Vísir - 27.01.1975, Blaðsíða 7

Vísir. Mánudagur 27. janúar 1975.
cTVIenningarmál
íslensk list og erlend
eftir Aðalstein
Ingólfsson
Það hefur lengi verið
venja þeirra sem skrifað
hafa um íslenska myndlist
að rita um íslenska lista-
menn eins og þeir hafi
sprottiðfullbrynjaðir fram
á sjónarsviðið, rétt eins og
gyðjanAþenaforðum, eftir
stutta og tiltölulega skað-
lausa námsviðdvöl á ein-
hverjum útlendum lista-
skóla. Leit þeirra og þroski
hefur verið túlkaður sem
einstaklingsfyrirbrigði
sem lítið eða ekkert á sam-
eiginlegt með því sem er og
var að gerast úti í hinum
stóra heimi.
Ekki veröur islensku lista-
mönnunum sjálfum kennt um
þetta fyrirbæri þvi þeir hafa
jafnan veriö fúsir til aö upplýsa,
ef spuröir, hvaöan þeir telji sig
hafa listræna næringu sina og
hvaöa útlendir listamenn hafi
haft mest áhrif á lifsskoöun
þeirra og listsköpun.
En spyrjendur hefur vantaö
yfirleitt, og þeir sem spurt hafa,
hafa ekki veriö ginnkeyptir fyrir
útlendri list, sumpart vegna þess
aö grundvallarþekkingu á króka-
stigum hennar hefur skort (og
veröur þaö þekkingarleysi skrif-
aö aö einhverju leyti á reikning
skólakerfisins). En sumpart hef-
ur ástæöan verið sú að áhuga-
menn um list hafa visvitandi snú-
ið blinda auganu aö útlandinu og
kosiö að sjá aðeins hiö „islenska”
i list landsmanna. Hefur þetta
geörof oft lýst sér þannig að lang-
ar greinar hafa veriö prentaöar
um útlitsfyrirbæri, án þess
að getiö hefur verið um náiö sam-
band þeirra viö verk islenskra
listamanna, þótt það hafi verið
deginum ljósara þeim sem á ann-
aö borð hefur kunnaö að nota aug-
un. Siöan er fjálglega skrifaö um
áhrif islenskrar náttúru til lands
og sjávar á vissa málara, en ekk-
ert er minnst á þá staðreynd að
undirstöðu sina fékk listamaður-
inn utanlands og i mörgum tilfell-
um hefur þessi undirstaða mótaö
afstööu hans til eigin lands og lýös
æ siðan.
Viö þekkjum öll söguna um
hvernig hin islensku hraun og
fjallaform „mótuðu” list meist-
ara Kjarvals, en hversu stór er
ekki hlutur útlendra málara i list
hans, málari sem Kjarval var
nógu óþjóðlegur og viösýnn til að
kynna sér (Turner, Monet,
Soutine of 1.) ?
Er þjóðleg
list til?
Hiö „þjóðlega” er að drepa is-
lenska myndlist, sérilagi lands-
lagsmálun, þvi þeim sem hana
stunda hefur ekki veriö veitt
nægilegt aðhald. Það hefur þótt
fullboðlegt ef landslagið er nægi-
lega „islenskt”, sem venjulega
hefur þýtt nægilega óhlutdrægur,
fallegur óður um staði sem allir
þekkja. Helgi þessara uppáhalds-
staöa hefur svo komið i veg fyrir
að málarar þeirra hlytu heil-
brigöa gagnrýni. Fari svo að út-
lendur listamaður vogi sér að
endurtúlka islenskt landslag flýg-
ur fiskisagan og sýningar þeirra
eru illa sóttar meðan innlendir
selja fyrir milljónir.
Ef hugtakiö „þjóðlegur” hefur
yfirleitt einhverja merkingu i Is-
lenskri list, þá þýðir það einfald-
lega allt það sem gert er af is-
lendingum (og útlendingum á Is-
landi), hvort sem um er að ræða
Erró i Paris eða Jóhann Briem á
Fróni. Listamenn eru listamenn
hvar sem þeir eru og list er al-
þjóðlegt fyrirbæri. Tilraunir þær
sem visvitandi hafa verið geröar
til þess að skapa „þjóðlega list”
hafa nær alltaf endað með ósköp-
um. Gott dæmi um það eru
„regionalistarnir” amerisku,
eins og Thomas Hart Benton og
Grant Wood. Ég veit varla um
leiöinlegri og geldari nútimalist,
nema þá e.t.v. sovéska sósial-
realismann.
Á þessari öld hefur það reynst
nauðsyn hverjum islenskum lista-
manni aö fara utan til þess að
nema og skoða. Styrkur hans hef-
ur þá komið fram i hæfileikum
List er
rannsókn
A kúbisma má t.d. lita sem við-
brögð listamanna við nýjum
heimi, heimi tvistraðra atóma og
Einsteins, heimi sem skyndilega
var ekki „allur þar sem hann var
séður”, i bókstaflegri merkingu.
Fútúrisminn var að mestu leyti
viðbrögð listamanna við vél-
menningu og hraða og dadaism-
inn var i eðli sinu siðferðileg upp-
reisn gegn grimmd, spillingu og
sjálfselsku hinna svokölluðu sið-
menntuðu þjóða, sem sendu
milljónir ungra manna til
slátrunar á vigvöllum fyrri heim-
styrjaldar.
Það er þvi augljóst að
þýðingarlitið er að tileinka sér
þessar gömlu stefnur út i ystu æs-
ar nú á dögum, þótt margar
myndrænar uppgötvanir þeirra
séu enn i fullu gildi og sumar vart
fullnýttar enn.
Borgir eins og Paris, London og
New York hafa verið miðstöðvar
listrænna rannsókna sem hafa
haft eins mikla þýðingu fyrir nú-
timann eins og rannsóknir vis-
indamanna. Og eins og hver góð-
ur visindamaður kappkostar að
kynna sér og notfæra sér þær
uppgötvanir sem honum finnst
skipta máli, þá ætti hver góður
listamaður að vera með á nótun-
um. 1 öllu falli er honum skylt að
taka einhverskonar afstöðu,
hvort sem hún er jákvæð eða nei-
kvæð, gagnvart þvi sem er að
gerast i listum úti i heimi. Geri
hann það ekki, á hann á hættu að
verða utangarðs, ekki aðeins i
augum þeirra listsnobbara sem
hlaupa hugsunarlaust á eftir
hverju nýju listfyrirbæri, heldur
utangarðs viö það sem skiptir
mestu máli og endurspeglar best
tíðarandann, svo ekki sé minnst á
þær tæknilegu nýjungar sem
hann fer á mis við.
List og
kreppa
Við skulum þvi láta af þeirri
firru að erlend list skipti litlu máli
fyrir okkur, ef við á annað borð
viðurkennum (eins og ég geri...)
að list skipti máli. Listamenn
okkar eiga það skilið að viðsýni
þeirra og eðlisgáfur séu metnar
að verðleikum og islensk list á
það skilið að hún sé rannsökuö
(og gagnrýnd) innan ramma
heimslistar, án þess þó að per-
sónuleiki hvers listamanns fari
forgöröum i úttektinni. Vist er að
ekki munu allir þeir þola þann
samanburö, en þeir sem hann
þola eru þeir sem skipta máli.
Það mun vist mörgum þykja
hart að ég skuli fara fram á auk-
inn stuðning við listir og listiðnað
er kreppuár vofa yfir okkur (eins
og stjórnmálamenn hafa verið að
hamast við að segja okkur). Á
slikum timum hefur stuöningur
við listir einmitt verið það fyrsta
sem skorið hefur verið niður, i
sparnaðarskyni. Slikt er óhæfa,
þvi það er einmitt á slikum tim-
um sem við þurfum kraftmikið
listalif til að halda I okkur glór-
unni. Það þarf að kenna fólki að
sjá og tjá sig, og þessa sjón og
verkmennt þarf að byrja i barna-
skólum. Vinnuaðstöðu lista-
manna þarf að bæta stórlega.
Listsögudeild þarf að stofna viö
háskólann og koma þarf upp list-
bókasafni og safni ljósmynda af
verkum islenskra listamanna.
Styðja og endurskipuleggja þarf
Listasafn Islands svo það geti
staðið i stykkinu hvað fræðslu og
sýningar snertir, og styðja veröur
alla viðleitni til að sýna erlenda
list hérlendis. Annars verðum við
eyjaskeggjar að eilifu.
,• - f+rrtgtlM • **'■' ■ —í -• i
tslenskur kúbismi: Bónorðiö, málverk eftir Jóhannes Kjarval, væntan-
lega frá árunum 1928-9.
hans til að laga tilraunir útlendra
málara að sinum eigin persónu-
leika, en ekki öfugt. Hverfi hann
til Islands hlýtur islenskt um-
hverfi og málun einnig að hafa
áhrif á hann og list hans verður
alþjóðleg i raun. Athuganir lista-
manna á öllu þvi sem I kringum
þá er, hvort sem það er llf eða list,
eru eðlilegar, og hæfileikinn til að
nýta þær athuganir er guðsgjöf.
Þetta hlýtur að vera hinn heil-
brigði gullni meðalvegur og er
næsta furðulegt að tiunda þurfi
svo augljósa staðreynd á þessum
tima.
Lífsháski
listarinnar
Listamenn éins og Einar Jóns-
son eru undantekning i innhverf-
um einstrengingshætti sinum og
fyrirlitningu á erlendum list-
stefnum, og vil ég meina að list
hans sé snauðari fyrir vikiö. Má
e.t.v. segja að fordæmi hans hafi
verið klettur i vegi eðlilegrar
þróunar islenskrar höggmynda-
listar. Til eru svo hinsvegar lista-
menn hérlendis sem fallið hafa
svo algjörlega undir áhrif er-
lendra stefna að persónuleiki
þeirra hverfur undir oki þeirra.
En þetta eru hvorutveggja hluti
af þeim hættum sem fylgja þvi að
vera listamaður („lifsháski”
kallaði Steinn Steinarr það).
Það er svo jafnan á þá siðar-
nefndu sem „þjóðlegir” list-
áhugamenn benda er þeir barma
sér yfir óheilindum erlendra
„tiskufyrirbæra” i listum og bá-
súna lof um islenska landslags-
málara. E-n hér er viö listamann-
inn sjálfan að sakast, sjaldnast
við hin útlendu listfyrirbæri.
Að aðhyllast „erlenda” stefnu,
ef I hlut á góður listamaður, er
ekki að apa sinnulaust eftir ytri
formum (þóttslikt komi fyrir, hér
og erlendis).
Flestar þær liststefnur sem ris-
ið hafa upp á þessari öld hafa ekki
byggst upp á yfirborðskenndum
leik meö liti og form sem einhver
drátthagur snillingur hefur stofn-
að til að gamni sinu, heldur hafa
þær byggst upp af lifsskoöun sem
jafnan hefur verið spegilmynd
eða andverkun af þvi ástandi sem
rikt hefur I þjóðfélaginu og
heiminum hverju sinni.
Lenqstu revnsluna vid ad skipuleggja dvölina eftir
óskum og þörfum íslendinga
Revndasta starfsfólkið. sölumenn, fluglida og farar-
stjóra sem tryggir farþegum okkar trausta og örugga
ferðaþjónustu.
Mesta úrvaliö, af hótelíbúðum og smáhúsum með
sundlaugum, tennisvöllum og fleiru hvað skemmti- og
þjónustuaðstöðu snertir.
Lægsta verðið á fargjöldum, sem þýöir það að 2ja
vikna ferð kostar frá 28.800 krónum, og 3ja vikna ferð kostar
frá 31.400 krónum.
BÝÐUR NOKKUR BETUR?
ISLANDS