Lesbók Morgunblaðsins - 18.11.1951, Side 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
BERTRAND RUSSEL:
MÆSTU
lBÖ9m H JB
yriq 9í3
:_______________
gæri 19 .4^2 s
5m8§BÍe [InBjU
mun: .9Í8nEÍ
FIIVITÍ U
Á VORUM dögum hefir verið áber-
andi ósamræmi milli þekkingar og
raunveruleika. Á sviði þekkingar
hafa unnist stórkostlegri sigrar en
dæmi eru til áður, en í fram-
kvæmdinni hefir komið fram í viss-
um voldugum ríkjum svo hugsun-
arlaus grimd, að annars eins þekkj-
ast engin dæmi, ekki einu sinni hjá
vitskertum ungum glæpamönnum.
Þetta getur ekki gengið öllu leng-
ur. Annað hvort verða valdamenn-
irnir að afla sjer visku og þekk-
ingar, eða þá að vísindin og hugs-
unin verður að gefast upp.
Það er máske óþarft að taka
fram, að jeg er hjer að hugsa um
styrjöld. Ef stórstyrjaldir eiga að
legt gildi fyrir Reykjavík. Það er
þó aðeins nafnið eitt, því að um-
hverfið er nú gjörbreytt frá því
sem var er Skothúsið stóð þarna
og þangað var oft að heyra dynj-
andi skothríð á góðviðrisdögum.
Skotfjelagið er sennilega fyrsta
íþróttafjelagið, sem stofnað var
hjer í bæ. Næst kemur svo glímu-
fjelagið, sem Sverrir steinsmiður
Runólfsson stofnaði 1873. Það hafði
líka bækistöð sína á melunum. Og
einmitt á melunum nemur löngu
seinna fyrsti íþróttavöllur á íslandi
þar sem öll helstu íþróttafjelög
bæarins hafa síðan leitt saman
hesta sína. Má því kalla að mel-
arnir sje vagga íþróttalífsins hjer
í bæ. En ekkert íþróttafjelag hefur
enn komist jafn langt og Skotf jelag
Reykjavíkur, að safna undir merki
sitt öllum helstu mönnum bæar-
halda áfram, þá eru framfarir í
vísindum útilokaðar. Því miður
getur enginn borið á móti því að til
stórstyrjaldar kunni að draga. En
þegar jeg reyni nú að útskýra hvers
vjer megum vænta af framförum
og nýum uppgötvunum, þá geri jeg
ráð fyrir því að ekki skelli á
stórstyrjöld, sem ríði heiminum að
fullu.
----0----
Stórkostlegar framfarir í vísindum
hafa orðið fyrri hluta þessarar ald-
ar, einkum í eðlisfræði. Eðlisfræð-
ingar og stjörnufræðingar hafa nú
stórkostlega meiri þekkingu held-
ur en þegar jeg var ungur, bæði á
hinu stærsta og hinu minsta,
stjörnugeimnum og öreindinni.
Það, sem uppgötvast hefir um
stjörnugeiminn hefir ekki vakið
eins mikla athygli — sennilega
vegna þess að þann vísdóm er ekki
hægt að nota í stríði — en vísinda-
lega sjeð eru þær uppgötvanir engu
síður merkilegar og furðulegar. Ein
stein var frumherji þeirrar þekk-
ingar, Rutherford og Bohr forvíg-
ismenn rannsókna á sviði öreind-
anna.
Stjörnufræðingarnir segja oss,
að aldur stjörnuhverfanna og víð-
átta þeirra sje ekki takmarkalaus,
en þar fari íram stöðug útþensla.
Þau stjörnuhverfi sem oss eru
fjarst fjarlægjast oss með ofsa-
hraða og hraðast þau sem fjarst
eru. Það getur verið að sum fjar-
læg heimshverfi fjarlægist oss með
meiri hraða en ljósið getur farið,
og ef svo er þá er ekki unt að sjá
þau, hversu góða sjónauka sem
menn hafa.
Þekking vor á frumeindunum er
hvergi nærri fullkomin enn.
Það var trú manna, að allar frum-
eindir í hverri sameind væri ná-
kvæmlega eins og að ekki væri
hægt að kljúfa þær. Nú vitum
vjer að þetta er ekki rjett. Vjer
skulum taka dæmi: Það er nú
kunnugt að í venjulegu úraníum
eru þrenns konar frumeindir, en
aðeins ein tegund þeirra er nothæf
í sprengjur. Frumeind úr þungu
efni er hægt að kljúfa í þrjár ör-
eindir sem eru úr ljettara efni.
Þetta leikur náttúran Bjálf með
geislavirk efni, og þetta hefir tek-
ist í tilraunastofnunurr*. Auk þess
getum vjer nú framleitt nýar frum-
eindir, t. d. plutoníum, sem hvergi
þekkist í náttúrunni.
Frumeindarannsóknirnar eru enn
á tilraunastigi, en það eru varla
nein takmörk fyrir þvi hvers vjer
megum vænta af þeirn í vísindaleg-
um og hagnýtum efnumí: Það er
enginn efi á því, að hægt .er að
breyta landslagi með því að mola
niður fjöll og setja stónfjjótin í
nýa farvegi. Ef til viU yer.ður líka
hægt að breyta tíðarfarinu.. Ef til
vill verður hægt að gera qyðiinerk-
ur að frjóvum lendum. laðiffttti
að vera hægðarleikup. að'Senda rá-
kettu til tunglsins, enda þótt nokk-
ur vafi sje á því hvernig þún ætti
að komast til jarðarinnar aftur.
Fyrsta fluginu þangað fylgir því
mikil áhætta. Máske verður sá
maður, sem mistekst að verða eft-
irmaður Stalins, ekki tekinn af lífi,
heldur gerður að landstjóra á mána
nýlendu Sovjetríkjanna og sendur
þangað og látinn ráða fram úr því