Tíminn - 17.06.1966, Qupperneq 5

FÖSTUDAGUR 17 jóní 1966
TÍMINN
Útgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Framkvæmdastióri: Kristján Benediktsson. Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson (áb). Andrés Kristjánsson, Jón Helgason og Indriði
G. Þorsteinsson. Fulltrúi ritstjórnar: Tómas Karlsson. Aug-
lýsingastj.: Steingrímur Gíslason. Ritstj.skrifstofur í Eddu-
húsinu, símar 18300—18305. Skrifstofur, Bankastræti 7. Af-
greiðslusími 12323. Auglýsingasími 19523. Aðrar skrifstofur,
sími 18300. Áskriftargjald kr. 105.00 á mán. innanlands — í
lausasölu kr. 5.00 eint. — Prentsmiðjan EDDA h.f.
Ein er sú stofnun, sem sjálfstæði lýðveldisins, viðgang-
ur þjóðarinnar og menntasókn í framtíðinni er mjög und-
ir komin. Það er Háskóli íslands. Þetta hefur þjóðin
löngu skilið og sýnt hug sinn með því að efla hann eftir
wætti. Háskólinn er stofnaður á aldarafmæli Jóns Sig-
urðssonar 1911 og þannig einnig með táknrænum hætti
tengdur sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar. Allir munu nú
sammála um það, að framsókn þjóðarinnar og gengi
verði mjög undir því komið, hvernig sú sveit, sem Hó-
skólinn menntar til starfa á mörgum sviðum þjóðlífsins
verður til baráttunnar búin, og hversu fær hún er um
að kljást við vandamál líðandi stundar og svara þeim
kröfum, sem ðr framþróun gerir til hennar. Þess vegna
er við hæfi að minna á það á þessum degi, að stórefling
Háskóla íslands er eitt af stórmálum næstu ára.
Framsóknarflokkurinn hefur hvað eftir annað bent á
það á síðustu árum, að brýna nauðsyn bæri tiLað snúast
að þessu verkefni með skipulegum og framsýnum hætti,
og á Alþingi í fyrra flutti Ólafur Jóhannesson, prófess-
or, svohljóðandi þingsályktunartillögu ásamt átta öðr-
um þingmönnum Framsóknarflokksins:
„Alþingi ályktar að skora á ríkisstjórnina að láta
semja í samráði við háskólaráð áætlun um skipulega efl-
ingu Háskóla íslands á næstu tuttugu árum. Áætlunin
skal síðan lögð fyrir Alþingi til samþykktar.”
Hér er mörkuð sú leið, sem fara á, og hlýtur að verða
farin í þessu mikilvæga máli, sem ekki þolir drátt, og er
þess að vænta, að augu manna opnist fyrir því, þótt
tíllagan fyndi ekki náð fyrir augum stjórnarflokkanna á
sínum tíma.
Mörg og mikilvæg rök hníga að því, að ekki má lengur
dragast að taka með þessum skipulega hætti á málinu.
Það er nú viðurkennd staðreynd, að vísindaleg menntun
er ein öruggasta fjárfesting hverrar þjóðar, og í nútírna
þjóðfélagi er sívaxandi þörf fyrir háskólamenntaða menn
og hvers konar sérfræðinga. Stúdentafjöldinn fer vax-
andi og verður enn að margfaldast á næstu áratugum.
Allar þjóðir kappkosta nú að efla háskóla sína og vísinda-
iega menntun, og er t.d. mikil hreyfing í þá átt á Norð-
urlöndum. Við íslendingar megum sízt við því að dragast
aftur úr í þessum efnum og eigum einnig nokkuð í land
að ná öðrum Þess vegna er áætlunargerð þessi fullkom-
lega tímabær, og efling Háskólans verður að gerast eftir
slíkri áætlun en ekki af handahófi.
íslendingar munu halda lýðveldishátíð sína í dag með
fögnuði og reisn. Ýmsir eru þó þeir, sem ekki geta tekið
þátt í hinum almennu hátíðahöldum, svo sem sjómenn
á hafi úti og aðrir, sem skyldustörfum gegna á þeirri
stundu fyrir þjóð sína. Þeim mönnum er sérstök ástæða
til að senda hugheilar lýðveldiskveðjur og þakkir.
Hina alla. sem hátíðar njóta heima og geta sótt sam-
komur dagsins, er vert að minna á það, að íslenzk lýðveld
ishátíð á að vera með reisn og manndómsbrag. Það ætti
að vera metnaðarmál allra íslendinga að útilóka áfeng-
ið úr gleði þessa dags og varpa ekki skugga á hann með
því að lúta þeirri vansæmd. Munum, að áfengið og 17.
júní eiga enga samleið.
Lýðveldishátíðin
Háskólinn og lýðveldið
Walter Lippmann ritar um alþjóðamál:
Kemur stolt forsetans í veg
fyrir lausn Vietnammálsins?
f ritstjórnargrein The Ec
onomist var fyrir skömmu
fjallað um stríðið í Víet-
nam. Var þar bent á að
breytiiigar verði að gera á
ríkistjórninni í Saigon. ef
vel eigi að fara. í stjórnma
hljóti að koma menn, sem
Búddatrúarmennirnir geti
treyst til fullnustu, en sú
stjórn geti aldrei orðið Ky
marskálki að skapi. Síðan
segir m.a.:
„Stjórnin hlýtur að verða
skipuð mönnum, eða uncfir
áhrifum manna, sem Hta
öðrum augum á stríðið en
Johnson forseti. Þeir hafa
ekki sömu menningartengsl
við Vesturlandamenn og kaþ
ólskir menn hafa, eða hern
aðartengsl herforingjanna.
Sumir þeirra eru blátt á-
fram örþreyttir orðnir á
stríðinu, ofbýður mannfall-
ið og hrýs hugur við að
halda svona áfram í tvö ár
enn eða meira. Aðrir halda
að unnt verði að kljúfa
Þjóðfrelsishreyfinguna (Vi-
et Cong) með því að semja
við hana og fá hina hófsam-
ari áhangendur henr.ar til
að fallast á hugmyndina um
sjálfstætt og hlutlaust Suð-
ur-Víetnam. (Þeir kunna
að hafa á réttu að standa.
en það skiptir ekki megin-
máli. Hitt er aðalatriðið að
þetta er ekki enn stefna
Bandaríkjamanna). Þessir
menn eru ekki kommunistar
og vilja ekki taka upp
stefnu, sem leiði til komm
únistastjórnar. En þeir eru
fúsari en nokkur ríkisstjórn
í Saigon hefur nokkurn
tíma verið að slá undan tii
þess að koma á samkomu-
lagi. Þeir fengjust tíl að
fallast á að Þjóðfrelsishreyf
ingin tæki þátt í samning-
um og væru sennilega faan-
legir til að ætla henni hlut
verk í stjórnmálakerfi Snð-
ur-Víetnam, en vonuðu inni
lega, að hún léti sér nægja
þjóðholla stjórnarandstöðu.
Vel færi á með slíkum
mönnum og Robert Kenne-
dy, öldungadeildarþing-
manni. Johnson forseti verð
ur að læra að sætta sig við
þá. — Ky marskálkur hefur
brugðizt svo hörmuiega hiut
verki sínu sem leiðtogi. að
ekki verður komizi af með
minni breytingu en þetta.
-----Ávallt heíuT legið
ljóst fyrir, að stríóinu hlýt-
ur að ljúka með san'.komu-
lagi. Bandaríkjamern eru
nægilega sterkir I Víetiam
til þess að sitja þar um
kyrrt i stöðvum sinum til
dómsdags. Suður-Víetnamar
sem vilja vernd peirra gegn
kommúnistum — þar á með
al kaþólskir menn. bændur,
sem ekki vilja samyrkju og
miðstéttir borgaima, —
skipa meirihluta þjóðarinn-
ar að dómi flestra, ?em til
þekkja og fylgzt iiafa rneð.
En komið hefui æ betur
ljós eftir því, sem styrjöld-
in hefur staðið wngur. að
, stór minni hluti stvður Víet
—
Cong. Hann kann að vera
viðlíka stór og minnihlut-
inn, sem studdi kommúnista
í grísku byltingunni. í Víet
nam getur hvorugur aðili
vænzt svo fulkomms hernað
arsigurs, að hann losni viö
að taka tillit til hins, þegar
yfir lýkur. Spurningin er
því aðeins. hvort væntan-
legt samkomulag vcrði með
þeim hætti, að kommúnist-
um reynist unnt að sölsa und
ir sig öll völd eftii skamm
an biðtíma til málamyndar
(en samkomulagið sem
Rússar virtust fáanlegir til
að stuðla að fyrir hálfu
öðru ári bar þann svipl eða
hvort samkomulagið hsldur
kommúnistum afram í
stjórnarandstöðu og knýr
þá til að láta sér nægja von
ina eina æðistund enn
(eins og grískir kommúnist-
ar urðu að sætta sig við)
„Ástæða er til að ætla, að
óeirðirnar að undanförnu í
Suður-Vietnam hafi haft veru
leg áhrif, ekki aðeins í þing
inu og meðal þjóðarinnar, held
ur einnig hjá æðstu mönnum
í ríkisstjórninni. Ekki þarf að
fara í grafgötur um, að ræðan
sem McNamara varnarmálaráð
herra flutti í Montreal og
sneri alveg öndvert við fyrri
hugmyndum ríkisstjórnarinnar
var sprottin af vaxandi van-
trú og efasemdum um að við
stefnum rétt í Asíumálunum.
McNamara hefir sérstaka
ástæðu til að gera sér ijósa
grein fyrir, að þrátt fyrir fram
sókn hersveita okkar í Viet
nam eflast stöðugt þau öfl, sem
gegn okkur berjast, og baráttu
kjarkur þeirra og þrek lætur
ekki á sjá, þrátt fyrir mikið
mannfall og vonbrigði. Enn-
frernur er honum manna kunn
ast.i að hernaðarþunginn á
herðum okkar Bandaríkja-
manna eykst stöðugt, eftir því
sem her Súður-Vietnam dregur
sig meira og meira í hlé og
hverfur á brott af sjálfum víg
vellinum.
Gegn þessum ástæðum til
svartsýni vegur fátt eitt eins
og sakir standa ,annað en trú
forsetans sjálfs á, að einhvern
veginn og með einhverjum
hætti takist að breyta þessu lil
batnaðar á næsta ári, með þægi
lega fjölmennum her, nógu
miklum vopnum og nógu miklu
fé. Það er þessi trú, sem veld
ur drætti á því — og kemur
raunar í veg fyrir — að mótuð
sé stefna, sem miði að því að
binda endi á styrjöldina með
samningum.
GÓÐAR og gildar ástæður
eru til að ætla að óhyggilegt
sé og hættulegt að láta frum-
kvæðið sér úr hendi sleppa.
og fífldirfska sé að láta reka
á reiðanum í styrjöldinni og
atvikin móta sína eigin rás
af sjálfu sér.
Þetta er hættulegt vegna
þess, að telja verður nálega
fullvíst, að undir forustu Kys
forsætisráðherra verður aldrei
unnt að mynda í Suður-Viet-
nam ríkisstjórn, sem fáanleg
sé til eða fær um að gegna
gildu hlutverki í ófriðinum.
Þetta er hinn kaldi og harði
veruleiki, og af þessum sökum
munu Bandaríkjamenn standa
einir og óstuddir í síauknum
mæli. Og þetta er forleikur ó-
faranna.
Það er að segja, þetta er
annað hvort forleikur þeirra
ófara, að styrjöldin verði látin
þenjast út um alla suð-austur
Asíu og inn í Kína, eða hinna
ófaranna, að við Bandaríkja-
menn verðum að sætta okkur
við framknúið og vanvirðandi
brotthvarf hersveita okkar.
LÁTI forsetinn bregðast að
taka að sér frumkvæðið, og
taki hann ekki fljótlega þá
ákvörðun, að slá af hernaðar
markmiðum okkar og draga úr
hinum hernaðarlegu skuldbind
ingum, leggur hann út í fífl-
djarft áhættuspil.
Og hvers vegna gerir hann
það?
Er það vegna þess, að hann
trúi i raun og veru, að unnt
sé að breyta þessu blóðuga þrá
tefli í sigur, þegar búið sé
að leggja af mörkum 400 þús
und hermenn og nálgast Han
oj og Haipong enn meira með
loftárásum?
Ég hefi ekki trú á, að einn
af hernaðarráðunautum hans
haldi fram þessari von. Legg
ur hann þá í áhættuna vegna
þess, að hann haldi, að Viet
Cong og yfirvöldin í Hanoi og
Peking séu að þreytast á styrj
öldinni og verði fyrr en varir
fáanleg til að semja frið við
Ky marskálk?
Hin raunverulega hindrun,
sem kemur í veg fyrir að for
setinn taki sér alvarlegt frum
kvæði, — annað og meira en
orðaðar áskoranir um samn-
inga — , er einmitt sú, að styrj
öldin er í algeru þrátefli. Við
höfum ekki sigrað og enginn
sigur er fyrirsjáanlegur. Vegna
þess, að styrjöldin er í þrá-
tefli, getur samin lausn aldrei
borið blæ bandarískrar sigur
farar, og Lyndon Johnson hefir
megna óbeit á því að þurfa
að láta undan síga.
HVERJU, sem fram kann að
fara í Vietnam á næstu mán
uðum, verður það brennandi
spurning hér heima fyrir, hvort
og hvernig Lyndon Jonson get
ur fengið af sér að sætta sig
við nokkuð minna en fyllstu
velgengni í fyrirtæki, þar sem
hann hefir lagt eigin frægð og
álit lands síns svo mjög í
hættu sem raun ber vitni.
Frá sjónarhóli sögunnar séð
er ekkert óvenjulegt að leið
togi mikils stórveldis lúti að
minnu en fullum sigri og taki
fremur þann kost að forða sér
úr kviksyndi en að sökkva
dýpra og dýpra. En þung yrðu
þau spor fyrir jafn stoltan
mann og Lyndon Johnson.
Ef til. vill verður örlagarík
ast fyrir land og þjóð, hvort
forsetinn hafi sálarþrek til að
sigrast svo á stolti sínu, að
hann fái sig til að fallast á
stefnu, sem heppileg sé og
viturleg."