Lesbók Morgunblaðsins - 25.02.1951, Blaðsíða 6

114
LESBOK MORGUNBLAÐSINS
að vori, að þeir flýðu úr skóla „til
þess að bjarga lífinu“. Rjeðust þeir
svo í skiprúm á Seltjarnarnesi
„hvar fyrir þeir máttu mæta um
haustið sektum og straffi eftir á-
kvæðum skólastjórnar." Straffið
var það, að dregið var af námstyrk
þeirra. Af þessum piltum voru 7
prestssynir. — Fjórir flýðu þegar
mánuður var eí'tir af skólatíma, og
voru það þessir: Brynjólfur Guð-
mundsson prests í Kálfholti, Hall-
dór Árnason pr. í Kaldaðarnesi,
Eyólfur Kolbeinsson pr. á Mosfelli
og Skafti Skaftason pr. í Arnar-
bæli. Þeir voru sektaðir um 15
ríkisdali. Hinir flýðu þegar hálfur
mánuður var eftir af skólavist:
Sigurður Ögmundsson pr. á Krossi
í Landeyum, Benedikt Þorsteins-
son pr. á Skorrastað, Jón Jónsson
pr. á Mýrum (bróðir Steingríms
biskups) og Jón Gíslason bónda.
Þeir voru sektaðir um 9 rdi. 33
skildinga.
Árni Helgason segir um viður-
væri skólapilta á sínum dögum:
„Mig furðar hve lítið menn kom-
ust af með í Reykjavíkurskóla,
enda var það merkilegt hvað ves-
lings húsfólkið í kotunum tók lítið
fyrir þjónustu og matartilbúning.
Ekki vöndust piltar þar á sællífi,
þar smakkaði jeg ekki og margir
fleiri hvorki kaffi nje te. Engan
mat smökkuðum við fyr en kl. 12,
þá vatnsgraut með smjöri í. Önnur
máltíð kom, eftir sem dagur var
langur eða stuttur, í rökkrinu,
harður fiskur og kaka með, og svo
ekki meira, og jeg þóttist lifa í sæl-
gæti. Þeir, sem áttu ríka að, lifðu
betur, keyptu sjer rúsínur, kaffi
etc., já sumir seldu bræðrum sín-
um rúsínur, en þær voru dýrar, jeg
má segja 3 skildinga. Seinni ár mín
í skóla fekk jeg heilan hnefa af
rúsínum fyrir latneskan stíl, sem
sumir fengu hjá mjer. Sumir voru
svo framsýnir, að þeir keyptu kjöt
af Akurnesingum, ljetu sjóða og
heldu reglulega auction, bóglegg,
herðarblað, rif af síðu etc. rjett
undir vökulokin; prísinn var hár,
þar gat jeg aldrei keypt neitt.“
Mataræði skólapilta hefur verið
mjög bágborið. Mjólk fengu þeir
aldrei, því að hún var ekki til. Þá
var ekki verið að hugsa um það
að maður þyrfti svo og svo margar
hitaeiningar á dag til þess að hald-
ast í fullu fjöri. Þá ljetu piltar sjer
nægja ef þeir gátu fengið kvið-
fylli' við og við, en sultu þess á
milh heilu hungri. Segir og sjera
Árni á öðrum stað: „Fátækt þekti
jeg að heiman, en sultinum kyntist
jeg fyrst í skóla.“
Með hverju árinu urðu kjör pilta
verri. Námstyrkur helst hinn sami,
en dýrtíð magnaðist. Þeir urðu því
að spenna sultarólina fastar og fast-
ar. Og það var eigi aðeins að fæðið
væri af skornum skamti, heldur
var það líka óholt ,eins og sjest á
því hve margir veiktust þar af
skyrbjúgi. Ýmiskonar önnur van-
heilsa fylgdi og í kjölfar hins ónóga
viðurgernings. Hjer við bættist svo
það, að margir urðu að fara langt
til matar, og þegar bleytur voru og
krap, eins og ekki er ótítt í Reykja-
vík, komu þeir votir heim í skól-
ann, því að íslenskir sauðskinns-
skór voru ekki hentugasti fótabún-
aðurinn. Af þessari vosbúð, kuld-
anum, dragsúgnum og rakanum í
skólaloftinu, veiktust margir vegna
þess hvað þeir höfðu lítið mót-
stöðuafl. Má búast við því að ýms-
ir hafi biðið þar óbætanlegt tjón
á heilsu sinni, og þess er ekki ólík-
lega til getið að þar hafi hinn mikli
og efnilégi lærdómsmaður, Jón
Therkelín, tekið sjúkdóm þann er
dró hann til dauða aðeins þrítugan
að aldri.
Hin reykvíska Sódóma.
Gísli skólameistari sá það glögt,
að það mundi í alla staði best og
affarasælast fyrir pilta að þeir
hefði mötuneyti í skólanum, eins
og hafði verið í skólunum að Skál-
holti og.Hólum. Skrifar hann bisk-
upi um þetta í des. 1790 og dregur
þar aðallega fram hvað piltar verði
fyrir siðspillandi áhrifum í kotun-
um, þar sem þeir láti „stundum
fyrirberast langt fram á kvöld,
sumpart til þess að neyta þar illa
og sóðalega tilbúins matar síns, en
sumpart til þess að njóta þar þess
skjóls, sem skólinn getur ekki veitt
þeim.“
Og svo heldur hann áfi’am:
„Hjer venjast þeir við hinn ó-
hrjálegasta sóðaskap og verða hon-
um samdauna, svo að við þá loðir
eftir að þeir eru orðnir sjálfstæðir
menn.... Samvistarmenn þeix-ra
verða bóndinn og vinnukindur
hans og allskonar sjómannalýðui-,
sem hefur þar bækistöð sína. Jeg
vil síst fara niðrunarorðum um
hjeidenda bændur, sem margir
hverjir eru allvandaðir menn, ekki
heldur um hjú þeirra, sem þó ó-
neitanlega smám saman flekkast af
umgengninni við andvaralausan
ruslaralýð Reykj avíkurkaupstaðar.
En „selskapur“ þeirra sjómanna,
sem hingað leita, er beinlínis drep-
sótt fyrir siðferði piltanna, því að
— það er mjer óhætt að segja —
þessir menn eru flestir án trúar, og
svívirðilegur munnsöfnuður þeirra
svai'ar fyllilega til blygðunarlausra
athafna þeirra, sem kvartanir prest
-anna hjer á suðurkjálka sýslunnar
fyrir prófastinum sanna best.
En nú kynni einhver að segja:
Á þessu ætti auðveldlega að mega
ráða bót. Skólapiltarnir hljóta að
geta fengið fæði og annað, sem
þeir með þurfa í Reykjavíkur kaup
-stað. Þar hýr vandað danskt fólk,
þetta gæti orðið atvinnuvegur fvr-
ir boi’gara bæarins, hjer er um
engar vegalengdir að ræða fyrir
piltana, er valdið geti töfurn frá
námi þeirra o. s. frv.
Vel væri ef satt reyndist. Vissu-