Vísir - 20.11.1975, Qupperneq 9

VISIR Fimmtudagur 20. nóvember 1975.
9
Kristján Eldjárn: Hagleiksverk
Hjálmars i Bólu, Helgafell, 136
bls. með fjölda ljósmynda.
t bók þessari setur Kristján
Eldjárn sér alveg afmarkað
verkefni sem hann leysir svo
skörulega og markvisst sem á
verður kosið. Fyrst og fremst
vill hann eftir föngum skera úr
þvi hvaða varðveittir tré-
skurðarmunir séu handverk
Bólu-Hjálmars. Hann finnur 15
muni sem hann telur traustar
heimildir eigna skáldinu, og
með stilsamanburði við þá
reynist óhætt að fallast á að
Hjálmar sé höfundur 10 muna
sem honum hafa verið eignaðir
mð ótraustum rökum. Loks eru
28 munir, sem ekkert höfundar-
nafn fylgir, en Kristján telur að
með samanburði hægt að eigna
Hjálmari. öllum þessum 53
munum (og tveimur i viðbót er
ekki bar fyrir augu höfundar
fyrr en i sumar) er lýst i
bókinni á gagnorðan og sam-
ræmdan hátt og birtar myndir
af þeim flestum, sumum frá
mörgum hliðum. Með þessu
hefur Kristján lagt traustan
grundvöll að athugun á hag-
Skóldið
átti
skínandi
drauma
og skar
þá í tóman
ask
leiksverkum skáldsins i Bólu,
hvort sem athugandinn nálgast
þau i fræðimannlegum tilgangi
eða sér til upplyftingar sem les-
andi fagurrar og fróðlegrar
bókar.
Kristján býr þessa fræðilegu
athugun sina i hendur lesendum
með þeim umbúðum sem
nauðsyn krefur, en ekkert þar
fram yfir. Hann gerir örstutta
grein fyrir stöðu Hjálmars við
leiðarlok aldagamallar is-
lenzkrar tréskurðarhefðar, og
rekur á sama knappa hátt
æviferil Hjálmars til að geta
skipað ársettum munum á sinn
stað i ævi hans. 1 augum þeirra
sem einkum hafa áhuga á
Hjálmari sem skáldi, mun þetta
áhugaverðasti hluti rannsóknar
Kristjáns, sýnir hvernig
Hjálmar skiptir sér milli
kveðskapar og útskurðar
meðan honum vegnar þolanlega
og fylgir þá fornri hefð i hvoru
tveggja, en meiri og frumlegri
listrænn metnaður hans á siðari
árum fær einvörðungu útrás i
ljóðlistinni. Mér finnst næstum
Kristján hefði mátt rjúfa sinn
stranga efnisramma til að
fylgja þessu athugunarefni
eilitið lengra eftir.
Kristján Eldjárn er ágætur
rithöfundur, skrifar kröftugan
og formfastan stil sem á köflum
lifgar hinar þurru og knöppu
lýsingar munanna. Ekki breytir
það þvi að mestur hluti bókar-
innar, sem þó er stutt, er enginn
skemmtilestur það eru helzt
myndirnar sem gefa henni gildi
sem dægradvöl.
Loks skal þess getið að hönn-
un bókarinnar (verk Ernu
Ragnarsdóttur) og öll útgerð er
prýðisvönduð og ekkert til
sparað, enda mun þurfa tals-
verðan iburð hið ytra til að gera
svo stutta bók frambærilega á
jólagjafamarkaði, bók má um-
fram allt ekki lita út fyrir að
hafa verið ódýr.
BOKMENNTIR
Helgi Skúli
Kjartansson skrifar
Eftir Ellert B. Schram
Atkvœðisréttur
og byggðastefna
Ef frá er skilinn ágreiningur-
inn um utanrikisstefnu Islend-
inga hefur ekkert valdið jafn
miklum átökum i islenzkum
stjórnmálum eins og kjördæma-
skipan og kosningalög. Segja
má að allt frá þvi að islenzka
þjóðin fékk sina eigin stjórnar-
skráhafiveriðtogazt á um skip-
an kjördæma og fyrirkomulag
kosninga til Alþingis, en þær
deilur risu hæst á árunum 1934
og 1959. Kjördæmaskipan er
bundin i stjórnarskrá og eru þvi
allar breytingar á henni þyngri i
vöfum en venjulegar laga-
breytingar. Asamt með skiljan-
legri tregðu á of örum breyting-
um i þeim efnum, veldur
stjórnarskrárbindingin þvi, að
mjög rikar ástæður verða að
vera fyrir hendi til að sam-
komulag náist um breytingatil-
lögur og siðan að þær fáist sam-
þykktar.
Af þeim sökum er athyglis-
vert að skoða forsendur og til-
drög þeirra breytinga á
kosningum til Alþingis, sem
gerðar voru 1934 og 1959.
Fram yfir 1930 voru i gildi til-
tölulega einfaldar reglur um
einmennings- og tvimennings-
kjördæmi, en um það leyti var
svo komið, að einn flokkur,
Framsóknarflokkurinn, hafði á
þingi 21 þingmann af 36
kjördæmakosnum, með 36% at'-
kvæða. Úrslit kosninganna 1931
sýndu svo ekki varð um villzt,
að við svo búið mátti ekki
standa. Var þá tekin upp sú
regla, að úthluta skyldi upp-
bótarsætum (12) til jöfnunar
milli þingflokka svo hver flokk-
ur hefði þingmannatölu i sem
mestu samræmi við samanlögð
atkvæði frambjóðenda flokks-
ins.
Súskipan mála hélzt að mestu
óbreytt fram til ársins 1959, en
þó var gerð nokkur breyting á
árinu 1942, sem ekki verður rak-
in hér.
Á árinu 1959 var tekin upp sú
kjördæmaskipan sem enn er i
gildi, og voru aftur þá þær
helztar röksemdir fyrir
breytingunum, að þingið yrði að
vera skipað i sem beztu sam-
ræmi við þjóðarvilja.
Kjördæmabreytingin 1959
stuðlaði tvimælalaustað því. Að
visu varenn nokkur munur á at-
kvæðamagni að baki hvers
þingmanns hinna einstöku
kjördæma, og þá á kostnað
þeirra sem kjörnir voru úr
stærri kjördæmunum. En sá
munur var þó ekki úr hófi og
endurspeglaði það álit flestra
landsmanna að kjósendur i
strjálbýli nytu nokkurra forrétt-
inda i þessum efnum.
A siðustu árum hefur þó aftur
sigiðá ógæfuhliðina. Flutningar
ibúa og fólksfjölgun i Reykjavik
og á Reykjanesi hefur leitt til
vaxandi ójafnaðar og misréttis.
Þvi til sönnunar skal birt tafla
sem sýnir breytingar á ibúa-
fjölda i hverju kjördæmi frá
1960 til 1974 og jafnframt
kjósendafjölda á bak við hvern
þingmann, 1959 annarsvegar og
1960 hinsvegar.
Þessar tölur leiða það i ljós að
gffurlegur munur er á vægi at-
kvæða eftir kjördæmum.
Reykjavik og Reykjanes eru i
algjörum sérflokki. Sjá má að
rúmlega 60% kjósenda sem eru
i Reykjavik og á Reykjanesi
kjósa 17 þingmenn, meðan 40%
kjósenda kjósa 32 þingmenn.
Á Reykjanesi eru 8789 atkvæði
á bak við hvern þingmann með-
an 2018 kjósendur eru að baki
hvers þingmanns i Norðurlandi
vestra, svo dæmi sé tekið. Hlut-
fallið er enn óhagstæðara ef
Vestfiröir eru til viðmiðunar.
Engum getur blandast hugur
um, að hér er mikið ranglæti á
ferðinni. Atkvæðisréttur kjós-
enda er gróflega ójafn eftir þvi
hvar viðkomandi er búsettur i
landinu.
---------O-------------
Nú er lenzka að berjast fyrir
jafnrétti. Jafnrétti til náms,
jafnrétti kynjanna, jöfnum rétti
til launa. Ekki sizt er þó barist
fyrir jafnræði án tillits til
búsetu, og þá á þann veg að
jafna og bæta aðstöðu þeirra
sem á landsbyggðinni búa.
Byggðastefna er ihávegum höfð
af flestum ef ekki öllum
stjórnmálaflokkum.
Nú skal ekkert nema gott eitt
sagt um félagslegt og atvinnu-
legt jafnrétti landsbyggðarinn-
ar. Að þvi skal markvisst unnið.
En þá verða boðberar byggða-
stefnunnarlilca að skilja, að þeir
geta ekki á sama tima haldið i
stjórnarskipuleg forréttindi. Ef
til þess er ætlast að fólk sem i
þéttbylinu býr, ljái máls á fjár-
magnsstraumi og forgangi til
handa landsbyggðinni, þá verð-
ur það jafnframt að fá jafnan
rétt á við aðra landsmenn til að
kjósa sér fulltrúa á þjóðþing..
------O----------
Hiðaugljósa misrétti sem nú
rikir um atkvæðisrétt kjósenda
samrýmist ekki lýðræðislegum
meginreglum. Það verður ekki
þolað til lengdar að stjórnmála-
flokkar. eða einstök kjördæmi
njóti valds og aðstöðu i skjóli
ranglátrar kjördæmaskipunar.
Meirihluti þjóðarinnar getur
ekki sætt sig við að búa við fjór-
falt minni atkvæðisrétt en aðrir
landsmenn.
Þetta er eitt brýnasta verk-
efni þings og þjóðar, ef menn
meina eitthvað á annað borð
með heitstrengingum um jafn-
rétti og lýðræði.
Ellert B. Schram.
íbúar að baki hvers: þinymanns 1960 og 1974.
1960 1974
Reykjavík (12) .... 6 034 7 004
Rcykjanes (.5) .... 5 205 8 789
Vesturland (.5) .... 2 395 2 772
Vestfirðir (5) .... 2 101 1 988
Norðurl. vestra (5) ... 2 018
Norðurl. eystra (6) .. . .... 3 295 3 928
Austurland (5) ....... .... 2 073 2 384
Suðurland (6) .... 2 670 3 088
Fjöldi íbúa eftir kjördæmum 1960 og 1974.
1060 1974 Aukning
Reykjavík 72 407 84 772 12 365
Revkjanes 26010 43 944 17 934
Vesturiand 11 973 13 802 1 889
Vestfirðir 10 507 9 940 -i- 567
Norðurland vestra .... 10 241 10 090 -r- 151
Norðurland evstra . ... 19 769 23 572 3 803
Austurland 10 307 11 919 1 552
Suðurland 10 018 18 529 . 2 511