Lesbók Morgunblaðsins - 08.02.1948, Blaðsíða 2
62
LESBOK MORGUNBLAÐSINS
Arnarhólstraðir“. En með nýrri út-
mælingu, sem fór fram 1792, er þess-
ari spildu sleppt og var hún því ekki
lögð undir kaupstaðinn, eins og fyrst
var til ætlast.
Um þær mundir er Reykjavík fekk
kaupstaðarrjettindi var bærinn Arn-
arhóll orðinn mesta hreysi og hrörn-
aði stöðugt þangað til Hoppe stipt-
amtmaður ljet rífa húsin árið 1828
og sljetta yfir rústirnar.
Lækurinn skifti löndum Arnarhóls
og Víkur frá sjó og sennilega þar suð-
ur undir sem Mentaskólinn er nú. Var
lækurinn þá stundum nefndur Arnar-
hólslækur neðst. Frá læknum lágu svo
landamerkin skáhalt norðaustur að
Rauðarárvík. Var því Arnarhólsland
líkt og þríhyrna í laginu og rúmlega
200 faðma meðfram sjó. — Hið svo-
nefnda Skuggahverfi var i Arnarhóls
landi og byggðust þar nokkur kot er
fram í sótti, Höfn, Sölvhóll, Klöpp o.
fl. Fyrst gengu undan landinu syðstu
lóðirnar og þar næst lóðir meðfram
Bankastræti. Bergur Thorberg amt-
maður flutti þangað hús sitt frá
Stykkishólmi. Stendur það hús enn
og er þar nú verslunin ,,Málarinn“.
En bæði stiftamtmaðurinn og lands-
höfðingi heldu fast í Arnarhólstúnið.
Var það um nærfelt heila öld nokkurs
konar „embættis-beneficium" þeirra
og höfðu þeir þar mikinn búskap.
Var það ekki fyr en landshöfðingja
embættið var lagt niður, að bærinn
fór að gera götur yfir túnið, fyrst
Hverfisgötu, síðan Ingolfsstræti og
Lindargötu.
Þegar lærði skólinn skyldi ílytjast
írá Bessastöðum, vildu sumir að hið
nýa skólahús yrði reist á Arnarhóls-
túni, rjett við lækjarósinn. Þegar
ræTt var um stað fyrir Alþingishúsið,
voru margir þvi fylgjandi að það yrði
reist á Arnarhóli. Þegar fyrst var
talað um að reisa landspítala, var
honum ákveðinn staður á norðan-
verðu Arnarhólstúni. Mun þar hafa
ráðið, að landið átti þá Arnarhóls-
túnið. En ekkert þessara stórhýsa
lenti þar. Þó hafa þrjár aðrar opin-
berar byggingar verið reistar á Arn-
arhólstúni: Landsbókasafnið, Þjóð-
leikhúsið og Arnarhvoll.
Um Arnarhól sjálfan, höfðann, sem
skagaði fram austan víkurinnar, eru
engar sögur, nema hvað beggja megin
við hann voru varir, og gengu þaðan
nokkrir bátar til veiða. Segir svo í
Jarðabók Árna og Páls: „Heimræði er
árið um kring og lending góð og
ganga skip ábúenda eftir hentugleik-
um. Kongsskip hafa hjer stundum
gengið, aldrei fleiri en þrjú fjögra
manna för í senn, en jafnan eitt. —
Verbúð fylgir þeim engin og hýsa
bændur skipshafnir, hvort sem er ein
eða fleiri, fyrir ekkert, nema soðning-
arkaup“. Sú kvöð lá þá á Arnarhóls-
bónda, að hann varð að flytja Bessa-
staðamenn út í Viðey, hvort heldur
var á nótt eða degi, og stundum upp
á Kjalarnes.
Litli-Arnarhóll, eða Arnarhóls-kot,
hjet býli nyrst í túninu, rjett fyrir
ofan „Arnarhólsklett". Það fór í eyði
um 1800.
Veturinn 1809 kom hingað enskt
skip og á því kaupmaður sá, er Savig-
nac hjet og með honum túlkur, dansk
ur maður, Jörgensen að nafni. Savig-
nac settist hjer að, én Jörgensen fór
út að sækja meiri vörur. Kom hann
svo aftur eftir miðjan júní á skipinu
„Margreth and Ann“, með þeim kaup-
manni er Phelps hjet. Fjórum dögum
eftir hingað ’ komuna, gengu þeir á
land með vopnaðan flokk, og var
Savignac í för með þeim. Fóru þeir
heim til Trampe greifa og tóku hann
fastan og fluttu um borð, en lýstu því
jafnframt yfir að veldi Dana á ís-
landi væri lokið fyrir fullt og allt.
FORT PHELPS
Þegar Jörundur hundadagkonungur
hafði nú handtekið Trampe greifa og
gert sig að „herra til sjós og lands“
á íslandi, þótti honum það ráð að
koma upp innlendum her. Ekki urðu
nú hermennirnir samt nema 11, laus-
Frederik Trampe greifi.
ingjar einir, en Savignac var falið að
kenna þeim vopnaburð. Og þar sem
þessum her hafði nú verið komið upp,
þótti það óviturlegt að láta hann vera
varnarlausan og borgina berskjald-
aða. Áður en Jörundur færi því í yfir-
reið sína til Norðurlands (12. júlí)
skipaði hann svo fyrir að gera skyldi
vígi á Arnarhólskletti og kenna það
við Phelps kaupmann og kalla Fort
Phelps (eða Phelpsskans).
Var nú virkisgerðin hafin undir
umsjá þeirra Phelps og Savignacs og
gekk verkið skjótt fram. En þá vant-
aði fallbyssurnar.
Nú vildi svo vel til, að suður hjá
Bessastöðum voru 6 fallbyssur, sem
Henrik Bjelke höfuðsmaður hafði lát-
ið flytja þangað þegar hann ljet
byggja Bessastaðaskansinn 1668. —
Fallbyssur þessar volu nú að vísu
kolryðgaðar og sokknar í jörð, en nú
skyldu þær sóttar og hafðar Reykja-
vík til varnar. Hinn 19. júlí var
komiö með þrjár fallbyssur frá Bessa-
stöðum og þær settar í Phelpsvígi, og
var þá jafnframt farið að reisa þar
brjóstvarnir. Hinar fallbyssurnar
þrjár komu tveimur dögum seinna