Lesbók Morgunblaðsins - 16.03.1952, Side 2

Lesbók Morgunblaðsins - 16.03.1952, Side 2
126 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS mylnuvængirnir sveifluðust í hring fyrir norðanveðrinu; þá var gaman að lifa, en nú malar enginn Jó- hannes.“ Þegar saga Reykjavíkur er sögð, má því ekki ganga fram hjá vind- mylnunum, sem settu sinn svip á bæinn á meðan þær voru. I =//= j SAMI maður lét reisa báðar vind- | mylnurnar, P. C. Knudtzon kaup- ( maður (f. 1789, d. 1864). Það var um 1790 að G. A. Kyhn stórkaupmaður lét reisa verzlunar- hús á sjávarbakkanum þar sem nú | stendur Edinborgarverzlun. Árið { 1815 keypti Knudtzon þessa verzl- { un og gerði hana að langstærstu | verzlun hér í bæ og líklega að stærstu verzlun landsins. Hann brauzt í mörgu, byggði hús, keypti ( hús og seldi hús og er of lang saga ' að rekja það. En Reykjavik ber þess enn merki að Knudtzon var i með annan fótinn hér. )r Nú er þess að geta að árið 1301 voru sendir hingað tveir norskir landmælingamenn, Ohlsen og Aan- um. Gerðu þeir merkilegan upp- drátt af Reykjavík, þar sem sýnd eru öll þau hús, er þá voru til í bænum og er því ein hin bezta heimild um Reykjavík fyrir 150 árum. Tveimur árum seinna voru sendir hingað tveir danskir land- mælingamenn til þess að taka við af þeim. Hétu þeir Wettlesen og Frisak. Þeir réðust í að reisa hér stjörnumælingastöð (observatori- um), til þess að mæia út hnatt- stöðu Reykjavíkur, svo að bæjar- menn þyrftu ekki að vera í vafa um hvar þeir væri staddir á hnett- inum, eins og sagt var. Völdu þeir stað fyrir hana á háhólnum fyrir j vestán og ofan Ilólakotsbæinn og j létu tukthúslimi aðallega vinna að I smíði hennar kauplaust. Var þetta [ ómerkilegur kumbaldi og keypti [ Einar stúdent og borgari Jónsson (föðurbróðir og tengdafaðir Jóns Sigurðssonar forseta) hann til nið- urrifs árið 1817 og segir ekki meira af þeirri „stjörnuskoðunarstöð“.* En svo er það árið 1830 að Knudt- zon reisir vindmylnuna einnútt þar sem þetta hús hafði staðið. Þá flutt- ist hingað eingöngu ómalaður rúg- ur og höfðu menn malað korn sitt sjálfir. Nú var þeim boðið að koma með korn sitt tii myhrunnar og iáta mala það þar. Mölunargjaldið hefur þá líklega verið „fírimark“ á tunnu. En þrátt fyrir það að þetta var ekki hátt gjald, munu menn fremur hafa kosið að mala heima. Þar voru kvarnirnar til og hefur verið talið sjálfsagt að nota þær, enda þótt erfitt verk væri að mala í þeim. Á hitt ber líka að líta, að þá höfðu menn nógan tíma, en lítið af pen- ingum. Helzt það alveg fram um 1880 að rúgur væri malaður í kvörn um heima. Þá fór að flytjast rúg- mjöl í verzlanir og var það ekki dýrara en rúgurinn, og þá munu handkvarnirnar hafa farið að hverfa úr sögunni. Um þær mundir er mylnan var reist, voru öll brauð, flatbrauð og pottbrauð, bökuð heima, því að hér var ekkert bökunarhús. Mylnan hafði lítið að gera og því mun Knudtzon hafa hugkvæmzt að slá tvær ílugur í einu höggi með því að reisa bökunarhús. Brauðin gat hann selt með hagnaði og mylnuna gat hann látið mala fyrir bökunar- húsið. ÁRIÐ 1776 hafði risið landaþrætu- mál milli Reykjavíkur og Arnar- hóls. Báðar þessar jarðir höfðu ver- ið konungseign, en 1752 var Reykja vík fengin verksmiðjunum og um * Tvær slikar stöðvar voru seinna reist- ar skammt frá Skólavörðunni; annað húsið reistú Frakkar, en Danir hitt og stóð það þar unj aldamot. 1760 hafði Arnarhóll verið lagður til tukthússins. Tún Arnarhóls og Stöðlakats, sem var hjáleigaReykja víkur, lágu saman. Var einn sam- felldur túngarður hlaðinn úr grjóti utan frá sjó um það bil er Klöpp stóð seinna, fyrir ofan tún Arnar- hóls, Stöðlakots og Skálholtskots og náði að tjörninni þar sem nú er Fríkirkjuvegur 11. Um það bil þar sem Traðarkot er nú, á horni Hverfisgötu og Traðarkotssunds, var hlið á garðinum og þaðan lágu traðir með háum grasi grónum görðum til beggja hliða, niður yfir Arnarhólstún að lækjarósnum. Þetta var alfaravegurinn á þeim dögum, og eftir honum urðu allir að fara er komu landveg til Reykja- víkur. Sér enn móta ofurlítið fyrir þessum tröðum á Arnarhóli rétt fyrir sunnan líkneskju Ingólfs Arn- arsonar. FTá tröðunum lá túngarðurinn skáhallt þangað sem verzlunin Vís- ir er nú, en svo kom þvergarður þaðan beint niður að læk. Var hann ekki á landamerkjum Arnarhóls, því að þau áttu að vera nokkurn veginn bein lína frá beitarhúsum Arnarhóls, sem stóðu þar sem nú er líkneskja Leifs heppna, í svo- kallaða Stöðulvörðu, sem var rétt á bak við þar sem er nú Ingólfs- stræti 9, og þaðan í stóran stein við lækinn „15 föðmum fyrir sunnan þvergarðinn“. Eilífskrókur hét um það bil þar sem nú eru gatnamót Ingólfsstrætis og Bankastrætis og þar iyrir neðan kom túngarður Stöðlakots saman við túngarð Arnarhóls. Má ætla að ábúanda Stöðlakots haíi þótt auð- Veldara að girða þannig, heldur en hlaða garð á landamerkjum niður að læk, því að sá garður hefði orðið miklu lengri. Varð þai’na því dálítil skák sem ráðsmaður tukthússins taldi að Arnarhóil ætti innan garðs í Stöðlakoti. Þræturuv lauk þannig

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.