Lesbók Morgunblaðsins - 17.08.1952, Síða 4

{ 392 "
r LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
fþinn engil láttu vaka
yfir mér, svo eg sofi rótt.
Skal nú horfið að Hómersþýð-
ingum Sveinbjarnar og lýst að
nokkru starfi hans að þeim. Ætla
má, að gríska hafi verið kennd við
latínuskólana frá því um aldamótin
1600, og var þá fyrst og fremst mið-
að við það að gera pilta biblíufæra
í henni. Hélzt grískukennslan í
svipuðu horfi í um það bil tvær
aldir, en þá varð gagngerð breyting
á með stofnun Bessastaðaskóla og
þó einkum við komu Sveinbjarnar
að skólanum. Jókhannbráttgrísku-
kennsluna um allan helming og
kom henni á þann grundvöll, er
hún hélzt á fram yfir síðustu alda-
mót.
Sveinbjörn tók þegar haustið
1819 að lesa Ilíonskviðu með nem-
endum sínum, og hafði hún þá ver-
ið kennd örlítið áður eða fyrst árið
1810. Sveinbjörn þýddi sjálfur
kviðuna og las þýðinguna fyrir
nemendunum. Hafði hann vorið
1830 farið þannig yfir alls 17 bætti
kviðunnar. Sneri hann sér þá að
Odysseifskviðu og hafði lokið við
hana 1844, en tók að því búnu aftur
til við Ilíonskviðu.
Sveinbjörn hlýtur brátt að hafa
fundið, að mikið hagræði mundi í
því verða, ef þýðingar hans yrðu
prentaðar. Þegar það var ákveðið
haustið 1827, að konungur skyldi
heiðraður á afmælisdegi sínum áv
hvert með útgáfu rits eins á vegum
skólans, mun Sveinbjörn hafa séð
sér leik á borði (ef hann hefur þá
sjálfur átt frumkvæðið), þar eð
annað árið, sem rit þetta kom út,
flutti það fyrstu 2 þættina af
Odysseifskviðu eða Odysseifsdrápu,
eins og Sveinbjörn kallaði hana.
Var hún prentuð í Viðeyjarklaustri
og kom síðan smám saman út, unz
hún var öll árið 1840.
Náði þýðing þessi brátt miklum
og almennum vinsældum, og fengu
hana færri en vildu. Varð það til
þess, að stiftsyfirvöldin, þ.e. biskup
og stiftamtmaður, skrifuðu Svein-
birni (12. nóv. 1844) og kváðust fús
að gefa þýðingu hans á Odysseifs-
drápu út að nýju, en þau höfðu þá
umsjón með hinni svonefndu
Landsprentsmiðju í Reykjavík. —
Jafnframt spurðu þau hann, hvort
hann óskaði að breyta einhverju í
henni, og eins, hvort hann væri fús
að snúa Ilíonskviðu.
Vér vitum, að Sveinbjörn féllst
á að endurskoða Odysseifsdrápu,
en ekki, hverju hann svaraði um
Ilíonskviðu. Ég birti hér smákafla
úr bréfi Sveinbjarnar til Bjarna
Thorsteinssonar 4. febrúar 1845,
þar sem minnzt er á þetta: Það var
vel þér minntuð mig á Odysseuna.
.... Annars er bráðum von á ann-
arri útgáfu af henni. Stiftið skrif-
aði mér til um það fyrir jólin, að
það hefði í hyggju að gefa hana út
.í Rvíkurprentsmiðju sosem ein-
hverja skemmtunarbók fyrir al-
menning, sísona til húslestra. Eg
gat ekki, þá so var komið, undan
því mælzt að endurskoða útlegg-
inguna og yíirfór 4 fyrstu bækurn-
ar í upplestrartímanum um jólin,
varð að hreinskrifa þær sjálfur, því
pappírinn á þeim bókum er slæm-
ur og öll útgáfan annars svo þétt-
prentuð, að ekki verður á skrifað.
Einhverra hluta vegna lauk
Sveinbjörn aldrei við endurskoðun
Odysseifsdrápu. Höfum vér hrein-
rit hans fram í upphaf 14. þáttar
og nokkur drög úr því aftur í byrj ■
un hins 16. Fundust þau drög ný-
lega í Landsbókasafni, og var þeim
fylgt í hinni vönduðu útgáfu Hóm-
erskviðna, er þeir Kristinn Ár-
mannsson og Jón Gíslason sáu um
ekki alls fyrir löngu á vegum
Menningarsjóðs.
Odysseifskviða (endurskoðaða
þýðingin) kom, svo sem kunnugt
er, aldrei út á vegum stiftsins og
ekki heldur með ritum Sveinbjarn-
ar eftir hans dag, þótt það stæði
til. Rættist ekki úr um útgáfu
hennar fyrr en árið 1912, er Sigfús
Blöndal gaf hana út í Kaupmanna-
höfn að frumkvæði og á kostnað
sir William Paton Ker, háskóla-
kennara í Lundúnum.
Um Ilíonskviðu fór á aðra leið,
því að Sveinbjörn sneri sér af al-
efli að henni árið 1847 og lauk við
fullnaðarþýðingu hennar á gamla-
ársdag 1848. Hafði hann áður farið
yfir rúma % hluta kviðunnar í
kennslu sinni og sú yfirferð að
sjálfsögðu auðveldað honum smiðs-
höggið. Eru sumar eldri þýðingar
Sveinbjarnar til í eigin handriti, en
þó f lestar með hendi nemenda hans.
Eru þær að vonum fróðlegar til
samanburðar við fullnaðarþýðing-
una.
Ekki er ljóst, hvers vegna Svein-
björn hætti við Odysseifskviðu og
sneri sér að Ilíonskviðu. Má vera,
að stiftið hafi óskað eftir, að Ilíons-
kviða yrði prentuð fyrst og Svein-
björn skipt um þess vegna. En
hvernig sem það hefur verið, kom
stiftið hvorugri kviðunni frá sér,
og raknaði ekki úr um útgáfu Ilí-
onskviðu fyrr en eftir daga Svein-
bjarnar árið 1855. Megum vér þó
vissulega þakka stiftinu fyrir íhlut-
un þess, því að óvíst er, hvort vér
hefðum ella endurskoðaða kaflann
úr Odysseifskviðu og hina frábæru
þýðingu Sveinbjarnar á Ilíons-
kviðu. Eru þýðingar þær, sem nú
hefur verið skýrt frá, allar í ó-
bundnu máli, og skal þessu næst
vikið að ljóðaþýðingum hans.
Af bréfum Sveinbjarnar verður
ljóst, að hann hefur snemma tekið
að snúá Hómerskviðum í ljóð. Sjá-
um vér það fyrst í bréfi hans til