Lesbók Morgunblaðsins - 26.02.1950, Side 12

Lesbók Morgunblaðsins - 26.02.1950, Side 12
* 120 LESBÓK MORGUJNBLAÐSINS Arni Ola: FÖSTIJIININIGAIN GUK Skcmtanalit' Ecykvíkinga var frcmur fábrotið á öldinui scm leið. Ucfur því víða verið lýst, en þó minnist jcgr þess ekki að hafa sjeð lýsingu á þeim dagamun, er bæarbúar gerðu sjer í föstuinngang. Það, sem hjer er sagt af því, hef jeg aðallega eftir frásögn Sigurðar llalldórssonar trjc smiðameistara, sem nu er einn af fáum eftir til frásagnar um þcnnan þátt í skemtanalífi bæarbúa. FÖSTUINNGANGUR var um sein- ustu helgi. Þá má jafnan telja fjór- heilagt. Fyrst er sunnudagur, þá bolludagur eða flengingadagur, þá sprengidagur (eða sprengikvöld) og seinast öskudagur. En að þessu sinni bættist góukoman ofan á og bar konudaginn upp á sunnudag. Margs konar fornir siðir eru bundnir við þessa daga. Hafa þó sumir lagst af, en aðrir breyst mjög. Það er nú til dæmis, að húsfreyjur átlu að fagna Góu á þann hátt að rísa árla úr rekkju, hoppa fáklædd- ar þrisyar sinnum i kring um bæ- irm og hafa yfir þennan formála: Velkomin sjertu, Góa mín, ' og gaktu inn í bæinn, vertu ekki úti í vindinum vorlqngan daginn. og, áður. Það hefur ekki þótt rjett að setja þar á löggjöf hvítra manna, því að hinir frumstæðu Wahgi- búar mundu ekki skilja hana. — Mikils1 er um það vert að höfð- ingjarriir sje ríkir og eigi margar konur, því að það vekur virðingu og traust hjá almenningi. Og undir virðlngu höfðingjanna er það kom- íð a'ð állir lifi í sátt og samlyndi. Fyrir fáum árum áttu Wahgi- búar cftgin áliöld nema úr trjc, b'cirii ög stcini. Nú cr byrjað að kfenná 'þrim að fara með nýtisku verkfæri, og stunda akuryrkju og kóikfjárrækt í stórum stíl. Það á að rrtenta þá og gera þá sjálfbjarga 'ávo að' þeir hljóti ekki sömu örlög ög margar aðrar frumstæðar þjóð- ir. Því mun verða veitt nrikil at- hvgli um allan lunn mentaða heun hvernig þesá tilraun tekst. Tildrög þessa siðar er að rekja aftur í heiðni, en nú er hann lagður niður fyrir löngu. Þá eru og margs konar fornar veðurspár bundnar við þessi tíma- mót. Ein er þessi: „Grimmur skyldi Góudagur hinn fyrsti, annar og þriðji, þá mun Góa góð verða.“ En ekki var alt fengið með því, eins og segir í vísunni: Ef hún Góa öll er góð, öldin má það muna, þá mun Harpa hennar jóð herða veðráttuna. Þá höfðu menn og trú á því hvern -ig viðraði á Pjetursmessu, en nú bar öskudaginn upp á hana. Er sagt, að eftir því sem viðri á Pjet- ursmessu muni viðra í 40 daga á eftir. En önnur sögn segir, að eftir því sem viðri á öskudaginn, muni viðra 14 eða 18 daga af föstunni, og eru þeir dagar nefndir ösku- dagsbræður. Matthíasmessa er 24. febrúar. Ef þá er frostlaust, mun viðra vel á eftir. Aðrir scgja að eftir því scm viðrar á Matthiasmcssu muni viðra í 14 daga á eftir. Ef ekki sjer sól á þriðjudaginn i föstuinngangi (sprengidag), þá verður oft heiðríkt á föstunni. Þessar eru hinar helstu veður- spár, sem fylgja þessum tímamót- um. UPPRUNI tyllidagaiina i fostuinn- gang og þeirra siða, sem þeim fylgja, er ekki af kirkjulegum rót- um runninn í öndverðu, þótt marg- ir haldi að svo sje. Upprunans er að leita aftur í grárri forneskju. Snorri Sturluson segir svo frá, að Óðinn hafi sett þau lög í Svíþjóð, að þar skyldi blóta þrisvar á ári. Blóta skyldi mót vetri til árs, en að miðjum vetri til gróðrar, hið þriðja sinn að sumri, það var sigurblót. Þá þektust ekki aðrar árstíðir en vetur og sumar. Miðsvetrarblótið fór því fram upp úr jaíndægrum á vori, þegar dagurinn íór að verða lengri en nóttin. Þá var hinu vakn- andi lífi fagnað og blótað til gróðr- ar og frjósemi. Með kristninni voru blótin afnumin, en margir siðir í sambandi við þau heldust og flutt- ust miðsvetrarblóts siðirnir yfir á föstuinnganginn. Eru nú eflaust gleymdir margir þessir siðir, en um suma vita menn enn. Sá var einn siður við miðsvetrarblótið að taka kvist af völdum viði sem hafði í sjer íólgið sjerstakt grómagn. Var bessi kvistur ncfndur „lifkvistur“. og með honum skyldi endurvakið það líf, scm veturinn liafði lagt i dvala. Var honum lostið á ávaxtatrje og akra til þcss að þcir gæfi góða upp- slteru. Enn fremur var fjenaður lostinn með honum, til þess að auka frjóvsemi. Og á sama hátt og í sama tilgangi voru konur lostnar með honuni. Til þessa siðar cr að rekja ílengingarnar á mánudagmn í föstu inngang. Og enn í dag er það siður

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.