Lesbók Morgunblaðsins - 04.03.1945, Page 9
LESBÓK MOKGUNBLAÐSINS
129
Um sjera Björn í Sauðlauksdal
— Eftir S. K. Steindórs —
Líða nú nokkur ár þar tii uæsta
rit hjcra bjorns, kemur ut, cn þaO
var luð lræga búnaðamt tians
„Atli“ prentaður í iirappsey 1180.
Ug þótti svo ágætur, að konungur
ljct prenta hann á smn kostnað, og-
úthiuta 800 eintökum ókcypis, bú-
andi mönnum til nytsemdar. Kveðst
sjera Björn hai'a seut danska land-
búnaðarfjelaginu lítinn hiuta rits-
ins, til athugunar. ilvatti Abild-
gaard iorseti í'jelagsins, mjög til að
ritið yrði prentað. Fjekk sjera
Björn, líkiega hluti'allslega einhvcr
hæstu ritlaun, sem goldin hal'a ver-
ið á Islandi. fram á þennan dag,
cða 2 ríkisdali á örk, var það mikið
fjc í þá daga. Varð „Atii“ svo vin-
sæll að Hrappseyjarprentsmiðjan
gaf hann út á sinn kostnað 1783,
eða aðeins 3 árum eftir að fyrsta
útgáfa kom. Var hann nú seldur og
kostaði innbundinn 15 fiska. í
þriðja sinn var „Atli“ gefinn út í
Kaupmannahöfn 1834 voru „Búa-
Jög“ þá einnig prentuð með. Sáu
þcir um þessa útgáfu: tíjera Þor-
geir Guðmundsson í Glólundi
(Glostrup) vinur Jóuasar Hallgríms
sonar og Kristján síðar amtmaður
Kristjánsson.
Enginn vafi er á því, að „Atli“
hafði geysi víðtæk áhrif, langt fram
á 19. öld, til aukins framtaks og
bætts siðgæðis landsmanna. Enda er
þetta ágætisrit, þrungið af snjallri
speki. í innganginum að „Atla“
segir meðal alinars svo: „Allir sem
þekkja landið, vita, að kvikfjárrækt
og fiskiveiðár eru nytsömustu bjarg
ræðisvegir íslendinga...... Fiskur
aflast og eyðist fljótt, gerir marga
Síðasta grein
auðuga, færir peuinga inn í landið
og fæðir margan sjóbóndann betur
en landbú hans; hann er ómissandi
kaupeyrir nieðan jörðin er ekki
ræktuð'*.
tíæm. Eyjólfsson, telur „Atla“
besta búnaðarrit, sem ritað hefir
verið á íslenska tungu. (Ritgerð
hans, birtist 1895, svo vel getur ver-
ið að sú ályktun fái ekki lengur
staðist ?
Er hjer var kornið sögu, verður
allmikil breyting á högum sjera
Björns.
„Kallið cr að sönnu örðugt“ eins
og Eggert Ólafsson orðar það. Svo
er aldur tók að færast yfir sjera
Björn, vildi hann ta hægara brauð.
JMeðfram, cða líklega öllu heldur,
einkum, til þess að fá betra næði til
ritstarfa. Ifann hafði sjálfur unnið'
ósleytilega og hvergi hlíft sjer,
fram á fimtugs-aldurinn, en tók nú
mjög að lýjast, og hætli líkamlegri
vinnu, en gaf sig meira að ritstörf-
unum. Eða eins og hann kemst
sjálfur að orði: „Því á meðan mjcr
vanst handafli til nokkurrar starf-
semi, neytta jeg lians með mínum
tíu fingrum, en síðan þeirri atorku
ér lokið, neyti jeg þriggja fingra
aðeins til pennans“.
En fyrstu árin í Sauðlauksdal,
meðan svo mörgu var að sinna við
búsýslan urðu ritsörfin að sitja áí
hakanUm. — tívo árið 1779 sótti
sjera Björn tií konungs, um vonar-
brjef fyrir Setbergi við Grundar-
fjörð, er sjera Yigíus Erlendsson,
sem þá var liáaldraður maður, ijeti
af embætti. Fjekk sjera Björn, hiit
bestu meðmæli frá Finni biskupi
Jónssyni. tíem telur sjcra Björu,
einhvern virðulegasta klerk í tíkál-
holtsbiskupsdæmi. Lærðan og vand-
aðan í aliri hcgðun, elskaðan og
virtan.
Árið 1781 andaðist sjera Vigius
^á tíetbergi, og er sjera Björn haíði
fejigið veitingu fyrir staðnum, flutt
ist hann sjóleiðis yfir Breiðafjörð-
inn, til Grundarfjarðar um fardaga-
ieytið 1783. Yar haun þá 5S ára, eu
Kannveig kona hans 48 ára gömul.
Má nærri geta, að margs hefir
verið að sakna og margs að minnast,
frá tíauðlauksdal, er þaú hjónin
íluttu þaðan eftir nær 30 ára veru.
l’af sem þau höfðu eytt bestu árutn
sínum, í góðvinahóp, við blessunar-
rík störf. Fluttust þá að Setbergi
með þeim hjónum, auk 4 fóstur-
barna þeirra og annars skylduliðs,
tveir vinnumenn og tvær vinnukon-
ur. Vitnar það óneitanlega móti
Haða Níelssyni, og bendir ekki til
að vinnufólkið haíi verið sjerlega
áfjáð, að losna úr vistinni hjá þeirn,
hjónuni.
Sjera Yigfús á Setbergi, sem
hafði verið ágætur kennimaður, var
ekki að sama skapi mikill búmaður.
\'ar því alt í mestu niðurníðslu á
tíetbergi, er sjera BjÖrn kom þang-
að, svo sem verið hafði í Sauðlauks-
dal. Yoru hús öll rnjög úr sjer geng-
in, en fyrst var þó hafist handa að
koma upp matjurtagörðum, og á
næstu 3 árum ljet sjera Björn reisa
að nýju flest hús á Setbergi, setja