Lesbók Morgunblaðsins - 18.04.1943, Blaðsíða 15

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
127
KARTÖFLUBJALLAN
Iþessari grein er lýst heims-
kunnri skaðsemdarbjöllu
— kartöflubjöllunni, öðru nafni
Coloradobjöllunni (Leptinotarsa
decemlineata) —til þess að fólk
geti þekkt hana, ef hún kynni
að berast hingað. En á því er
meiri hætta nú en nokkuru sinni
fyrr vegna hinna stórauknu sam-
g-angna við útlönd.
★
Fram undir miðja 19. öld var
kartöflubjallan þekkt á viltri
plöntutegund af kartöfluættinni
í ve:-tanverðri Norður-Ameríku.
Skömmu síðar útbreiddist hún á
breiðu svæði yfir norðurhluta
álfunnar og ásótti kartöflujurt-
ina. Nokkru fyrir síðustu alda-
mót barst hún til Evrópu, þrátt
fyrir ströngustu varúðarreglur,
innflutningsbann á kartöflum frá
Norður-Ameríku o. fl. og náði
fótfestu í Vestur- og Mið-Evrópu.
Bjalla þessi er sporöskj ulog-
uð og mjög kúpt. Höfuðið er að
mestu hulið undir ^frambolnum.
Grunnlitur dýrsins er gulur. Á
hvorum þakvæng eru 5 svartar
langlínur og svartir blettir eða
baugar á frambol og höfði. —
Lengd dýrsins er um 10 mm.
Lifran er dökkrauð í fyrstu, en
verður síðan gul með tveimur
röðum af svörtum blettum á
hvorri hlið afturbolsins. Ilöfuð,
fætur og afturrönd frambolsins
er svart. Lifran, sem er með
Kartöflubjallan,
stækkuð 4 sinnum.
stórri kryppu upp úr bakinu,
getur orðið um 12 mm. á lengd.
Púpan er rauðleit.
Þegar fynstu kartöflugrösin
koma 1 ljós á vorin, skríður kar-
töflubjallan upp úr moldinni, þar
sem hún hefir legið allan vetur-
inn. Hún skríður á grösin og jet-
ur þau frá röndunum og inn að
miðju. Skömmu eftir uppkomu
bjallanna, fer æxlunin fram og
hálfum mán. síðar er eggjunum
orpið á neðra borð blaðanna í
stærri eða smærri hópa. 1 fyrstu
eru eggin ljósgul, en verða síð-
an dökk. Eitt kvendýr getur orp-
ið alt að 1800 eggjum á 40 dög-
Lirfa kartöflubjöllunnar,
stækkuð 4 sinnum.
um. Eftir rúma viku koma lif-
umar úr eggjunum og jeta
kartöflublöðin á sama hátt og
bjöllurnar, þó aðeins á daginn,
en leita sjer skjóls við rætur
plantnanna á nóttunni. Eftir 3
vikur eru lirfumar fullvaxnar,
grafa sig í jörð, púpa sig og
koma svo að nokkrum vikum
liðnum upp á yfirborðið sem full-
vaxin skordýr.
Þar sem þróunin tekux svo
skamman tíma, geta tvær kyn-
slóðir fæðst yfir árið — eða
jafnvel þrjár, eins og syðst á
útbreiðslusvæði bjöllunnar í
Norður-Ameríku, en aftur á
móti aðeins ein kynslóð á ári í
norðlægustu hjemðum svæðis-
ins. Afleiðingin er sú, að þar sem
lífsskilyrðin eru góð, morar af
bjöllum og lirfum allt sumarið.
Kartöfluplöntumar fá því aldrei
að vera í friði. Hvert blað, sem
vex er óðar upp jetið, og hafa
þær því engin skilyrði til þess
að mynda kartöflur.
Kartöflubjallan getur borist á
milli landa með mörgum fleiri
vörum en kartöflum, enda lifir
bjallan ekki á kartöflunum sjálf-
um. Það er því ekki nægilegt að
hafa strangar gætur eða banna
innflutning á kartöflum til lands-
iiis frá sýktum svæðum, heldur
þarf og að hafa eftirlit með
öllum öðrum flutningi, sem það-
an kemur. Hinsvegar era ekki
mikil líkindi til þess, að lirfur
eða egg kartöflubjöllunnar ber-
ist ósködduð langar leiðir.
Við útrýmingu bjöllunnar hef-
ir sprautun með blýarsenati gef-
ist vel Vestanhafs. En baráttan
við bjöllu þessa hefir kostað
Bandaríki Norður-Ameríku mil-
jónir króna árlega.
Geir Gígja,
Eiginkonan: — Hver maður
gæti haldið, að jeg væri aðeins
eldabuska hjer á heimilinu.
— Nei, enginn lifandi maður
myndi láta sjer detta það í hug,
ef hann hefði borðað hjerna.
★
— Get jeg fengið að tala við
forstjórann?
— Því miður. Forstjórinn á
mjög annríkt, en ef það er eitt-
hvað áríðandi, þá skal jeg vekja
hann.
★
— Pabbi, hvers vegna syngur
mamma svona?
— Hún er að svæfa litla bróður.
. — Hættir hún að syngja, þegar
hann er sofnaður?
— Já. “
— Hvers vegna læst þá litli
hróðir ekki sofa?
★
— Af hverju skælirðu ekki,
þegar hún amma þín flengir þig?
— Jeg finn ekkert til.
— Það er alveg sama. Þú átt
að vera kurteis við gamla konu.