Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1931, Blaðsíða 9

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
393
Kirkjurnar í Kirkjubæ.
Eftir Jóannes Patursson.
UNNMÆLl eru um það,
að þá er Norðmenn
komu fyrst til Færeyja,
hafi þar verið fyrir helgir menn.
— StaðanÖfn og gamlar rústir
benda einnig til þess, að í
Kirkjubæ kunni að hafa búið
Keltar, áður en Norðmenn
námu landið. Þó þyrfti frekari
fornleifax-annsóknir til þess að
sanna þetta.
í Kirkjubæ hefir fundist
rúnasteinn, og að dæma eftir
aldri hans, áleit Sofus Bugge
prófessor, að Norðmenn hefði.
búið þar fyrir ái'ið 800.
Færeyingasaga getur um fær-
eyskan kvenskörung, sem köll-
uð var Straumeyjar-Birna. Þór-
hallur, bóndi hennar, var myrt-
ur. Birna giftist aftur Sigurði
Þorlákssyni, bróðursyni Þránd-
ar í Götu. Hann fjell eitthvað
um 1035. Sagan getur þess ekki,
hvar þau Birna og Sigurður
hafa búið, en munnmæli segja,
að þá er Sigmundarsynir höfðu
sært hann til ólífis, hefði hann
siglt heim til Kirkjubæjar, og
látist þar úr sárum.
Ein af hinum skráðu sögum,
sem ekki er bygð á færeyskum
munnmælum, getur um auðuga
og volduga konu, sem hjet
Birna, og átti heima í Kirkju-
bæ. Hún átti miklar jarðeign-
ir í Straumey, Austurev og Vog-
ey. 1 elli sinni skifti hún eign-
um sínum milli þriggja dætra
sinna, og fekk yngsta dóttirin
Æsa, Kirkjubæ í sinn hlut. Húr.
var seinna kölluð Gæsa. vegna
þess, hvað hún var skartgjörn
Kirkjubæ fylgdi þá allur suð-
urhluti Straumeyjar.
Nú segir sagan, að meðan
Gæsa bjó þarna, hafi hinir
fýrstu farandbiskupar komið ti'
eyjanna. Gæsa var stórlát, og
henni fanst heiður sinn aukast
við það, að biskuparnir heim-
sóttu hana. Veitti hún þeim stór
mannlega, og vildi hafa þá sem
lengst hjá sjer. Og að lokum
gat hún talið Guðmund biskup
á það, að setjast þar að. Hún
Ijet reisa þar fagra kirkju, og
skreytti hana fagurlega. Þetta
hefir átt að gerast um 1100.
Allar líkur mæla með því, að
Straumeyjar-Birna, sem Fær-
eyingasaga talar um, og Birna
í Kirkjubæ, sem munnmælin
segja frá, sje sama konan. Og
þá ætti Gæsa að hafa verið dótt-
ir hennar og Sigurðar Þorláks-
sonar. Hafi hún fæðst um 1035,
hefir hún verið orðin gömul,
þá er eftirmaður Guðmundar
biskups tók af henni eignir
hennar, enda segja munnmælin,
að hún hafi þá verið háöldruð.
Kirkjubæ var nú breytt úr
óðalssetri í biskupsstól, og var
það fram til ársins 1557.
Þegar biskupsstóllinn þar var
lagður niður, tók hinn kunni
lögmaður, Peter Jacobsen, við
jörðinni, og síðan hafa ættmenn
hans búið þar. Þó var jörðin
skert 1550, 1807 og 1831. —
Menn vita um nöfn á öllum
þeim, sem hafa setið Kirkjubæ
síðan um 1050. Það eru alls 41.
bændur og biskupar.
í Kirkjubæ hafa verið ekki
færri en þrjár kirkjur. Munn-
mælin segja, að Gæsa hafi lát-
ið byggja elstu kirkjuna og
helgað hana Maríu mey. Af
þeirri kirkju er nú ekki annað
eftir, en nokkuð af grunninum.
Þegar jörðin var orðin biskups-
setur, segja munnmælin, að
munkunum hafi þótt nauðsyn til
bera, að byggja þar aðra kirkju
hina núverandi sóknarkh'kju.
Var hún helguð ólafi helga, en
venjulega nefnd munkakirkjan
(til aðgreiningar frá Gæsu-
kirkju). Að lokum, segja munn-
mælin. bvriuðu bjskuparnir á
því, að byggja dómkirlíjuna,
«em aldrei varð fullger, en var
þó komin svo langt, að hún var
helguð Magnúsi helga Orkn-
eyjajarli.
Hjer skal ósagt látið, hvort
munnmælin um hinar þrjár
kirkjur eiga við sannsöguleg
rök að styðjast eða eigi. En
begar sagnfræðingar halda því
fram, að Erlendur biskup (1269
—1308) hafi fyrstur bygt
kirkiu á staðnum (þ. e. bæði
Maríukirkiuna og ólafskirkju).
þá getur það ekki verið rjett,
enda þótt þeir styðjist þar við
skiöl færevska biskupsstólsins.
sem Alexander Bugge fann í
Bonn í Þýskalandi 1899.
Það er hverjum manni auð-
sætt, að hinar þrjár kirkjur
hafa alls ekki verið bvgðar um
sama leyti og af sama bygg-
ingameistara. Það er enginn efi
á því, að Magnúsarkirkjan er
Magnúsarkirkja, Ólafskirkja (sóknarkirkjan).