntist ráð
herra fraanlaga bankans til Vís-
indasjóðs og toaupa hans á Skarðs
bók. í lok máls síns minntist baran
nýskipaðs bantoastjóra við Seðla
bankann, Sigtryggs Klemenzson-
ar, sem hann sagði að hefði
manna mesfca reynslu í opirabera
fjármálalífi hér á landi.
komlega tímabært, að þjóðin rífj-
aði upp þessar tvær meginstefmrr
í atvinnumálum og reyndi að meta
þær eftir reynslunni, því að það
vaeri alls ekki rétt hjá iðnaðar-
málaráðherra, að allir væru sam-
mála um þetta.
Játningar Jóhanns.
Þá sagði Eysteinn, að Jóhann
Hafstein hefði játað það hrein-
lega í ræðu sinni, að þær upplýs-
ingar Helga Bergs væru réttar, að
ráðherrann hefði látið setja inn
í dæmið um rafmagnsverðið til
álversins hluta af skattgreiðslu
fyrirtækisins ti] þess að fá út
ranga tölu í blekkingaskyni. Þetta
hefði hann gert vísvitandi. Þegar
svona færi um þau atriði, sem
menn gætu fest hendur á og sann
að að falsanir væru í tafli, væri
varla von að menn tryðu öðrum
atriðum vel. Eysteinn kvaðst ætla
að biðja ráðherrann að fara ekki
að skjóta sér bak við embættis-
menn í þessu efni. Hann bæri
ábyrgð á þessu. Þá hefði ráðherr-
ann játað líka, að engin haldbær
áætlun væri til um næstu virkjun
og því ekki hægt að setja neina
stuðla frá henni inn í útreikn-
inga um raforkusölugróða af henni.
Ráðherra reiknaði þó gróða sinn
allt fram til ársins 1985 þótt gera
yrði næsta áfanga Búrfellsvirkjun
ar 1976 og enginn vissi hvað
hann kostaði. Menn vissu það eitt
að rafmagn frá honum yrði mun
dýrara en frá 1. áfanga. Þá hefði
ráðherrann ekki mælt því í gegn,
sem Helgi Bergs hefði sagt, að
væri gróðareikningur Jóhanns
leystur sundur og vextir og skatt-
hluti tekinn af rafmagnsverði, yrði
árshagnaður af raforkusölu til ál-
vers i hæsta lagi 18 millj. á ári.
En þó væru allir hinir óvissu liðir
ráðherrans eftir inni í þeim út-
reikningi einnig ísvandamál-
ið. Allar líkur bentu því til, að
enginn hagur yrði að því að selja
álveri afgangsorkuna, dæmið
gæti alveg eins snúizt við og það
yrði skaði, og einhver hagnaður
fyrstu árin aðeins dýrt lán í fram
tíðinni eins og Helgi Bergs hefði
sagt.
Framhald á 14. síðu.