Lesbók Morgunblaðsins - 03.12.1933, Blaðsíða 3

Lesbók Morgunblaðsins - 03.12.1933, Blaðsíða 3
LESBÓK MORGTJNBLAÐSINS 371 iuleik manns yfir ]iví að vera laus úr þeirri skókreppu vitsmunanna, sem kaþólskan hefir verið honum. En það er hóflaus o>r ósmekkleg aug-lýsing, af því að maður trúir eltki á slíkar öfgar, sem snúast eins og vindrella með sama há- vaðanum úr hverri áttinni sem hlœs. Maður sem þannig tekur að formæla sínum guðum með herfilegu orðbragði, hann er jafn mikill afglapi í sinni blindu van- trú, eins og sinni blindu trú- En þrátt fyrir hið drembna og stundum ruddalega yfirbragð á ritsmíðum H. K. Laxness, þá er þó jafnframt erfitt að verjast þeirri hugsun, að bak við hrikaleg- legan sorgarleik atburðanna, sem liann er að lýsa, finni höfundur- inn til sárrar og iirvæntingarfullr- ar þjáningar og sumt af misfell- unum sjeu eins og liögl, sem brjóta af augum hans, þegar liann hefir starað sig hálfblindan á eymdina- Þá verður jafnvel feg- urð hlutanna í augum hans eins og ólæknandi sorg, af því að hon- urn finst skaparanum mistakast svo oft með fegurðina. Það tekur vissulega gáfu samúðarinnar, að s.já eymdina í eins átakanlegu ljósi og Halldór sjer hana, en til þess þarf hina kaþólsku trú á merki krossins, sem Halldór hefir auðsjáanlega mist, að gerast þá ekki um leið guðlastari. Hin síðasta bók H. K. Tj- Fóta- tak manna, smásögusafn, er að sumu leyti snyrtilegar skrifuð, en margt af því, sem áður hefir kom- ið frá höfundarins hendi. Höf- undurinn er að verða vandvirkari en áður og fágaðri í framsetningu. Það leikur natimast á tveim tungum, hvernig sem mönnum annars fellur við Laxnrss. að hann á fáa samb'ka meðal siigu- skálda vorra í snildarlegri siíl- gáfu, þar sem honum tekst upp- Stíllinn er með köflum svo Ijóð- rænu og áferðarfagur, ramaukinn og þrunginn af mælsku, að hrein unun er að lesa hann, að ein.s þess vegna — en þar að auki eru sögurnar oft geisihaglega settar saman og óneitanlega litið skygnum augum á marga hluti. Laxness vantar aldrei lýsingarorð. Og lionum virðist leika það í hendi, að skrifa hóflega og af hreinustu list, þegar hann vill T/að viðhafa. En svo skvettir hann sjer alt í einu til af vekurðinni yfir í klúrasta brokk, þegar hann þykist þurfa að fara að skamma sunnudagaskóla, trúarbrögð eða prjetlika pólitískt innratrúboð upp úr þurru eins og sáluhjálparher- maður — eða liann seilist afkára- lega langt í samlíkingar eins og þegar hann segir við konuna sem mest kysti hann úti á Atlants- hafinu: „Þú ert að deyja af ást, eins og hundur“. Og til frekari árjett- ingar þarf hann að bæta því við, að þetta þurfi endilega að vera „mórauður“ hundur, sem átt er við. Hvað skyldi frú Björg Þor- láksson segja um slíka sálarfræði? Yfirleitt þykir Halldóri Laxness gaman að því, að líkja mönnum við mórauða hunda. Þessi samlík- ing kemur víða fyrir í skáldskap lians. Sagan af Nebúkaðnesar Ne- búkaðnesarsyni í lífi og dauða, er Itaglega tilbúin saga. Þessi per- sóna var maður, sem var slíkur einstæðingur í lífinu, að honum var ekki einu sinni unt þess að sofa í kirkjugarðinum, nema eina nótt. Hann var svo að segja etinn upp af mannfjelaginu með bá og hausi, ^og notaður út í æsar með því að kryfja skrokkinn seinast og stela beinunum. En líf hans s.jálfs var eins og brot úr lagi, „nöldur, sem altaf var að basla við að verða að tónum“, en hepn- aðist það aldrei. Þessu er fyrirtaks vel lýst, en svo koma ýkjurnar: Presturinn, sem jarðsyngur N. N., er náttúr- lega gerðup að aumasta loddara, sem jafnvel skammast sín fyrir að veita N. N. þessa þjónustu, einkanlega af ]>ví, að kirkjan er tjölduð viðhafnartjöldum í tilefni af útför konsúlsins, sem fram átti að fara síðar um daginn. Þó er c-kki haft meira við en svo, að yfir honum er flutt líkræða, sem presturinn liafði áður notað vfir ..ómerkilegri utanbæjarkonu í vik- unni sem leið“. Þetta spaug um lirestinn er áhrifalaust af því að það eru ýkjur. Eins er um þá frásögu að N. N- hafi búið í „pi- anokassa, bak við nokkur salerni niður við sjó“. Slíkt þekkist vest- ur á Kyrrahafsströnd, en ekki 5 Keykjavík. Svona lagaðar öfgar eru aðeins lýti á góðum skáld- skap. Og einkum verða þær hvim- leiðar, þegar þær eru leiddar fram í ósmekklegum orðatiltækjum- í sögunni frá Nýja íslandi, sem er annars sönn og rjettferðug lýs- ing á frumbýlingsbaslinu þar og vel gerð saga, lýsir höf. ágætlega tilfinningum Torfa Torfasonar, þegar hann er að selja rollurnar sínar á uppboði, taka í hornin á þeim og leiða þær fram hverja af annari og svo tilfinningum hans, þegar hann sjer kýrnar leiddar úr garði eins og „stórar fávísar konur“, og ókunnugir strákar ráku á eftir þeim með ólarspottuui. Svo kemur þessi ósmekklega setning: „Um kvöldið eftir Jietta uppboð datt honum eklci í hug að lesa bænirnar sínar, fremur en maður, sem hefir tekið í hornið á guði almáttugum, klappað hon- um á lendina, selt hann og látið einhvern skemtilegri liátt, án þess að sagan hefði tapað neinu. Þetta hefir höfundinum fundist fyndið, þegar liann skrifaðj sög- una og látið það flakka. Hugs- unin er sjálfsagt sú, að í raun og veru hafi Torfa Torfasyni þótt eins vænt um kindurnar sínar og kýrnar eins og guð almáttugan. En vel hefði mátt segja þetta á einhvem skemtilegri lnitt, án ]>e.ss að sagan hefði tapað neinu. Og af slíkum smekkleysum úir og grúir ennþá hjá Laxness og er það þeim mun sárgrætilegra, þegar þess er gætt að honum eru gefnar betri gáfur en svo, að hann þurfi að viðhafa slík ungæðisleg skrumarabrögð. Þrát.t fyrir }>að, þótt flest af því, sem hjer hefir verið sagt, sjen skammir, þá er það koðun mín, að ritböfundarluT '’:; ikar Laxness sjeu svo yfirg jfandi, að misfell- urnar sjeu honum auðvehllega fvr- irgefandi, einkanlega þar sem hjer er um höfund að ræða, sem er í hröðum þroska, og líkindi eru til

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.