Lesbók Morgunblaðsins - 06.04.1944, Page 6

150
Það liggur í auguiu uppi, hvar
slíkt umhverfi er að finna. íslenzka
sveitin býður upp á það, svo að
segja á hverjum bæ. Dreifbýlið hefir
um aldir séð oss íslendingum fyrir
slíkum uppeldisskilyrðum. Þannig
hafa börn landsins orðið: „Frænka
eldfjalls og íshafs. / Sifji árfoss
og hvere. / Dóttir langholts og
Jyngmós. / ÍJonur landvers og
skers, /“ svo sem stórskáldið
Stephan G. segir.
Og hver er sá, er í sveit hefir
dvalið, að hann ekki eigi minn-
ingu um kvíaholt, kjálkabrekku og
gullalág. bæjarlæk, bobbaver og
berjalaut ?
. Segja má, að ytri skilyrði til
uppeldis á bernskuskeiði hafi, að
vissu leyti, verið mjög æskileg, þar
sem dreifbýlisins naut. Sumir mundu
raunar hafa það fyrir satt, að vér
íslendingar hefðum um of treyst
á uppeldismátt hins ræktandi um-
hverfis á börn vor, og jafnvel fært
ábyrgðina full mikið yfir á það, þó
að holt umhverfi megni mikið.
Og víst er um það, að mörgum
kom það kynlega fyrir sjónir og
áttu allerfitt með að átta sig á
því, að útiumhverfi gæti orðið
barninu fjandsamlegt, og þroska-
möguleikum þess hættuleg hömlun.
En svo hefir það orðið í bæjum og
kauptúnum lslands, víðast hvar.
Vöxtur þeirra allflestra hefir orð-
ið með þeim afdrifaríka hætti fyrir
vngstu kynslóðina, að þeir, sem
ábyrgðina höfðu á hverjum tíma,
hafa átt fullt í fangi með að full-
nægja kapphlaupinu um landnám.
fyrir húsamannvirki til híbýla og
atvinnuþarfa, umferðaræðar fyrir
atvinnulíí, hafnarmannvirki til
sjósamgangna o. s. frv. — Á vaxt-
ar- og gelgjuskeiði bæjanna var
yngsta kynslóðin lengi vel land-
flótta og villuráfandi. Slitin úr
tengslum við móðurmoldina, reyndi
hún að stelast til gera sér „mat“ úr
LESBÖK MORGUNBLAÐSmS
ófriðhelgu landi til að fullnægja
meðfæddri þörf til athafna. sem er
svo rík, að sannarlega finnst þeim
betra illt að gera en ekki neitt.
Ávöxturinn kom brátt í Ljós sem
vanþroski unglinga, afvega.eitt
háttalag og margskonar sambýlis-
veilur.
Augu manna fóni að opnast fyrir
því, að sjá þyrfti yngstu kynslóð-
inni fvrir æskilegu útiumhverfi til
athafna og leikja. Hugmvndin að
liarnaleikvöllum varð til og fékk
viðurkenningu. Er það vandamáL
])ó enn hér á frumvaxta stigi. Það
verður engan veginn betur leyst
en að gera leiksvæði barna í bæj-
ttm og kauptúnum þannig, að þau
þafi helzt sem flesta kosti um-
hverfis barnsins í sveitinni, og þó
Iþað fram yfir, að þar sé skýli fvrir
vindi og vatni. og skilyrði til starfa,
þegar ekki er hægt að vera úti.
Einnig væri þar jafnan til taks
lærð og leikfróð manneskja. til að
leiðbeina og stjórna leikvallarborg-
úrunum.
1 þessu sambandi vil eg minna
á það. að menn ættu að vinna að
því almennara og meira en gert er,
að útbúa hluta af görðum við hús
sín til afnota fyrir börnin.
2. Heilbrigð tengsl við
hinn vinnandi mann, eru
bernskunni bráðnauðsyn-
leg.
1 fábýli var næsta auðvelt að
fullnægja þessari þörf, meðan vinnu
kraftur var nógur og fjölskyldan
framleiÖsluheild, sem heita mátti
að fullnægði eigin þörfum. — Þá
gat barnið fylgst með því, hvað
þurfti til þess að fullnægja lífs-
þörfunum, starfað sjálft, tekið þátt
í áhyggjum fullorðna fólksins, lært
málið í heilbrigðum samvistum við
það, komist í vanda, leyst þrautir,
staðist ósigra, notið s^gra, neytt
brauðs síns „í sveita síns andlitis".
í fjölbýli verður aðstaðan öll
önnur. Sérhæfing manna og ein-
bæf verkaskipting sogar menn í
flokkum inn á vinnustöðvarnar, sem
bera þá auðvitað merki þess sér-
staka starfs, sem þar á að vinna.
— Þessi atvinnubylting er það al-
ger, að ófært er fyrir barnið, og
oft beinlínis lífshættulegt, nð fylgj-
ast með störfum fullorðna fólks-
ins. —
Tlvgr eiga börn að vera t. d. í
stálsmiðju, iðnstöð, skri'fstofu o.
s. frv. svo að eitthvað sé nefnt?
Og það sem verra er. Aðstaða
barna á heimilinu er að síversna,
með auknu annríki húsmóðurinnar
og minkandi möguleikum um hús-
h.jálp.
Þessi skerðing á heilbrigðu sam-
lífi barnsins við vöxnu kynslóðina
hefir margar og alvarlegar hættur
í för með sér. Tengslin eru rofin,
og kalla má, að tvær þjóðir — ung
þjóð og vaxin þjóð — lifi í landinu
án heilbrigðra, lífsnauðsynlegra,
samskipta.
Einna alvarlegast kemur þetta þó
fram á móðurmálinu. Ilin rofnu
tengsl við vöxnu kynslóðina verða
þess valdandi, að börnin læra málið
að miklu Leyti hvert af öðru, eftir
því sem „hendi er næst“. Og með
því, að þau eru jafnframt slitin
úr tengslum við athafnalífið er auð-
sætt, hver ógnarhætta er hér á
ferðum. Því að börnin læra málið
því aðeins, að það sé fyrir þeim
haft, og það sem alvarlegra er,
eins og það er fyrir þeim haft.
Margir þykjast augljóslega eygja
ávöxt þessarar l)rengluðu vaxtar-
aðstöðu í mikilli orðfæð barna,
vanmætti og ónákvæmni um beyg-
ingar, fallsýki o. s. frv. — Og kenn-
arar sií’rrar kjmslóðar eru sannar-
lega ekki öfundsverðir, því að Isalla
má ókleift að kenna illa talandi
börnum að lesa og rita móðurmál-
ið. —
Það er augljósara en orð fá lýst,