Vísir - 13.12.1975, Blaðsíða 9

VISIR Laugardagur 13. desember 1975.
cTVIenningarmál
Frœðasyrpa til
heiðurs frœðaþul
AFMÆLISRIT BJÖRNS SIG-
FÚSSONAR.
Otg. Sögufelag.
Afmælisrit eru mjög fastmót-
uð bökmenntategund, syrpa af
fjölbreyttu efni sem þó er að
meginhluta fræðiritgerðir af
menntasviði afmælisbarnsins.
Þær eru með liku sniði og rit-
gerðir sérfræðitimarita, en yfir-
leitt ekki mjög langar, gjarna
hafðar i bland smáathuganir
um skemmtilega og óvænta
hluti i fræðunum. Fyrir þá sem
á annað borð lesa fræðiritgerð-
ir, eru afmælisrit oft aðgengi-
legri og fjölbreyttari en sér-
fræðitimarit.
Afmælisrit Björns SigfUsson-
ar, fyrrv. háskólabókavarðar,
er allgóður fulltrúi sinnar teg-
undar. Þar ritar Finnbogi Guð-
mundsson smáhugleiðingar um
afmælisbarnið, Árni Böðvars-
son varar menn við tröllatrú á
viðtekin sannleikskerfi fræði-
greina sinna, og Böðvar Guð-
mundsson þyðir kviðu eftir
Dante. Þar við bætast 14 fræði-
ritgerðir eftir jafnmarga höf-
unda, flestar um 20 siður að
lengd.
Einna varanlegastframlag til
fræðanna hygg ég að sé ritgerð
Björns Þorsteinssonarum Nýja
annál, siðasta Islenzka sagna-
ritið á miðöldum og aðalheimild
um marga merkisviðburði.
Bjöm gerir glögga grein fyrir
afstöðu annálshöfundar til at-
burðanna, kannar ritunartima
annálsins (þvihann reynist ekki
ritaður jafnharðan), ritunar-
stað, og finnur líklegan höfund.
Þórhallur Vilmundarson ritar
um örnefnið Lúdent, blaiidar
saman viðtækum samanburðar-
athugunum og skemmtilegum
hugdettum. í annarri grein
gagnrýnir Svavar Sigmundsson
fyrri skýringar Þórhalls á Hálf-
dánar-örnefnum. Er hvort
tveggja fróðlegt fyrir þá sem
vilja fylgjast með framvindu
náttúrunafnakenningarinnar.
Kristján Eldjárn birtir
skýrslu um rannsókn undir-
gangsins I Skálholtimeð mynd-
um og uppdráttum. Sverrir
Tómassonritar lengstu greinina
og kannar mjög vandlega út frá
stllhefð miðalda hvernig skilja
beri heimildir um hina glötuðu
„eldri gerð” Islendingabókar,
og kemst að þeirri niðurstöðu að
hún hafi visast aldrei verið ann-
að en uppkast höfundar.
Björn Teitsson kannar heim-
ildir um bjarnarfeldi I kirkjum
og tekst að skjóta nokkrum rök-
um (veikum, en kærkomnum
vegna skorts annarra heimilda)
undirþá skoðun að hafiskomum
hani fækkað um sinn, og tlðar-
far þá batnað, á 15. öld. Gunnar
Karlsson segir frá áður ókunnu
starfi sparisjóðs í Mývatnssveit
1858—64 og tengir skrlmerkilega
við þjóðarsöguna. Súsanna
Burylysir flokkunarkerfi bóka-
safna sem hefur ýmsa kosti
fram yfir kerfið sem hér er not-
að.
Heimir Pálsson dregur fram
nýja heimild um það hvernig
þýðingu Jóns Þorlákssonar á
fyrsta hluta Paradísarmissis
var breytt fyrir prentun. Her-
mann Pálsson ritar um gæfu-
menn og ógæfu I Islenzkum
fomsögum. Undirritaður skrif-
ar um manntalið 1703 og senni-
legan fólksfjölda á íslandi ára-
tugina á undan, Ingi Sigurðsson
birtir brot úr áður óprentuðu
kvæði eftir Jón Espólinog dreg-
ur af þvi lærdóma um söguskoð-
un hans. ólafur Halldórsson
sýnir fram á tengsl vlsna eftir
Egil Skallagrimsson og Eillf
Guðrúnarson sem virðast sýna
áhrif frá yngri visunni á hina
eldri, og hvernig á að koma þvi
heim? Og loks er að geta grein-
ar ólafs F. Hjartarum kynni ís-
lendinga af Dickens og sögum
hans.
Bókmenntir
Helgi Skúli
Kjartansson
skrifar
Af þessari upptalningu má sjá
að viða er komið við, i íslands-
sögu, fornleifafræði, bók-
menntasögu og bókasafnsfræð-
um, bókin nýtur þess i fjöl-
breytni hve víða afmælisbarnið
hefur komið við á löngum ferli.
JATNINGAR
STÚLKU
Hugrúu (Filipia Kristjánsdótt-
ir)
Draumurinn um ástina.
Bókamiðstöðin.
Hugrún er afkastamikill rit-
höfundur. Og þessi nýjasta bók
hennar ber öll einkenni sins höf-
undar, þ.e. frásögnin minnir á
sjálfsævisögu. Segjandi sögunn-
ar talar um pabba sinn, og segj-
andinn er jafnframt aðalper-
sóna verksins. Draumurinn um
ástina er ekki átakamikið verk I
þeim skilningi, að mikil örlög
blða manns ekki á næstu blað-
siðu. Frásögn ungu stúlkunnar
llður fram eins og minning. Hún
hefur misst móður sina fyrir
tveim árum, þegar frásögnin
hefst, en siðan giftist faðirinn
aftur, Segjandi sögunnar tekur
þessu töluverðu andstreymi og
sýnist höfundar fara um þennan
þátt málsins nærfærnum hönd-
um.
Margt ber við I lifi ungrar
stúlku og þarna eru ýms minni á
þann hátt, að maður gleymir
brátt að maður á að vera að lesa
skáldsögu. Ot af fyrir sig er það
nokkur stíllegur árangur. Við
fylgjum þessari stúlku I fegurð-
arsamkeppni, einnig til Skods-
borg, sem eru einskonar Vind-
heimar þeirra sem vilja heldur
grænmetið úti en I Hveragerði,
hún verðast um Varmaland og
dreymir um að verða rithöfund-
ur. 1 bókarlok segir stúlkan
m.a.:
„Nú hefi ég sagt sögu mina,
eins og hún gekk til, og ekkert
dregið undan, sem markvert
getur talist. Sumum finnst ef til
vill ekkert af þvi sem ég hefi
sagt frá, þess virði að eyða tlma
I að lesa það.”
Það er nú svo. Þetta er mikil
hógværð, og víst er um það, að
hún er I samræmi við skáldsög-
una. Játningar á borð við þær,
sem I bókinni birtast, þykja
kannski ekki ýkja miklum tið-
indum sæta. Manni finnst ein-
hvern veginn, að stúlkan hafi
lifað meira, en hún vilji bara
ekki segja manni það. Og kemur
þá til sú regla, að höfundar
verða ætlð að skrifa eins og þeir
eigi Hfið að leysa, og hver bók sé
þeirra siöasta bók. Slik átök
reisa einhvers konar bókmennt-
ir, góðar eða vondar eftir atvik-
um. En þær hafa þó eitt aðals-
mark. Þær hafa ekkert undan
dregið. En auðvitað er frjálst að
skrifa út frá öðrum forsendum,
og ég er viss um að þeir, sem
hafa lesið fyrri verk Hugrúnar,
BOKMENNTIR
Indriði G.
Þorsteinsson
skrifar
og haft gaman af þeim, eiga
eftir að hafa gaman af sögunni
um stúlkuna, sem lifði kurteis-
Minningar
merkiskvenna
Hugrún: FARINN VEGUR.
ÆVIBROT ÚR LtFI GUNN-
HILDAR RYEL OG VIGDtSAR
KRISTJANSDÓTTUR. Útg.
Bókamiðstöðin.
1 þessari bók eru tveir sjálf-
stæðir endurminningaþættir
með samtalsivafi, samtals rúm-
ar 100 siður: auk þess allmargt
mynda, sem flest eru fjöl-
skyldumyndir og hafa einkum
gildi fyrir kunnuga.
Vigdis Kristjánsdóttir mun
kunnari þeirra tveggja sóma-
kvenna, einkum fyrir mynd-
vefnað sinn, og hygg ég
mörgum leiki forvitni á að
kynnast henni af frásögn sem
þessari. Fróðlegt er að sjá rak-
inn æviferil hennar, nám og
störf, því allt er það með nokkuð
óvenjulegum hætti: en frásögn-
in er á köflum I stytzta lagi og
erfitt að átta sig á röð og sam-
hengi atburða. Meira en
helmingur bókarhluta Vigdisar
eru ferðaminningar frá náms-
árum hennar (1946—55), oft
fjörlega sagðar og gefa hug-
mynd um hressilega persónu og
vandræðalausa.
Gunnhildur Ryel, konsúlsfrú á
Akureyri, á lika að baki sina
sögu, en með öðrum hætti. Frá-
sögninaf fullorðinsárum hennar
er öðrum þræði yfirlit yfir fjöl-
skyldusögu, en að hinu leytinu
rakin félagsstörf Akureyrar-
kvenna, stuðningur þeirra við
elliheimili, sjúkrahús og fleiri
góð málefni. Það á við um
minningar hennar, eins og
margra annarra, að frásögnin
af uppvaxtarárunum verður lit-
rikust og læsilegust. Þann kafla
bókarinnar tel ég einna beztan
frá hendi Hugrúnar, og hann
gefur minnisstæða mynda af
fina fólkinu á Akureyri I byrjun
þessarar aldar.
Hugrún hefur gefið bókinni
allri, og þó einkum þætti
Gunnhildar hástemmdan tón og
þrunginn tilfinningum. Hún
gengur nokkuð fram fyrir
skjöldu til að mikla frásagnar-
efnið, einkum mannkosti sögu-
hetjanna og farsælt fjölskyldu-
lif, reynir að „safna i andlega
sarpinn þvi jákvæða, fagra og
hugljúfa,”einsog Vigdis segirá
einum stað. Allt ber þetta
nokkurn blæ afmælis- og
minningargreina, meðal annars
að því leyti að frásögnin er ekki
siöur sniðin við hæfi kunningja
og aðstandenda en almennra
lesenda. En nú munu afmælis-
Bókmenntir
Helgi Skúli
Kjartansson
skrifar
og minningargreinar njóta tals-
verðrar hylli almennra lesenda,
og það gerir FARINN VEGUR
áreiðanlega ekki siður.
cTMenningarmál