Vísir - 01.12.1975, Blaðsíða 9

VISIR Mánudagur 1. descmber 1975.
9
Fyrrverandi ræðuskrifari
Nixons, William Safire sem er
Kissinger fjandsamlegur, hefur
komið þeirri sögu af stað að veldis-
sól Kissingers fari nú hnigandi, en
sendiherra Bandarikjanna i
Lundúnum, Elliot Richardson,
muni taka við sæti hans.
Safire er nú dálkahöfundur við
The New York Times. Hann segir
að á efnahagsráðstefnu sex rikja i
Rambouillet hjá Paris hafi sætið
við hlið Fords forseta staðið autt
vegna þess að þyrla Kissingers
tafðist vegna veðurs.
,,Ford lét þá efnahagsráðgjafa
sinn, William Seidman, setjast við
hlið sér þegar myndir voru teknar
og lét þau boð ganga til Kissingers
að hann krefðist ekki sætis sins
strax og hann kæmi”, skrifaði
Safire.
„Þegar svo Kissinger kom og
heyrði ósk forsetans hrinti hann að-
stoðarmönnum forsetans til hliðar
og sagði hranalega við Bill Seid-
man: „Ég vil fá sætið mitt núna,
Richardson ráðherra.” Engum
stökk bros, og forsetinn lést ekki
taka eftir neinu”.
Dálkahöfundurinn benti einnig á
það að „klaufaleg” framkoma
Kissingers við fastafulltrúa
Bandarikjanna hjá Sameinuðu
þjóðunum, Daniel P. Moynihan,
benti á „skort á þeirri vandvirkni
sem hann hefði sýnt gegn William
Rogers, forvera sinum i utanrikis-
ráðherraembættinu — öll lipurð
væri horfin.”
En Kissinger heldur enn áhrifa-
miklum stöðum, til að mynda á
hann sem ráðherra enn sæti i
öryggisráðinu sem er helsta ráð-
gjafasamkunda landsins um utan-
rikisstefnu.
Hann verður einnig afram
formaður staðfestingarnefndar
ráðsins sem stjórnar viðræðum við
Sovétrikin varðandi herstöðvar og
lika þeirrar nefndar i Washington
sem á að annast hugsanlegt
neyðarástand.
Að mati fréttaskýrenda hafa
þessar stöður orðið til þess að
Kissinger hefur haldið völdum sin-
um og áhrifum alveg óskertum
þrátt fyrir hreinsanir Fords for-
seta innan rikisstjórnar sinnar.
Á blaðamannafundi i vikunni
var Ford forseti spurður um
hugsanlega afsögn Kissingers.
Forsetinn fór mjög lofsamlegum
orðum um starf Kissingers og
kvaðst vilja láta hann gegna áfram
störfum.
„Ég mun halda áfram að veita
honum fullan stuðning, þvi hann er
einn besti ráðherra sem þjóð vor
hefur átt.
„Ég vil leggja mikla áherslu á
það að ég tel hann hafa unnið mjög
gott starf við hinar erfiðustu
aðstæður. Ég æski þess svo sannar-
lega að hann gegni áfram embætti
eins lengi og hann vill.”
ÞEGAR KOLUMBUS
KOM TIL ÍSLANDS
í FEBRÚAR 1477
EFTIR STEFAN ÞORSTEINSSON
Sagt frá bókinni „Vínlandið hamingjurika"
eftir Kára Prytz
Kare Prytz er merkur fræði-
maður, blaðamaður og rit-
höfundur i Noregi. A þessu ári
kom út bók eftir hann, „Lykke-
lige Vinland”, merkileg bók og
skemmtileg aflestrar, sem mik-
iö hefir verið rætt um og skrifað
i Noregi, af lærðum og leikum.
Ekki hefi ég séð eða heyrt henn-
ar að neinu getið hér á landi.
— Höfundur segir að það hafi
tekið mörg ár að semja þessa
bók, hún byggist raunar fyrst og
fremst á þvi að hann hafi unnið
að þvi að safna þeim fróðleik
sem viða erlendis sé að finna
um það efni, sem bókin fjallar
um. Einkum mun hann þó hafa
dvalið i Englandi og timunum
saman vestan hafs, ritar hann i
blaðagrein.
— Um islenskar ránnsóknir
getur hann ekki, þótt viða sé
vitnað i gömlu „sögurnar”. —
Geysilegan fróðleik hefir bókin
inni að halda, t.d. má geta þess
að hann hefur komist yfir farm-
skrárþeirra skipa, sem á 15. öld
höfðu hvað mest Islandsvið-
skipti og sigldu skipum sinum
einkum frá Bristol.
Að kanna strendur hins
ókunna lands
Höfundur styðst i upphafi við
skráðar heimildir tslendinga-
sagna um landafundina vestan
hafs, eftir að Eirikur rauði nam
Grænland. En hér dregur hann
lika eigin ályktanir, einkum út
frá þeim mikla fróðleik, sem
honum hefir tekist að afla sér
viðsvegar i söfnum um hin
fornu landakort norðlægari
slóða, einkum er fjalla um
strendur Norður-Ameriku.
Munú sum kortin a.m.k. og
skýringar Prytz á þeim vera
talinn hæpinn visindalegur fróð-
leikur, en margt hefur um þenn-
an kafla bókarinnar verið fjall-
að i norskum blöðum af fræði-
mönnum þar i landi.
Saga Eiriks Þorvaldssonar
rauða er rai.nar talin sjálfsíæð
ur hluti af Landnámu, honum
hafi siðar verið aukið i bókina.
(Sjá Jóhannesson: Gerðir
Landnámabókar, bls. 95-99). —
Frásögn Kare Prytz er afburöa
skemmtileg. Hann lýsir fyrst
siglingu Bjarna Herjólfssónar,
er fyrstur kennir strendur hins
ókunna lands i vestur á leið
sinni frá Islandi til Grænlands
árið 986, án þess að taka þar
land.
Leifur Eiriksson i Brattahlið
kaupir siðan af Bjarna hafskipið
hið mikla er hann kemur á, 16
æring (16 árar á bæði borð) 25
metra langt og 5 m breitt,
mannar það vöskum mönnum
og heldur á haf út i sinn fræga
landaleiðangur. Siglir hann i
vestur og suður og nemur hin
nýju lönd nýrrar heimsálfu,
þeirrar er faðir hans raunar
nam fyrstur hvitra manna, er
hann sté fæti sinum á Grænland,
fyrir hina sérstæðu rás örlag-
anna.
Nýfundnaland, Helluland og
Markland leggur hann að baki,
og siglir suður með löndum. Það
er ekki fyrr en sunnar dregur að
nafnið „Vinland hið góða” verð-
ur til, að mati bókarhöfundar.
Og vetursetu hafa þeir við
ströndina, ekki langt frá þar
sem nú er Washingtonborg,
býggja sér þar búðir og leggja
skipi sinu i lygnan fjörð.
Þorvaldur bróöir Leifs
En það er raunar Þorvaldur
bróðir Leifs, sem verður hinn
mikli landafunda-maður i bók
Kare Prytz. Eftir heimkomu
Leifs til Bröttuhliðar fær Þor-
valdur nú skip hans og heldur
næsta sumaF, með mikils til
sömu skipshöfn, á sömu slóðir.
Én Þorvaldur siglir lengra i
suðurátt, allar götur suður fyrir
Flóridaskaga og kannar skag-
ann m.a. vesturströnd hans og
nú má segja, að Prytz stilsetji
ýmsar sögur Landnámu, á sinn
. hátt: rökstyður sinum rann
sóknum. Þorvaldur kannar
nú eyjar og lendur, gróðurfar og
hafstrauma. Bókarhöfundur
telur Þorvald hafa dvalið i þrjú
sumur við rannsóknir sinar, og
verið staðráðinn i þvi að setjast
að i „Vinlandi hinu hamingju-
rika”, enþafceinkennilega nafn.
velur Kare Prytz bók sinni.
Hann fær jafnvel kynni af
Bahamaeyjum og öðrum eyjum
i Vestur-Indium. En svo kemst
hann lika i kynni við indiánana
og það eru þeir sem verða hon-
um að aldurtila, svo bein sin bar
hann einhverstaðar á landsvæði
þvi sem nú nefnist Georgiu-
fylki.
Þá segir frá Þorsteini bróður
þeirra Leifs, sem hyggst leita
uppi jarðneskar leifar Þorvald-
ar, en förin verður árangurs-
laus. Að sjálfsögðu segir frá
Þorfinni karlsefni, mági þeirra
bræöra og hans þætti hér að lút-
andi. — Annars eru engin tök á
þvi að gera þessu viðamikla
efni.sem hér er um fjallað, nein
viðhlitandi skil i blaðagrein.
Frá Bristol
til Rifshafnar
Svo vikið sé nokkrum orðum
að hlut Kristófers Kólumbusar i
þessari bók Kare Prytz, en þátt-
ur Kólumbusar er raunar merk-
asti þátturinn, þá tilgreinir höf,
að Kólumbus hafi dvalið hér á
landi árið 1477, liklega komið i
febrúarmánuði, að ætla má, og
farið aftur siðla sumars.
— Tildrögin til þessárar
norðurfarar Kólumbusar eru þó
fyrst og fremst þær heimildir,
sem til eru um þann mikla
fjölda kaupmanna, sem sigldu
skipum sinum, einkum frá
Bristol á Englandi og skiptu við
islendinga, fluttu þeim vörur og
tóku aðrar i staðinn. Nefnir
Prytz nöfn sumra þessara kaup-
manna og ættfærir þá jafnvel,
eins og þegar feðgar eiga í hlut.
Sum nöfnin þarna koma heim
við islenskar heimildir, og er
það saga út af fyrir sig. Enginn
vafi leikur á þvi að mikill hluti
þessarra kaupmanna lögðu leið
sina til Rifshafnar, þótt Prytz
nefni það ekki. Á þessum tim-
um sem hér um getur tóku þeir
fyrst og fremst saltfiskinn i
vöruskiptum, en það voru
einmitt þessir erlendu kaup-
menn, sem kenndu snæfelling-
um að salta fiskinn og færðu
þeim saltið. Mikil viöskipti telur
1 Prytz að þessir Bristolkaup-
menn hafi haft við Spán og
Portúgal, selt þangað fisk frá
Islandi, keypt salt og ýmsar
vörur i staðinn. Svo ekki ætti Is-
landsförin aðhafa verið Kólum-
busi torveld.
Kólumbus er þegar á þessum
árum farinn að huga að hinni
frægu vesturför sinni, hann
hefur kynni af þessum norrænu
kaupmönnum og hlýðir án efa á
sögur þeirra um hina fornu
vesturfara, og nú slæst hann i
för með þeim.
— Heimildirnar sem Prytz
byggir m.a. áum Islandsför
Kólumbusar eru frásagnir son-
ar hans, Farnado og rit sagn-
fræðingsins Las Casas sem var
góður vinur Kólumbusar. En
höf. saknar rækilegra heimilda
frá hendi þessarra tveggja
manna. Hann segir að Kólum-
bus sjálfur hafi verið illa
skrifandi — eða lélegur stilisti —
og erfitt að skilja það sem eftir
hann sjálfan liggur.
Sumt fór yfir hafið og
brann
Kare Prytz færir góð rök fyrir
sinum heimildum, en þvi er
heldur ekki að neita að hann
leggur mikla áherslu á að gera
efnið aðgengilegt og læsilegt, og
þökk sé honum fyrir það. — Og
inn i þessa frásögn hans spinn-
ast margar „vesturfarasögurn-
ar”, sem hann hefir hirt upp af
götu sinni i söfnum viða um
heim og munu vist gjörsamlega
óþekktar hér á landi, eins og svo
margt hér að lútandi.
tslandsför Kólumbusar rekur
Kare Prytz allnáið, einkum i
sambandi við það gildi, sem hún
hefir fyrir landkönnuðinn og
má segja að i leikmannsaugum
verði ályktanir höfundar mjög
skynsamlegar og athyglisverð-
ar. Mörg nöfn merkra manna
nefnir hann i sambandi við för
þessa en allt eru þetta útlendir
menn. Og hann segir frá þessari
bókelskandi fróðleiksþjóð sem
Island byggir, og hinum fornu
bókmenntum, sem séu dreifðar
um allt landið.
Margt af þeim bókmenntum
hefur ekki enn komið i hendur
islendinga, sumt fór i hafið,
annað brann. Og þrátt fyrir
aðra fræðilega annmarka
Kólumbusar, hefur hann kunn-
að að færa sér þann ómetanlega
fróðleik, sem hann komstyfir á
Islandi, i nyt. Enda kemur þetta
beinlinis fram i frásögnum Kare
Prytz af þvi þegar Kólumbus
siglir skipum sinum i vesturátt
árið 1492.
Hann þekkti gjörla lönd, áttir
og hafstrauma og hann tók
stefnuna öruggur, með þaö fyrir
augum að hitta þau lönd, sem
Þorvaldur Eiriksson hafði
kannað svo rækilega tæpum
fimm öldum áður og þeir bræð-
ur nefndu „Vinland hið góða”.
Ólafsvik, i nóv. 1975.
Stefán Þorstcinsson.
Jólabækur
Helgafells
1975
Aldrei annað
eins úrval í
stórgjafirnar
„I túninu heima"
nýtt himinfagurt skáldverk
eftir Halldór Laxness. Aðal-
jólabók ársins. Bók allra is-
lendinga.
/, Hagleiksverk
Hjálmars í Bólu"
Snilldarverk um mannínn og
meistarann Bólu Hjálmar
eftlr Kristján Eldjárn. Yfir
40 myndir af hagleiksverk-
um listamannslns.
,/Ljóðasafn Magnúsar
Asgeirssonar "
tvö bindi yfir 800 bls. Ritgerð
um skáldið eftir Kristján
Karlsson, bókmennta-
fræðing. •
Ekki er ofmælt að Magnús
sé einn af höfuðsnillingum
islenskrar tungu, sem liföi og
þjáðist f miðpúnkti heims-
menningar.
„Sagan af Þuríði for-
manni og Kambs-
ráninu "
eftir Brynjólf Jónsson frá
Minna-Núpi. Frábært,
rammfslenskt listaverk og
samtimis spennandi leyni-
lögreglusaga. Bók unga
fólksins.
„Tíminn og vatnið"
Margslungið listaverk,
dularfull harmsaga eftir
Stein Steinarr, nú fagurlega
myndskreytt af hinum frá-
bæra listamanni Einari Há-
konarsyni.
„Maður og kona"
ný viðhafnarútgáfa meö
framúrskarandi myndum
eftir Gunnlaug Scheving”.
Piltur og stúlká, einnig i viö-
hafnarútgáfu og meö glæsi-
legum mynduin Halldórs
Péturssonar.
,/Una saga danska"
Hugnæmt efni úr Landnámu
og fleiri Islenskum fornrit-
um. Þaö er íslenskur bóndi.
Þórarinn Helgason Þykkva-
bæ i Landbroti, sem færir
söguna f skáldsöguform að
hætti höfunda fornritanna og
gcrir að spennandi nútlma
sögu.
ódýrasta jólagjöfin nú, dýr-
maét bók frá Helgafelli.
Geymið listann ef þér dragiö
eitthvaö aö kaupa jólagjaf-
irnar. Bliiulur er bókarlaus.
En skáldin spámenn þjóö-
anna.
Helgafell j
Unuhúsi, \
sími 16837 i