Lesbók Morgunblaðsins - 25.02.1951, Blaðsíða 4

U2 | LESBÓK MORGUNBLABSINS
sem best, og notaði slcólameístari
sjpr þáð þahnig að koma s]er í
mjúkinn kjá stiftamtmanni. Biskup
vandaði nokkrum sinnum um við
hánn’ og' löfaði skólameistari þá
bot og betfun með svo innfjálgum
órðum, að biskupi gekst hugur við,
eins og hann segir sjálfur frá. En
alfaf sótti í sama horfið aftur. Rak
þa svp ’iangt, að haustið 1785 íekk
biskuþ settan prorektor til aðstoð-
ar við kensiuna. Eftir það kom
Gísli ’varla nærri embættisstörfum
sínum,. enda þótt hann heldi emb-
séítisnafhi.’' ’
' 'Hinn ’kennarinn, Páll konrektor
jákoþsson,’ hafði áður verið kon-
rektor í Skálholti og settur fýrir
skólánn þegar Bjarni Jónsson skóla
-meistari ljét af embætti. Var Páll
talínn góður kennari, en nú kom-
inn á éfri'ár og allmjög drykkfeld-
ur og heilsutæpur. Haustið 1785
fekk hann því Jakob Árnason syst-
ursön sinn til þess að gegna emb-
ætti íyrir sig, en fluttist sjálfur að
Esjubergi. Segir Bjarni Þorsteins-
son amtmaður, að seinasla árið
sem þeir Gísli og Páll .vcjrii við
kenslu að nafninu að þá. hafi 'í
skólanum verið „jafnilla sjeð fyrir
sál og Iikama.“
Jaköb’ Áfnason var gerður pro-
rektor árið eftir og gegndi þeirri
stöðu fram til 1801 að hann vígðist
prestur að Gaulverjabæ. Tók þá
við af honum Guttormur stúdent
Pálsson og gegndi stöðunni meðan
’skólirin starfaði.
Þegar Jakob varð prorektor gerð
’-ist Brvnjólfur stúdent Sigurðsson
kennari fyrir Pál. Ber Árni stifts-
þrófastur Helgason honum hið
besta orð, segir að vísu að hann
'háfi ekki verið gáfaður, en mesta
góðmenni og „ekki hef jeg þekt
mann, sém með meiri samvisku-
' sérfií 'hafi viíjað gegna sinni köllun
en Kann.. i.' Aldrei gleymi jeg því
hvað hann .varð guðlegur þegar
hann talaði um eitthvað guðlegt
vi,ð mig og aðra sína lærisveina.“
En svo segir hann líka að Brynjólf-
ur liafi sama sem verið flæmdur
frá skólanum. Það gerðist þannig:
Einu sinni refsaði Brynjólfur
nemanda með því að hýða hann
með sófli á höndina. Fleygði hann
síðan sóflinum á skólagólfið og
gekk út. Þá komu inn efribekking-
ar og þótti þetta óhæfa. Tóku þeir
sóflinn, brytjuðu hann niður og
stráðu bútunum um skólagölfið
þar sem þeir vissu að Brynjóifur
mundi ganga er hann kæmi inn.
Brynjólfur var bráðlyndur og er
hann sá þetta rauk hann út og
kallaði umsjónarmann fyrir sig og
heimtaði af honum sóflinn. Hinn
stóð ráðþrota. Þá sagði Brynjólfur:
Inn í þennan skóla kem jeg aldrei
framar. — Þá var Geir Vídalín
orðinn biskup. Hann tók upp rann-
sókn í málinu, en enginn pilta bótt-
ist vita neitt. —- Haustið eftir fekk
Brynjólfur prestsembættið við dóm
-kirkjuna í Revkjavik og settist að
á Seli.
Þá fekk Páll sjer til aðstoðar
Arnór stúdent Árnason, sem var
„mildil gáfumaður — en tók sjer
ekki heiminn nærri. Hann stundaði
méir en sín störf að spila pólskpas
í Reykjavík, sem þá var mikið títt,“
segir Árni Helgason. Arnór var
ekki lengi við skólann, því að hann
vígðist prestur til Hestþinga vorið
1798. Þá kom að skólanum Jóhann
Árnason stúdent, sonur Árna bisk-
ups Þórarinssonar, „lingerður að
sönnu í lærdómi, en elskulegur,
guðhræddur rnaður, enda bjóst
hann daglega við sinni burtför
hjeðan af jörðu. Hann dó í svefni
hjá konu sinni Þóru systur Arnórs
í Vatnsfirði.“
Kenslan.
í Hólavallarskóla átti kensla að
vera með svipuðum hætti og á
Hólum og eins og áður var í Skál-
holti. Um námsgreinarnar segir
Bjarni amtmaður þetta: „Ekki var
fræðslan meiri en það, að kend var
latína, grfska, lítið eitt í Nýja testa-
mentinu og ómerkilegt söguágrip.
í talnafræði, landafræði og dönsku
var því nær ekkert kent nema
„dimittendum“ í landafræði og
reikningi stuttan tíma (svo sem
hálfan mánuð) áður en þeir gengu
uridir burtfararpróf11. Og Árni
Helgason segir: „Boðið var að pilt-
ar skyldi læra landafræði og stærð
-fræði, en hvorugt var þar kent í
minni tíð, erigin danska, engin ís-
lenska, en okkur bara sagt að við
ættum að læra þetta, og það gekk
þá upp og niður. Lexíukver urðu
menn að kaupa, skræður útslitnar,
og stundum var slík ekla á þeim
að .8 urðu að horfa á sama ex-
emplar þegar einn af oss bullaði
einhverja íslenska útleggingu.“ —
Áður hafði það ekki tíðkast að
landabrjef væri notuð við keoslu,
hvörki á Hólum nje í Skálholti.
Þess vegna segir Árni Helgp.son á
einum stað: „Blessuð sje Brynjólfs
minning, hjá honum sá jeg fyrst
landkort."
Fyrirkomulagi ■ kenslunnar var
og rrijög ábótavant, eins og sjest á
umsögn Hannesar biskups: „Hjer
er ekki kent ákveðnar stundir
dags eins og í dönsku skólunum,
heldur stundum allan daginn, sem
er mjög þreytandi fyrir kennarana,
En þetta getur ekki öðru vísi verið,
þar sem einum kennara er ætlað
að veita 14—17 lærisveinum til-
sögn, og það enda í mjög ólíkum
fræðigreinum, en kennarinn verð-
ur aftur,-eftir mismunandi þroska
lærisveinanna, að skifta þeim í 3
eða 4 „lektiur“, sem allar lenda ,á
einum og sama kennaranum. Á
þessu verður ekki ráðin bót nema
kennurum sje fjölgað. Kenslan í
þessum skóla er alt of mikið starf
fvrir tvo ke.nnara“.* . '
* Einn vetur, 1801—02, var skólan-