Lesbók Morgunblaðsins - 22.02.1948, Blaðsíða 14

106
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
ÚR SÖGU LYFJABUÐANNA
í bókinni „Þjóöhœtlir“, cftir Finn
Jónsson á Kjörseyri er smásaga,
scm segir frá þvi aö rnenn voru
einu sinni aö taka qröf í Trölla-
tungu í Steingrimsfiröi. Fundu þeir
þá mannsistru, skiftu henni á milli
sin og fór hver meö sinn mola
hcim. „En mannsístra hefur verið
talin meöal viö ýmsum kvillum“,
segir Finnur. Saga þessi er eJ:ki
mjög gömul, þvi að sogumaóur-
inn, sem var unglingur er hun
geröist, drukknaöi 4. apríl 1894.
Trúin á lœkningakrajt mar.nsístru
er hingaö komin frá útiöndum,
eins og sjá má á eftirfarandi grein.
TALIÐ ER að saga lyfjabúðanna sje
nú 1200 ára. Kalííinn Al-Mansur í
Bagdad stoínaði fyrstu lyfjabúðina
skommu fyrir árið 750 e. Kr. Áður
höíðu læknar haít alia verslun með
iækningalyl'.
Smám saman fóru lyfjabúðir að
rísa upp í öðrum löndum og í iok miö-
alda voru margar lyfjabúðir til í
Frakklandi og Ítalíu. Venjuiega voru
þær eitthvað á vegum konunga eða
auðkýfinga. Árið 1552 fekk Gustav
Vasa Svíakonungur þýskan „meistara
Lukas“ til þess að standa fyrir kon-
sull í fótatakinu. Þegar hann sjest er
það talinn forboði þess að einhver
heidri maður sje skammlíiur.
★
Ýmsir menn hafa rannsikað drauga
ganginn í Englandi, en enginn betur
en Ilarry Pricc. Hann hefur haldið
uppi stöðugum rannsóknum i 40 ár.
Og þær rannsóknir hafa leitt til þess,
að hann hefur rnist alla tru á drauga.
Hann heíur kostað mikiu fje til
þessara rannsókna, um 5000 sterlings-
pundum á ári, að því er hann segir.
En rannsóknirnar hafa líka verið víð-
unglegri lyfjabúð. — Árið 1575 var
fyrsta lyfjabúð fyrir almenning stofn-
uð í Stokkhólmi, en undir vernd Jó-
hanns III.
Um þessar mundir versluðu lyfja-
búðirnar með margt annað en iyf. —
Nainið „apotek“ þýðir í rauninni b ð
eða vörunus. Þá var verslað þar með
krydd, sykurkökih , áíengi, sykur og
atls konar aðrar vörur. Það %'ar hreint
og 'oeint ætlast til þess að lyijabúð-
nnar hefðu sem fjölbreyttastar vörur.
i gamalli tilskipan er í.d. svo fyrir
mælt, að hver lyíjabúð skuli hafa á
boðstólum þessar vörur úr dýrarík-
inu: spanskflugur, ánamaðka, eðlur,
maura, orma, skorpionir, blóösugur
og margs konar smáfugla. Enn frem-
ur áttu þær að hafa mannshauskúp-
úr, sem aldrei hefðu legið í jörð, lær-
legg, goliurshús úr hirti, heila úr spör
og hjera, tennur úr villusvirum og
íílum, refslunga, haíurslifur, úlfa-
garnir, svinablöðrur og höggorms-
skinn.
1 Englandi íundu lyfsalarnir upp á
því að gera mannshöfuðkúpurnar dýr
mætari og eftirsóknarverðari, með því
að láta þær mygla. Voru þær þá taid-
ar óviðjaínanlegur læknisdómur. En
ekki hefur þetta staðið lengi, því að í
tækar. Hann hefur haft um 100 að-
stoðarmenn víðsvegar um land, og lát-
ið þá athuga þá staði, þar sem drauga-
gangur er. Ef skyrsia þeirra virðist
bera vott um að þar sje eitthvað dui-
aríult á seiði, fer hann þangað sjálf-
ur. En það er ekki mjög o.ft, líklega
ekki nema í einu tilfelli af hverjum
tuttugu. I ílestum tilfellum hefur hann
kómist að þyí, hvað draugaganginum
veldur, en i svo sem einu tilfcili af
hundrað hefur hann ekki getað fundið
fullnægjandi skýringu.
NOEL F. BUSCH í „LIFE“
lyfjaskrá frá 1690 stendur þetta:
„Hauskúpa af nýhengdum glæpa-
manni, auðvitað hreinsuð og vel þveg-
in og þurkuð, er langbest, enda selja
lyfjabúðirnar nú ekki annað“.
Besta ráðið við gigt — sem var
jaln algeng þá eins og hún er nú —
var mannsístra. En það var auðvitað
miklum erfiðleikum bundið fyrir lyf-
salana að geta alltaf haft hana á boð-
stolum, og sjerstaklega áttu þeir í
harðri samkeppni við böðlana. Þetta
má sjá á auglýsingu, sem franskur
lyfsali gaf út árið 1600: „Vjer seljum
mannsístru, sem vjer útvegum á ýms-
an hátt. En þar sem það er öllum
kunnugt að böðullinn í París selur
þessa vöru hverjum sem hafa vill, þá
ieiðir af þessu að það er tiltölulega
lítið sem vjer getum selt. Og þó er
ístra sú, sem vjer seljum, og geymd
hefur verið í ilmjurtum, miklu betri
vara en hin, er böðuiiinn selur“.
Mikil eftirspurn var eítir svonefndri
„prestsistru" En það var tiljölulega
auðvejdara að útvega hana heldur en
nafnið bendir til. Það þuríti svo sem
ekki að drepa prest til þess að ná i
hana. Þetta var sem sje ekki annað
en svinsflesk og dreypt á það fáeinum
dropum af ilmvatni.
Erfiðast var að ná í það dýr, sem
aldrei heíur verið til, sem sje ein-
hyi’ninginn. En hornið af honum átti
að vera óbrigðult ráð við ótai sjúk-
dómum, svo sem niðurfallssýki, eitr-
un og svarta dauða. — Hve dýrmætt
einhyrningshornið hefur verið talið
má geta þess, að þegar Friðrik II
Danakonungur tók stórt lán árið
1565 upp í herkostnað sjöárastríðsins,
þá neyddist hann til að láta að veði
einhyrninghorn, sem hann átti. En
þetta horn var annað hvort rostungs-
tönn cða hvallönn.
Mikil trú var einnig á lækninga-
mátt ýmissa gimsteina. Talið var að