Vísir - 28.10.1974, Blaðsíða 7

Vísir. Mánudagur 28. október 1974.
7
/
=. SIÐAN £
Umsjón
Jón Björgvinsson
Hversu mikinn svefn
þurfum við? Ef við vilj-
um komast að þvi, er
hentugasta og vinsælasta
aðferðin sú, að stinga
verkjaraklukkunni inn í
skáp og telja svo
klukkutímana frá því að
við sofnuðum þar til við
vöknum af sjálfsdáðum
hress og endurnærð.
Onnur aðferð er sú, að sleppa
þvi að sofa og sjá hvað gerist. Sú
aðferð er ævagömul og hefur
verið notuð jafnt i visindalegum
tilgangi sem og ómannúölegum.
A timum rannsóknarréttarins
var svefnleysi einmitt ein sú
djöfullegasta pynting, sem
þeir, er grunaðir voru um
galdra, urðu að þola. Það er að
segja svefnleysi, sem þröngvað
var upp á þá.
Margar konur, er taldar voru
nornir, voru i raun og veru and-
lega sjúkar, en eftir að þeim
hafði verið haldið vakandi i
marga daga óx sá sjúkleiki i al-
gjöra sturlun. Þær urðu haldnar
grimmd og ofbeldi, þar til
þeirra eini friður var dauðinn.
Frá upphafi hafa yfir-
heyrendur vitað um niðurbrjót-
andi áhrif svefnleysis. Það er
aðferð, sem brotið getur vilja-
sterka menn, án þess að skilja
eftir svo mikið sem eina rispu.
Aðferðin er fólgin i þvi að vekja
fanga með óreglulegu millibili
og leyfa þeim aðeins að sofa i
blundum. Yfirheyrslur
standa yfir timunum saman án
hléa, en þeir sem viðurkenndu
eða féllust á sekt sina fengu
frið til að sofa. Aðferð þessi er
langt frá þvi að vera ný, en nú á
timum er hún þekkt undir nafn-
inu „heilaþvottur”.
Ef litið er i sögulegar heimild-
ir, sést að ótölulega margar
tapaðar orrustur, stærri slys og
mistök má rekja til svefnleysis.
Þannig var Perseus siðasta
Makedoniu konunginum hald-
ið frá svefni af Rómverjum og
drepinn á þann hátt. Eins má
með sanni segja að Haiti eigi
sitt sjálfstæði svefnleysi að
þakka. 1802, þegar Napoleon
sendi her til eyjanna, sem var til
muna fjölmennari en skæru-
liðasveitir eyjarinnar, gripu
skæruliðarnir til þess ráðs að
efna til smáárása á næturnar og
halda Frökkunum þannig frá
svefni. Aö lokum var franski
herinn kallaður frá eyjunum ör-
magna af þreytu og hrjáður af
sjúkdómum.
Margar sögur um áhrif svefn-
leysis eru til úr síðari heims-
styrjöldinni, og enginn veit fyrir
vist hvað svefnleysi á mikinn
þátt i þeim geðsjúkdómum, sem
margir fyrrverandi hermenn
hafa þjáðst af eftir hrakninga i
striðinu.
Raunhæfar rannsóknir á
áhrifum svefnleysis hófust upp
úr 1940. Þeir, sem tóku þátt I
rannsóknunum uröu kæru-
lausari, athyglin dofnaði og þeir
hættu að hreyfa sig að óþörfu.
Þeir tóku að kvarta undan
óskemmtilegum hugarburði og
fannst, sem eitthvað þrengdi aö
höfðiþeirra. Eftir 30 til 60 tima
vöku töpuðu þeir fjarlægðar-
skyni og hlutir breyttu um
lögun. Sumum fannst sem gólfið
gæfi eftir.
Eftir 90 stunda vöku fóru
tilraunadýrin að sjá stórkost-
legar ofsjónir. Einn hrópaði á
hjálp, þar sem honum fannst
sem kóngulóarvefur væri
klistraður við andlit hans.
Timaskynið var að hverfa.
Mennirnir tóku að hlæja að
Svefninn er okkur
lífsnauðsynlegur
ástæðulausu en oftar greip þá þó
dapurleiki. Þess voru greinileg
merki, að svefnleysið eitt gat
valdið gjörbreytingum á starf-
semi heilans.
Við fyrstu kynni hefði maður
haldið að þeir, sem prófaðir
voru hægðu á sér i hugsun og
framkvæmdum. Flestir telja
lika seinlæti koma samfara
svefnleysi. Þvi fannst þeim
óráðlegt, að aka bil eða gera
annað það, sem krefst
sekúndusnarræöis. En viö
rannsóknirnar kom i ljós, að
þessi skoðun er ekki rétt.
Eftir 30 tima vöku brugðust
menn stundum eins snöggt við
og þeir, sem hvildir voru.
Stundum var viðbragðið þó þre-
falt lengra. Þegar vakan
íengdist, lengdist viðbragös-
timinn ekki að sama skapi, (
heldur varð hann sifellt
ójafnari.
Mennirnir voru látnir ýta á
hnapp I hvert sinn, er ljós
kviknaði. Þetta gera menn
snöggt og örugglega eftir hvild.
En i stað þess að verða seinni til
eftir langa vöku, kom i ljós, að
sá vansvefta fór að tapa úr
hluta af ljósmerkjunum, þe.a.s.
athyglin blundaði örskamma
stund.
Þeim syfjuðu tókst lika ágæt-
lega að leggja saman tölur, svo
lengi sem þeir höfðu nægan
tima, en ef þeim voru sett tæp
timamörk, skapaðist streita,
sem olli þvi að útkoman varð
ekki lengur nákvæm.
I rannsóknunum kom I ljós að
I samskiptum manna er mun
meiri hætta á eftir vöku, að sá,
sem á að framkvæma skipanir
geri skyssu en sá sem gefur
skipanir. Eftir 70 tima vöku,
höfðu þó báðir tvöfaldað óná-
kvæmni sina.
Við athuganirnar kom i ljós,
að ónákvæmnina mátti rekja til
stuttra blunda, er ollu þvi, að
sá syfjaði tapaði úr orðum eða
merkjum. Þannig varö ljóst, aö
ef nauðsyn væri að hafa van-
sveftan mann á vakt, væri
árangursrikara aö færa honum
fyrirskipanirnar skrifaðar á
blaö.
Þegar þessir örstuttu blundir
voru skráðir niður, kom i ljós,
að þeir voru tiðastir siðla nætur,
þegar likamshitinn var I lág-
marki, en minnst bar á þeim er
likamshitinn var mestur að
kvöldi næsta dags.
Þeir, sem fengnir voru i
rannsóknirnar voru ekki látnir
vaka lengur en 3-4 daga i lotu.
Þetta er ekki mikið lengur en
dæmi eru til meðal sjómanna,
hermanna og þeirra, sem háðir
eru vissum timamörkum.
Enginn væntir þess, af van-
svefta mönnum, að þeir séu
duglegir eða snöggir til, en vita
menn yfirleitt, að vansvefta
maður hefur verri dómgreind
en aðrir?
Við tilraunirnar kom I ljós, aö
við langa vöku hættu menn fljót-
lega að lesa og spila flókin spil.
Þeir veigruðu sér við likamlegri
áreynslu og eyddu meir og meir
af tima sínum i ósamhangandi
og áhugalitlar samræður.
í ljós kom, að hvatning jók
árangur hinna vansvefta, sömu
leiðis ef þeir fengu að vita
árangur prófanna, sem sett
voru fyrir þá. Einnig varð
árangurinn betri, ef þeir fengu
sjálfir að ráða vinnuhraðanum
og eins ef viðfangsefnið var
mjög áhugavert.
Margir frétta- og blaðamenn
hafa lika sagt að það sé spennan
við að vinna að einhverri vissri
frétt, sem komi þeim klakklaust
i gegnum þriggja daga vinnu-
lotu.
Márgt bendlr tfl.'að langvar-
andi vaka hafi I för með sér
skammvinnar eða langvinnar
afleiðingar á heilann. Enn hafa
menn þó ekki verið látnir vaka
það lengi, að afleiðingarnar séu
ljósar.
Þegar maðurinn fær styttri
svefn en vanalega, er hann jafn-
framt að breyta svefninum.
Svefn, sem er tveim eða þrem
timum skemmri en vanalega er
ekki minnkuð útgáfa af
hefðbundnum nætursvefni.
Tilraunir með menn, sem látnir
hafa verið sofa mismunandi
lengi hafa leitt i ljós að það er
yfirleitt draumatiminn sem
styttist. En það fer eftir
draumatimanum, hversu góður
svefninn er. Svefnleysi breytir
þvi ekki aðeins svefntimanum
heldur og svefngæðunum.
Það er ekki lengur hægt að
fara I grafgötur um, að
svefninn er manninum eins
nauösynlegur og matur og loft.
Hvarvetna i nútima þjóðfélagi
er þess krafizt að menn séu
viðbragðsfljótir og traustir, en
þetta eru eiginleikar, sem aö-
eins hinn úthvildi maður býr
yfir.
i r ©
ERLENDAR
BÆKUR
Námsbœkur
Danskar
Atlas 2.
Astronomi.
Bölgelære
for gymnasiet.
Dansk Sagaprosa.
Nyere dansk prosa.
Dansk skoleordbog.
Ellære 1 og 2.
Englene.
40rnes Danske Novelle.
Fysik 1. og 2.
Opgaver I fysik.
Grafskrift
for Rödhætte.
Litteratur
for Niende 1.
Litteratur
for tiende 1.
Mekanik 1. og 2.
NA/TE 2. og 3.
Nudansk ordbog.
Moderne dansk
for udlændinge.
Þýzkar
Bidermann und die
Brandstifter.
Deutsche
erzShlungen 1-2.
Die Panne.
Emil und
die detektive.
Lesehcft 1.
Humor und satire.
Max og Moritz.
tíbungen zu
synonymen verben.
Franskar
Rendez-vous
en France C-1 og C-2.
Choisi Pour Vous livre
D’exercices.
Enskar
Bushfire and
hurricane Paula.
Developing skills.
Living English
structure.
Target 1. og 2.
Oxford advanced
learner’s
dictionary.
New present day English 1-2.
Organic Chemistry.
Understanding the Earth.
Latína
Med larde
pá latin
Bókaverzlun
SIGFÚSAR
EYT1UNDSSONAP
Austurstræti 18, sími 13135
• V <2>
Fontana Pan SlGNET