Vísir - 21.04.1975, Síða 7

Vlsir. Mánudagur 21. apríl 1975.
cTMenningarmál
Byggingartrygging SJuVÁ bostiröll utqnaökomandt
tjón, þor meö talin tjón af völdum hruns, sigs, foks
SUÐURLANDSBRAUT 4
82500
Tómas og Hervaldur
DAGBOK
Eftirtekt vakti i vik-
unni lögbannsmál út af
útvarpslestri sem haf-
inn var á skáldsögu
Indriða G. Þorsteins-
sonar, Þjóf i paradis.
Eins og vænta mátti
var lögbannskrafan
samþykkt, og verður
nú bið á þvi að útvarps-
hlustendur fái að heyra
söguna. En það skilst
mér að slik mál sem
þessi geti dregist árum
saman áður en þeim er
loks ráðið til lykta.
Hitt er lika liklegt að ýmsa þá
sem lögðu eyru við lestri Ind-
riða á mánudagskvöld hafi fýst
að fylgjast með framhaldinu:
Þjófur i paradis er listavel sögð
saga, kannski ásamt örfáum
bestu smásögum hans það verk
Indriða sem gert er af mestu
listfengi á frásögn og stilshátt.
Þvi fólki verður ekki betra ráð
gefiö en verða sér i skyndi úti
um söguna I búð eða bókasafni:
vandamenn Tómasar Jónssonar
sem málið vöktu hafa i fyrstu
lotu veitt Indriða og bók hans
stórfellda ókeypis auglýsingu.
Nú má sjálfsagt segja að litlu
skipti hvort þessi saga sé eða sé
ekki lesin i útvarpið, eða hvort
hún verði þá lesin árinu fyrr eða
síðar. Málið er eftirtektarvert
af allt öðrum ástæðum.
Þegar Þjófur i paradfs kom
út, árið 1967, varð brátt fleygt aö
þar væri furðu-nákvæmlega
farið eftir sannsögulegu saka-
máli, þótt ekki risu að þvi sinni
af þvi málshöfðanir.' Og það
hygg ég að engum sem kynnti
sér málavexti (sem auðvelt er
með þvi að bera saman söguna
og prentaðan hæstaréttardóm i
máli Tómasar Jónssonar) geti
blandast hugur um að þessi
skoðun var á rökum reist: af
slikum samanburði virðist aug-
ljóst mál að ekki einasta leggi
Indriði sakamál Tómasar I
meginatriðum þess til grund-
vallar sinni sögu, heldur hafi
hann beinlinis stuðst við réttar-
skjöl, eða aðrar heimildir um
málið, svo nákvæmlega sem
ýmsum efnisatriðum þess er
haldið til skila i sögunni.
Að þessu leyti til er aðferð
Indriða G. Þorsteinssonar i
ÞjófiT paradis helst likjandi við
aðferð sögulegrar skáldsögu að
slnum efnivið: hið sannsögulega
sakarefni, rannsókn og réttar-
hald i máli Tómasar leggur Ind-
riða til uppistöðuna i sögu hans,
beinagrind atburðanna og fólks-
ins sem við sögu koma, sem
Indriði eykur svo við og vinnur
úr með sjálfstæðum hætti, til
sinna eigin nota. En það held ég
lika að engum blandist hugur
sem hefur fyrir þvi að kynna sér
þennan málatilbúnað, að saga
Hervalds i Salvogum i Þjófi i
paradis kemur sögu Tómasar
Jónssonar, nafni hans og minn-
ingu ekki hætishót við, burtséð
frá þvi að sakamál Tómasar
hefur orðið tilefni sögunnar,
lagt henni til efnivið atburða.
Hervaldur er sjálfstætt sköpun-
arverk Indriða upp úr efnivið
heimildanna, og sögu hans má
lesa sér til fuilra nota án þess að
hafa hugmynd um að Tómas
Jónssonhafi nokkurn tima verið
til. Og þau not hafa lika lang-
flestir lesendur sögunnar haft af
henni — samanburður sögunnar
við heimildir si'nar er á hinn
bóginn fróðlegur, vegna þess
hversu skýrt þær leiða i ljós
..hráefni” skáldsöguhöfundar-
ins, og þar með listræna úrlausn
sem hann hefur. megnað að
veita þvi i verki si'nu.
En hætt er við að mál það sem
nú er hafið út af sögunni sé að
sinu leyti liklegra til að rifja hið

EFTIR OLAF JONSSON
sagan stuðlar að þvi að halda
nafni fyrirmyndarinnar á loft.
Málið gegn sögu Indriða G.
Þorsteinssonar er nýstárlegt
hér á landi. Það er lika sér á
parti fyrir það að sjaldgæft mun
að samtimaefni séu tekin til
slikra nota i skáldskap, svo að
þau leggi beinlinis til efnisuppi-
stööu heillar skáldsögu. Hitt er
aftur á móti algengt að einstök
sannsöguleg atvik, ýmisleg
fréttnæm tiðindi, auðþekktar
persónulegar fyrirmyndir úr
daglegu lifi, fléttist með ýmsum
hætti inn i samtiðarsögur.
Skyldi dómur yfir sögu Indriða
merkja aðöll slik tilvik, ef sönn-
ur yrðu á þau færðar, væru sak-
næm og kannski jafnvel refsi-
verð?
Og nú er sem sé spurt: er
efnisval og aðferð Indriða G.
Þorsteinssonar saknæmur
verknaður? Þá ber að gá að þvi
hér er ekki um eina saman æru-
sök að ræða. Sakfelling Þjófs i
Paradis, sem staðfesting lög-
bannsgerðarinnar fyrir dómi
mundi óhjákvæmilega fela i sér,
lýsti lika yfir sögunni listrænum
áfellisdómi sem leikmanni sýn-
istaö væri með öllu ómaklegur.
Indriði G. Þorsteinsson
sanna sakamál upp að nýju og
þar með nafn og minningu saka-
mannsins sem sjálfur hafði þó I
lifanda lifi afplánað brot sin.
Hervaldur i Svalvogum i Þjófi
I paradis er tilraun Indriða G.
Þorsteinssonar til að gera „sögu
sauðaþjófs” skáldlega og sál-
fræöilega úrlausn, hins
klassiska óbótamanns klass-
Iskrar islenzkrar sveitar forð-
um daga. Þótt sakamálið
sjálft sé aðalefni sögunnar kem-
ur vitaskuld margt annað efni,
fólk og atburðir við hana. Og þvi
er þá ekki vert að gleyma að i
sögunni er Hervaldur engan
veginn einvörðungu séður af
sjónarhól réttvisinnar heldur
lika varpað á hann ljósi úr öðr-
um áttum. Þetta er fjarska
dapurleg, allt að þvi tragisk
mannlýsing, en fráleitt væri að
segja hana fela I sér lastmæli
um minningu látins manns.
Þvert á móti. Vilji lesendur
endilega leggja að liku sögu
Hervalds og fyrirmyndar hans
er þar fyrir engan veginn vist að
það verði honum til neinnar
minnkunar. Allt eins má segja
aö hlutdeild Tómasar i' sögunni
verði minningu hans til sóma og
frámdráttar, að þvi leyti sem