Tíminn - 18.05.1966, Qupperneq 7

íudviaODAGTJR 18. maí 1966
TfMINN
PJ*FA sagði, aS ekki fengi
nema tíunda hver fátæk kona
í Norður-Ameríku þá þjónustu
um fjölskylduáætlun, sem efn-
aðri konur ættu kost á Hann
komst þannig að orði, að fjöl-
skylduáætlun „ætti ekki að
vera það laumulega, ólöglega
fyrirtæki, sem það er í dag . . .
fjölskylduáætlun á að vera
hluti af útgjöldum hins opin-
bera“ Dómsmálaráðherrann
Laucien Cardin tók það fram,
að fjórar tillögur væru komn-
ar fram um breytingar á saka-
málalöggjöfinni sem nú lægju
fyrir sambandsþinginu og ver-
ið vísað til allsherjarnefndar.
Er þetta f fyrsta skipti, að al-
varlega hefur verið tekið til
athugunar af stjórninni tillaga
um, að fjölskylduáætlun yrði
gerð lögmæt. f sumum löndum
er það svo að ef læknir er
staðinn að því að gefa konu
ráð til varna barnsgetnaði má
dæma lækninn. Þetta eru hrein
ustu miðaldalög. Og þá má ekki
gleyma kaþólsku löndunum,
þar sem blátt bann er lagt við
hvers konar notkun getnaðar-
verja.
•— Dr. Marie Stopes, sem
var efnafræðilegur að mennt,
fann til þess, hve mikil fá-
fræði var almennt, bæði meðal
leikra og lærðra á sviði ásta-
lífsins og þegar hún gaf út
bók sína „Married Life“ 1918
þurfti hún að leita lengi til
þess að finna útgefanda, sem
þorði að gefa út bókina. Loks-
ins fékk hún til þess lítt þekkt
an útgefanda Fifield, sem hún
þurfti að leggja með 100 sterl-
ingspund til að hann legði út
í þá óvissu. „Married Life“
rann út í fyrstu útgáfu hjá
Fifield 1918. Hún varð strax
„best-seller“ og stó ðaðeins á
því að fá nægilegt af pappír
til að prenta hana til þess að
geta svarað eftirspurn. Næsta
skref Marie Stopes var að
koma á fót ráðleggingastöð til
þess að takmarka barneignir
og þá „Birth Control Clinic"
opnaði hún 17. marz 1921 í
London og var það fyrsta ráð-
leggingastöð þeirrar tegundar
í Brezka heimsveldinu Dr.
Björg C. Þorláksson íslenzkaði
bók dr. Marie Stopes og gaf
ísafoldarprentsmiðja bókina út
1928 undir nafninu „Hjónaást
ir“ Önnur prentun kom út
1945. Frú Margaret Sanger var
sú kona, sem var brautryðjandi
á þessu sviði í Bandaríkjum
Norður-Ameríku. Hún opnaði
ráðleggingastöð 1916 í Browns
ville, Brooklyn. Sjálf lýsir hún
því þannig hvað þá fór fram:
„Dag eftir dag var biðstofan
troðfull af fólki af öllum þjóð-
félagsstigum og trúarbrögðum,
Gyðingar og kristnir menn,
mótmælendur og rómversk ka-
þólskir jöfnum höndum komu
með játningar sínar til okk-
ar.“ Enda þótt biðröðin úti
fyrir væri nógu löng til að
vekja athygli lögreglunnar,
liðu níu dagar án þess nokkuð
væri aðhafzt, en á tiunda degi
var frú Sanger tekin föst. Eft
ir langar yfirheyrslur var hún
dæmd í 30 daga varðhald. Mar-
garet Sanger var nú sett i
Queens Couty Penitentiary,
Long Island City, þar sem hún
var í félagsskap með vasaþjóf-
um, fjárdráttarkonum, þjófum,
skækjum, forstöðukonum
pútnahúsa. Reynt var að ná af
henni fingraförum, en henni
tókst að berjast af öllu afli
á móti tveim fangavörðum,
sem ekki heppnaðist að ná
prenti af fingrunum, þegar
þeim var - símað að sleppa
henni án frekari viðhafnar.
Þetta brambolt frú Sangers
varð til þess að „Court of
Appeals" gaf út þann úrskurð
að læknum í New York ríki
væri leyfilegt að gefa ráðlegg-
ingar um getnaðarvarnir til
þess „að lækna og forðast sjúk
dóma“ orðatiltæki, sem hefur
verið tekið í mjög víðtækum
skilningi. Ekki var þó fyrsta
ráðleggingarstöðin í New York
opnuð fyrr en 1923.
Ep í flestum löndum eru fé-
lög starfandi sem hafa á stefnu
skrá sinni að kynna almenningi
þessi efni og hafa lækni, hjúkr-
unarkonur eða Ijósmæður sér
til aðstoðar.
En svo getur frjálsræðið líka
farið út í öfgar. Mér er til
dæmis sagt, að í Sviþjóð geti
hver og einn gengið að sjálf-
sala á götum úti, stungið pen-
ing í og fengið getnaðarverjur.
Þetta finnst mér yfirdrifið og
ógeðfell.
Hitt megum við þakka fyrir
og prísá okkur sæla, að prosti-
túsjón — eða mellustand, þ.e.
að konur sofi hjá karlmönnum
fyrir borgun hefur aldrei verið
hér neitt að ráði. Það er ein
og ein kona, sem gefur sig í
það, en aldrei hefur þetta orð-
ið atvinnuvegur.
— Hvernig er það hjá ykk-
ur. Ber ekki lækni skylda til
að veita sjúklingi upplýsinggr
um þessi mál, sé til hans leit-
að?
— Jú, við eigum lög um það.
Þau eru lög nr. 38 frá 28. jan-
úar 1935 um leiðbeiningar fyr-
ir konur um varnir gegn því
að verða barnshafandi og um
fóstureyðingar Þar stendur í
1. gr. . „nú leitar kona til
héraðslæknis, annars starfandi
læknis eða sérfræðings í kven-
sjúkdómum eða fæðingarhjálp
og óskar leiðbeiningar um
varnir gegn því að verða bams-
hafandi, og er lækninum þá
skylt að láta slíkar leiðbein-
ingar í té, enda er öðrum en
læknum bannað að hafa þær
leiðbeiningar með höndum -
Ráðherra gefur út og landlækn
ir fær læknum í hendur leið-
beiningar fyrir konur um vam
ir gegn því að verða barnshaf-
andi.“
— Hvernig er hagað mót-
töku fólks, sem til ybkar kem-
ur.
— Fyrst tekur frú Steinunn
greinargóða skýrslu af hverj-
um einstaklingi. Og frúin er
svo róleg og elskuleg, að hafi
fólk verið feimið og hikandi
jafnar það sig strax. Síðan af-
hendir hún mér skýrsluna og
ég les hana yfir og því verð-
ur allt mun þægilegra og hag-
kvæmara fyrir alla aðila.
— Er ekki sjaldgæft að
kirkjan skuli standa fyrir þess
ari leiðfoeiningarstarfssemi?
— Mjög sjaldgæft. í mörg-
um löndum er það einmitt
kirkjan, sem hvað ákafast hef-
ur unnið gegn skipulegri
fræðslu um kynferðismál. Ég er
ekki á móti sálfræðingum, síð-
ur en svo. En ég álít það þröng-
sýni að ætla sér að leysa öll
vandamál með því að senda
fólk til sálfræðings. Uppistað-
an í öllu mannlegu lífi er trú
og raunveruleiki. Kirkjan ætti
að láta þessi mál meira til
sín taka. Þess vegna tel ég það
mjög jákvætt, að forráðamenn
íslenzku þjóðkirkjunar skilja
þessa nauðsyn og hafa tekið
Ráðleggingarstöðina upp á
arma sína.
H.K.
Viðtal við sr Erlend Sig-
mundsson birtist í blaðinu á
næstunni
Áttræður í dag:
Jakob Thorarensen
skáld

Þarna var ófalskt íslenzkt blóð,
orka í geði og seigar taugar.
Hörkufrostin og hrannarlaugar
hömruðu í skapið dýran móð.
Það sæmir vel, að karlmann
legasta skáld fslendinga á þessari
öld nái hárri elli — og Jakob
Thorarensen er áttræður í dag.
Hann fæddist að Possi í Stað-
arhreppi í Vestur-Húanvatnssýslu,
en ólst upp norður á Ströndum,
og af kvæðum hans getur maður
freistazt til að ætla ag fóstrið á
Ströndum hafi vegið heldur meira
en fjórðung og sé jafnvel drýgra
en ættarfylgjan úr Húnaþingi, og
þó verða þeir ævireikningar skálds
með hið „ófalska íslenzka bióð“
aldrei gerðir upp. Faðir Jakobs
skálds var Jakob Thorarensen vita
vörður á Gjögri, en móðir hans
var Vilhelmína Gísladóttir.
Jakob fór að heiman um tvítugt
og nam trésmíði og stundaði þá
iðn, einkum húsasmíði í Reykja
vlk, í mörg ár. Hann kvæntist 1916
Borghildi Benediktsdóttur, Guð-
brandssonar frá Broddanesi.
Árið 19914 bom fyrsta ljóðabók
Jakobs út — Snæljós .— Þetta
var lítið kver, frumsmíð ungs tré-
smiðs, og margar slíkar frumsmíð-
ar hafa aldrei orðið vísir að öðru
meira. En það kom brátt í Ijós,
að það var meiri hljómur í þess
um kvaeðum en öðrum kverum,
sem út komu um þær mundir,
meira af ófölsku, íslenzbu blóði
en gerðist og gekk í kvæðum
ungra manna, og fslenzkir kvæða-
unnendur voru ekki lengi að nema
þennan karlmannlega strengleik
og fögnuðu honum vel. Kvæði
þessa unga Strandamanns lærðust
og lifðu, hittu í sál manna tund-
ur og glæddust í loga.
Það var margt í þessum kvæð-
um, sem hlaut að vekja athygli
þróttmikig sérkennilegt tungutak
karlmannleg viðhorf, aðdáun á ís
lendingseðlinu, sem harka og kjör
landsins höfðu mótað, sterk lýs-
ing á þeim „dýra móð,“ sem hörku
frost og hrannalaugar höfðu hamr
að í skap fólksins við yzta haf.
í þessu kvæðakveri var kaldrana-
leg kímni, sem fslendingum hef-
ur jafnan fallið vel í geð, og sum
kvæðanna voru byggð eins og stutt
og svipmikU leikrit hörðum mann
legum örlögum brugðið upp í hnot
skum, en líka brugðið á léttan
leik í gamansemi. Þessi kvæði lærð
ust, og menn lásu af hrifningu [
kvæði eins og f hákarlalegu.
lenzkar persónur-. Fólk hans er
hart og hrjúft og skeljað, en heitt
hið innra. Það er breyzkt og jafn-
vel syndugt á mælikvarða heims-
ins, en ætíð hjartahreint og mann-
legt. Einna bezt tekst Jakobi í
smásögum, þar sem hið óbrotna,
hrjúfa eðli og lífsskoðun þess tekst
á við fordild og siðhræsni fína
fólksins.
Jakob hefur ætíð verið ádeilu-
skáld, ráðizt á yfirdrepsskap, for-
dild, smámennsku og ofríkL Hann
setur oft í kvæði eða smásögu á
svið atvik, er að yfirbragði stefna
saman til árekstra nýjum og göml-
um tíma, ólíkum mannlogum hátt-
um, en þegar að kjarna tum kem-
ur, verður ætíð Ijóst, að þetta cr
hans augum hismi eitt, aðeins
leiktjöldin um menniua. Boðtm
hans beinist ætíð að mannseðlinu
lífsskoðun og lífsmati, og þar
dregur hanD hreinar og vægðar-
| lausar línui. Jakob er ætið 'tiðr-
Næsta bók Jakobs’var°Sprettur|um fremur skáld karlmennskunn-
1919. Þá leyndi sér ekki lengur, ar> og sá kíarkur og manndómu-,
að þar var þróttmikið skáld á isem hann metur mest> kemur ætlð
ferð, og í Sprettum munu vera ifram 1 baráttunni við siálfskapar-
flest þeirra kvæða, sem þjóðin hef j vítin’ uPPgíöri mannsins við sjálf
ur metið mest úr sjóði Jakobs. i an sig -Hann leiðir .ti3 lm lram
Þar eru Ásdís á Bjargi, Hrapið ' .stormennl memlegra orlaga og Ws
Eldabuskan, Skrattakollur, Hrefna lr bamförum sálarinnar í því upp
á Heiði og ýmis fleiri.
Árið 1922 komu Kyljur, þá Still-
ur 1927, Heiðvindar 1933, Haust-
snjór 1942 og Hagkveðlingar og
hugdettur 1943. Þetta eru helztu
kvæðabækur Jakobs, en hann hef-
ur einnig lagt stund á smásagna-
gerð, og er í fremstu röð íslenzkra
smásagnahöfunda á fyrri hluta ald-
arinnar. Smásagnasafnið Fleygar
stundir kom út 1929, og síðar smá-
sagnabækurnar Sæld og syndir og
Svalt og bjart. Smásögur Jakobs
bera svip beztu kvæða hans, efnið
sett á svið með líkum hætti, sögu-
efni og persónur af sama málmi.
Fá skáld hafa lýst glímu fslend
inga við hörð náttúruöfl betur, fá-
ir leitt fram eins ljóslifandi og ís-
gion.
Jakob er mjög hefðbundið skáld
og mótaður af skáldanda fyrri tíð-
ar, en honum hefur þó tekizt með
kynlega sverkum hætti, er sýnir
vel og sannar skáldstyrk hans, að
tengja skáldskap sinn samtíðinni
og láta hana hlusta meta og læra.
í því etui er hann ef til vill í
senn mesta fortíðarská'.dið í nú-
tímanum, ef svo mætti segja, og
það sýnir bezt, hversu mikið skáld
hann er, og býður í grun, að
kvæði hans og sögur niuni lengi
lifa í landinu, þótt tímarn'r breyt-
ist, og mennirnir eitthvað með
þeim.
Ungii sem gamlir mun<i vengi
kunna og flytja sjálfum sér til
hugarhita kvæði eins og Ásdísi á
Bjargi, Hildigunni, Hrefuu á Hetði
Jökulsá á Sólheimasandi og mörg
fleiri. Grunur minn er sá, að
þau muni eiga samieið með ís-
lendingum ár og aldir vegna þess
hve boðskapur þeirra er frúr í
fslendingseðlinu, sem vonar.di hjar
ir eitthvað fyrst um sinn, þótt
kveðskaparformið verði safngrip-
ur. Vonandi finnst íslendingum
lengi enn sem til sín talað í kvæð
vun hans, því að þar er stórbrot-
ið fólk, hart og traust og um fram
allt frjálst.
Jakob Thorarensen hefur um
langt skeið skipað efsiu skálda-
bekki í huga þjóðarinnar og átt-
ræður getur hann glatt sig við
það, að sú ást, sem þjóðin festi
á kvæðum hans sem ungs skálds,
er enn ófölskvuð eftir hálfa öld.
Andrés Knstjánsson.
<Tgfl/rg
Einangrunargler
Framleitt einungis úr
úrvals gleri — 6 ára
ábyrgS.
Pantið tímanlega.
KORKIÐJAN h.f.
Skúlagötu 57 - Sími 23200