Vísir - 30.09.1975, Blaðsíða 11

Visir. Þriöjudagur 30. september 1975
að til stóð um tima að fresta
henni. Fyrir bragðið missum
við af Askenasy og hans vinum i
heimsmeistaraflokknum.
Ekki finnst mér ofrausn i fjár-
veitingu til Listahátiðarinnar,
þrjár milljónir frá borg og þrjár
frá riki. bað er kannski ekki
mikið i samanburði við ævintýr-
ið Lénharð fógeta, sem var nú
reyndar ekkert ævintýri. Mynd-
in var talin hafa kostað 20
milljónir. Ég hef heyrt frá góð-
um mönnum, að raunhæfara
væri að tala um 30 milljónir i
kostnað sem lágmark. Lénharð-
ur er einhver samfelldustu mis-
tök sem okkur hefur verið boðið
að lita augum'. Hann mun hafa
fyrst verið sýndur boðsgestum i
litum, ég naut ekki þess heiðurs
að fá að sjá það, en menn sem
ég tek mikið mark á og sáu
myndina i litum, segja að hún sé
ennþá verri þannig”.
Kjötsmælki úr
hrefnukjöti
Meðan viðtalið fer fram,
hringir siminn nokkuð oft. Alls
konar erindi vegna bandalags-
ins og útgáfu nýju bókarinnar
eru umræðuefnið. Svo kemur
leyndardómsfullt samtal, sem
fellur i hvorugan flokkinn.
— Ég er að reyna að útvega
mér hrefnukjöt, segir Thor. —
Hrefnukjöt er alveg herra-
mannsmatur, hægt að matreiða
það á alla vegu, t.d. sem buff,
eða kjötsmælki (gúllas).
„Sumir hafa það fyrir
skritlu,” segir Thor, þegar hann
hefur útvegað hrefnukjötið, ,,að
þegar á að byrja að spara, þá sé
byrjað á menningunni. bvi mið-
ur er þetta engin skritla.
Til að hafa Listahátið, þarf að
hafa fast starfslið, og sivirka
stofnun, sem vinnur að undir-
búningnum. Ekki er hægt að
reka slika hátið með nefnd sem
kemur saman við og við til að
skiptast á hugmyndum. Fyrir
Listahátið þarf rækilegan
undirbúning og fyrirvara.
Mér finnst að nota þurfi Lista-
hátiðina meira til að koma is-
lenzkri list á framfæri. Henni er
ekki gert nógu hátt undir höfði á
Listahátið”.
Er Listahátíðin
þekkt erlendis?
,,Er Listahátiðin þekkt úti i
heimi sem eitthvað númer?”
„Hún getur ekki slegið Edin-
borgarhátiðina út, það er vist.
Við njótum góðs af frægð og
snilli Askenasy sem tónlistar-
manns. 1 vinahópi hans eru
margir af þeim frægustu sem
koma hingað á Listahátið.
Ég vona, að með timanum
geti Listahátið orðið meira en
glæsileg flugeldasýning. Ég
vona, að Listahátið geti haft
áhrif á okkar eigið menningarlif
og eflt það og örvað. Og þótt við
fáum ekki stórstjörnurnar, er
hægt að finna engu ómerkari
hluti. Til þess þarf menn sem
fylgjast vel með, eða heyra eins
vel og Heimdallur forðum, sem
gat heyrt grasið gróa. Nú, eða
að þeir komi sér upp öflugu
fréttasambandi á borð við það
sem Óðinn hafði, hrafnana Hug-
in og Munin. beir menn verða
að leita til þeirra sem hafa sam-
böndin”.
Ný bók í haust
„Hvað geturðu sagt okkur um
„Ég vona að bókin sé ekki endur-
tekning, eitthvaö sem ég hef gert
áöur. Sjálfum finnst mér hún
ööruvisi en alit annaö sem ég hef
gert”.
bók þina sem á að koma út i
hahst?”
„Ég hef varla vitað hvað sneri
upp eða niður þessa daga. Ég
héf verið á kafi i prófarkalestri
og prensmiðjuvinnu.
Bókina sjálfa get ég ekki skil-
greint nema með henni sjálfri.
betta er einskonar skáldsaga,
sem ég hef ekki enn fundið
endanlegt nafn á. Ætli hún sé
ekki kringum 300 siður að stærð.
bað er erfitt fyrir höfunda að
gera sjálfir grein fyrir verkum
sinum. Ég vona að bókin sé ekki
endurtekning, eitthvað sem ég
hef gert áður. En þetta er eins
og i fjölskyldum, foreldrunum
finnst hvert barn einstakt, þótt
öðrum finnist hvert öðru likt.
Mér finnst þessi bók vera öðru-
visi en allt annað sem ég hef áð-
ur gert.
Mitt er að búa bókina til — svo
verða aðrir að koma og skil-
greina. Höfundur á ekki að vera
að trufla gagnrýnendur i sinu
starfi.
Annaö verk
í smíðum
„Hvenær skrifaðirðu bók-
ina?”
„Ég hef verið að vinna i henni
aðallega i sumar, þótt aðdrag-
andinn hafi verið lengri. Ekki er
langt siðan ég lauk við hana. Ég
hef einnig verið með annað verk
i smiðum en sá fram á, að lengri
tima tæki mig að koma því frá
mér. Vona ég að ég ljúki þvi á
næsta ári.”
„Hefur áhugi þinn fyrir að
skrifa ekkert dofnað með árun-
um?”
„bvert á móti. betta er mitt
lif — að skrifa. bað er siður en
svo að áhuginn sé að dofná. Ég
finn innri þörf til að búa þetta
til. Ég er að þessu af frjálsum
vilja.
Ég er að gera það sem mig
langar til, og spyr hvorki kóng
né prest. bað þyrfti ofbeldi til að
stöðva mig. Slikt geta stjórn-
málamenn i sumum löndum
gert listamönnum, en sem betur
fer ekki hér. Ég fyfirlit allar til-
raunir til að takmarka skoðana-
frelsi, hvort sem er með dóms-
valdi eða-öðrum hætti”.
Funda- og
fyrirlestraferð
á næstu grösum
„Hvað tekur næst við hjá þér,
þegar þú hefur gengið frá bók-
inni?”
„bvi er ég i þessum spreng að
ljúka vinnu við hana, að ég er að
fara til Póllands og Sviþjóðar
um mánaðamótin. 1 Póllandi
sæki ég fund framkvæmda-
stjórnar Menningarsambands
Evrópu, SEC. bað er félags-
skapur sem varð til upp úr strið-
inu og er fyrir einstaklinga. Frá
Póllandi fer ég til Sviþjóðar, i
fyrirlestrarferð. Fyrirlestrarnir
eru tveir, annar er persónulegar
hugleiðingar minar um nokkra
islenzka myndlistarmenn, og-
hinn er um land og þjóð og sögu
okkar og geðfar. bað er sænska
norræna félagið sem skipulegg-
ur fyrirlestrana”.
„bú ferðast nokkuð mikið.
Hvers vegna?”
„Mér finnst nauðsynlegt að
ferðast, þó ekki væri nema til að
forpokast ekki. Annars er ég nú
ekkert hræddur um það — i
„Annars er ég nú ekkert hræddur
um aö forpokast — f bili”.
cTWenningarmál

Á sumrin
skein sól
Ragnhildur ólafsdóttir:
FÓLK A FÖRUM
Elisabet Jónasdóttir Islenskaöi.
Helgafell 1975. 133 bls.
Eigum við kannski
heima i helviti? Það
hef ég fyrir satt að til sé
einhvers konar afbrigði
einhvers konar guð-
speki sem gangi nokk-
urn veginn út á þessa
hugmynd, að jörðin og
mannlifið sé „lægsta
þrep þróunar” i ómæl-
isgeimi andans, að
hingað niður hrapi
háþroskaverurnar þeg-
ar þeim hefur með öllu
brugðist sín bogalist á
æðri tilverustigum.
Hér taka þær út refs-
ingu sina og eiga þess
kannski kost að feta
upp á nýtt fyrstu
þroskaþrep á leið til
ljóssins.
bessi eða þvilik kenning, ef
hún er þá til, kemur að sönnu
ekki mikið við bók Ragnhildar
ólafsdóttur. En hafi menn það
fyrir satt að jarðlífiö sé viti
munu þeir fúslega fallast á að
Ragnhildur lýsi einni af hinum
IIAÍIMIII.IH It OI.AI'SIXVlTllt
FÓLK A FÖRUM
iii:ixiaii:i.i.
hraklegri vistarverum þess i
sögunni. 1 þann streng tekur
lika Halldór Laxness I formála
fyrir bókinni, bréfi til höfundar-
ins, þar sem hann á meðal ann-
ars þakkar henni „fyrir að þú
reynir hvergi að prakka boð-
skap upp á mig lesanda þinn,
heldur gefur mér kost á að
álykta sjálfur af staðreyndum. I
sögu þinni, segir Halldór, hefur
sá lesandi, sem telur sig búa I
heimiheimum fegri, ekki minna
upp úr krafsinu en hinn, sem
ekki fær betur séð en „velferð-
arsamfélagið” sé óskammfeilin
nafngylling á helviti iðnrikis-
ins.” .
Ragnhildur ölafsdóttir
heldur sem sé ekki þessum né
öðrum „boðskap” að lesanda
sinum, ekki heldur þeirri kenn-
ingu, til dæmis, að gamalt fólk
„eigi” að vera um kyrrt heima
hjá sér, á stórum heimilum, þar
sem kynslóðirnar sameinist i
starfi og hvild og hver hafi sinu
hlutverki að gegna. En Ragn-
hildur segir frá ævi og afdrifum
gamals fólks á elli- og hjúkrun-
arheimili eins og þau gerast nú á
timum, og þær frásagnir veröa
allar dæmi um mannlega niður-
lægingu, einangrun og útskúfun,
svipmyndir fólks og lifs sem
samfélagið hefur ekki lengur
not fyrir og visar þvi þess vegna
frá sér án þess að kæra sig hót
um eymd þess. 1 sögu hennar
verður elliheimilið eins konar
ruslaloft þar sem lifandi fólki er
safnað saman eins og dauðum
hlutum, misjafnlega úrsér-
gengnum og útslitnum, en eng-
um lengur til nokkurs nýti-
legum. Lifið er ekki lengur
annað né meir en lif likamans,
meira eða minna sjálfvirk
starfsemi, og væntanlega þvi
sælla þvi minni meðvitund sem
fylgir með I kaupum. Eða með
niöurlagsorðum sögunnar
sjálfrar:
„Húsið var eins konar um-
ferðamiðstöð, þaðan sem eng-
inn vissi hvert leiðin lá.
Biðskýli, skipt I deildir sem
allar liktust hver annarri. Og
sumir vissu ekki að þeir voru að
biða. beir vissu ekkert um veik-
indi eöa neitt annað sem leynd-
ist I þeim sjálfum. beir voru
slokknaðir, áttu ekkert lifsmark
eftir tilsýndar nema andar-
dráttinn, á hinn bóginn var svo
æöaslátturinn og likamshit-
inn... bannig liföu þeir, ef til
vill árum saman, og vissu ekki
að þeir voru að biða, eða þeir
biðu og vissu ekki að þeir voru
lifandi. -- En á sumrin skein
sólin á þá.”
A sumrin skein sólin á þá: það
ersú likn sem llfinu leggst.Eng-
inn veit hvað viö tekur þar sem
þvi sleppir og sá væntanlega
heppnastur sem minnst skeytir
um framtiðina og hverju beöið
sé eftir. baö sem fólkiö I sögunni
á að baki sér og hefur skilist við,
lætur einkum eftir sig beiskju og
best að fá að gleyma þvi. beir
sem enn eiga einhvern aö utan
stofnunar, eiga einhvers að
minnast, þeir hreppa söknuð,
þjáningu og vonbrigði. Svo
er um söngvarann Erik Dallin
og frú Weber sem eitt sinn
heyrði hann syngja. Karsten
Thomsen,sem fékk krabbamein
og gifti sig og frú Bruun sem
átti svo góðan son. Hann deyr
auövitaö. Annars eru börn
fólksins i sögunni af öðru sauða-
húsi, þau sem koma þar, eins og
dætur frú Holm, að herja út
skartgripina hennar, eða sonur
Christian Sörensens sem etur
matinn hans og hefur af honum
vasapeningana, eða Preben
Clausen sem kemur bara til að
sýnast. i besta falli eru þau af-
skiptalaus og meinlaus eins og
börn frú Nielsen sem biða þess
að sjá hana deyja, en missa svo
af þvi þegar til kemur.
Elli og sjúkdómur, óstöövandi
hrörnun og dauðinn sem biður,
það er efnið i sögunni. Fólk á
förum er engin regluleg skáld-
saga, en röð eða kerfi svip-
mynda, mannlýsinga þar sem ’
tæpt er á mörgu söguefni eða
sögudrögum, og látið þar við
sitja. En það er lika styrkur
hennar, fastheldnin við reynslu
og hugblæ upplausnar, tortim-
ingar og óumflyjanlegs dauða,
sem frásögnin lætur uppi án
allrar tilfinningasemi, án út-
legginga, en þar fyrir af skiln-
ingi og samúð með þvi von-
lausa, lánlausa lifi sem hér er
lýst.
Vel geta þessar sögur og svip-
myndir úr niflheimi allar verið
sannar: sagan mun byggð á
reynslu höfundar sjáifs á
hjúkrunarheimili I likingu við
það sem hér er lýst. En sýn og
skilningur söguefnisins er I
sjálfu sér óskylt mál sannleiks-
gildi einstakra söguefna, þvi
eykur höfundur viö efniviö stað-
reyndanna: skáldsýn heims og
lifs undir merkjum dauðans.
býðing Elisabetar Jónsdóttur
sýnist mér að takist I meginat-
riðum að höndla og fylgja eftir
látlausum, læsilegum stilshætti
sögunnar á dönsku.
BOKMENNTIR
EFTIR ÓLAF JÓNSSON

yrj2