Lesbók Morgunblaðsins - 25.02.1951, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLABSINS
115
lega horfði þá við á alt annan veg!
En jeg þekki ekki nema eina fjöl-
skyldu í allri Reykjavík, sem talist
gæti þess umkomin, en alls enga,
sem mundi tilleiðanleg að gefa sig
að jafn óarðvænlegri atvinnu á
þessum dýru tímum.
Og sje það sannmæli, að rithöf-
undur nokkur hafi látið sjer um
mimn fara, að stórborgirnar sje
sorpkassar mannkjmsins, þá dirfist
ieg að fullyrða, að Reykjavík verð-
skuldi saurvilpu nafn. Hvílíkt ó-
reglubæli hún er, það vita allir, og
það tel jeg mestan kostinn við legu
skólabyggingarinnar, að henni
hefur þó verið vahnn staður góðan
spöl fyrir utan sjálfan kaupstað-
inn, þótt fremur kunni það að vera
slembilukku að þakka en fyrirhug-
uðu ráði.“---------
Sá vitnisburður er skólameistari
gefur hjer hinum danska höfuðbæ
Islands, er mjög í samræmi við það
sem þeir Magnús Stephensen og
sjera Árni Helgason sögðu um
hann síðar, svo að það verður ekki
talið sem illmælgi hjá skólameist-
ara. En ómaklega launar hann
kotamönnum þann mikla greiða,
er þeir höfðu gert skólapiltum. Að
vísu er það sjálfsagt satt, að sóða-
skapur hefur verið í kotunum, en
mundu þá ekki sumir piltar hafa
alist upp við álíka sóðaskap heima
hjá sjer. Varla þarf þó að efa að
skólameistara hefur gengið gott til,
hann hefur viljað láta skólapilta
hrista af sjer kotungsbraginn, og
frá því sjónarmiði verður að hta á
ummæh hans. En vera má að bisk-
upi hafi þótt vandlætingin koma úr
hörðustu átt, og að ekki ætti að
kasta grjóti þeir, er í glerhúsi búa.
Fje hefur og sjálfsagt skort til að
koma upp mötuneyti fyrir skóla-
pilta, enda kom það aldrei, eins og
áður er sagt.
Þess má gjarna geta hjer, að ekki
hafði Gísla farist betur í viðskift-
um við piltana, heldur en kotung-
unum fórst við þá. Fyrsta vetur-
inn átti hver piltur að leggja.fram
64 skildinga til ljósa, en rektor ljet
hvern þeirra afhenda sjer upp í
þetta 8 pund af tólg. Voru þeir þá
29, svo að alls fekk rektor 23 fiórð-
unga 4 merkur af tólg, Grunaði
pilta að þetta mundu ekki góð
skifti, og veturinn eftir neituðu
þeir að afhenda rektor tólgina.
Reiddist hann þá mjög, en þeir
höfðu það að engu og tóku sjálfir
að sjer að sjá um ljós í skólanum.
Eyddust þá ekki þann vetur meira
en 8 fjórðungar og 16 merkur. —
„Voru þó kertin engu síðri, en jafn-
lengri vökur.“
Skólasiðir og skólalíf.
Fyrsta vetur Hólavallarskóla
voru þar 10 nemendur, sem verið
höfðu í Skálholtsskóla. Þeir fluttu
því með sjer inn í þennan skóla
ýmsa siði, sem tíðkast höfðu í Skál-
holti og skal hjer nefna nokkra
þeirra.
Það hafði verið venja pilta áður
en þeir skildu á vorin að mæla sjer
mót ákveðinn dag að hausti og ríða
svo í fylkingu heim á staðinn í
Skálholti. Á leiðinni þangað var
þrisvar sinnum æpt heróp á viss-
um stöðum. Það kölluðu þeir „sign-
um“. Þessi siður helst við fyrstu
árin sem skólinn var í Reykjavík.
Fyrsta „signum“ var við Elliðaár,
annað á Öskjuhlíð, hið þriðja á
Arnarhólsholti, eða hjá Skólavörð-
unni, en hana hlóðu piltar 1793.
Þessi siður lagðist niður árið 1795.
Þá er. að minnast, á þann sið að
skíra nýliða. Sú athöfn fór fram í
Laugarási á meðan skólinn var í
Skálholti, en í lauginni hjá Laugar-
nesi eftir 'að skólinn fluttist hingað.
Eldri piltar ráku nýliðann að laug-
inni, en þar var hann gripinn af
tveimur sterkustu piltunum. Heldu
þeir svo í sinn handlegginn hvor
og þrídýfðu piltinurp. að höfði nið-
ur í laugina, aftur á bak og áfram.
Einhver málamyndanöfn voru ný-
liðunum gefin við þetta tækifæri,
en þau munu ekki hafa fest við þá.
Fleiri raunir urðu nýliðar og að
ganga í gegnum áður en þeir þætti
fullgildir skólapiltar. Voru þær
nefndar bál, pressa, járning og
Snorri. Bálið var þannig, að eldri
piltar settust flötum beinum á gólf-
ið í tvær raðir og sneru fótum
saman. Var svo bundið fyrir augu
nýliða og hann leiddur þannig að
hann skyldi ganga yfir fætur hinna
og þótti það ógreiður gangur og
þeir nokkuð hrekkjóttir, sem fæt-
urnar áttu. Þetta hjet að vaða bál.
Pressa var þannig, að nýliði var
settur út í horn og þar áttu hinir
að þjarma að honum þangað til
hann hljóðaði. — Ekki var þetta
hnjask alvarlegt ef nýliðinn hafði
vit á að hljóða nógu snemma. Járn-
ing var þannig að nýliði átti að
vera hestur og tóku hinir fætur
hans upp á víxl og ljetust járna
hann. Síðan hljóp einhver á bak
hestinum og reið nokkra hringa
um skólagólfið og dæmdu hinir
um hvort sá nýjárnaði mundi vera
hestefni. — Snorri var aftur á móti
alvarlegri leikur. Þá var byrgt fyr-
ir glugga svo að myrkur var inni,
og alt í einu orguðu og grenjuðu
eldri piltar allir í senn og börðu
þil og veggi til að hræða nýliða.
En jafnframt var þá gripið tæki-
færið til þess að berja á þeim eldri
piltum, sem eitthvað áttu sökótt.
Síðan varð nýliði að vinna nokkurs
konar eið að því að segja ekki frá
þessu, og að halda við þessum sið
meðan hann væri í skóla.
Það var eigi aðeins að piltar
jöfnuðu sínar sakir í „Snorra“,
heldur höfðu þeir sitt eigið rjettar-
far. Yfirvöld þau, sem sett voru í
embætti á „herranótt“, eins og
seinna segir, áttu að gegna þeim
embættum allan veturinn og jafna
öll misklíðarefni, er upp kunnu að
koma. En stundum var þó gripið