Lesbók Morgunblaðsins - 15.03.1953, Blaðsíða 2

142
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Baldursheims-funduriim.
Vorið 1860 fundust leii'ar af dys
hjá Baldursheimi í Mývatnssveit.
Kom hún í ljós í uppblæstri í holti
nokkru um 200 faðma beint aust-
ur frá bæardyrum. Sást þar fyrst
á höfuðkúpu af manni og hjá henni
spjót. Voru þessir gripir hirtir, en
ekkert um það hirt að leita þarna
betur eftir því hvort fleira væri
þar að finna.
Leið svo heilt ár. Vorið eftir
(1861) fannst svo sverð, mjög ryðg-
að, á þcssum sama stað. Þá tóku
unglingar sér það fyrir hendur að
grafa upp dysina og fóru auðvitað
viðvaningslega að því, stungu upp
og mokuðu aðgæzlulítið. En þeir
iundu þarna ýmislegt og hirtu,
líklega fremur sér til gamans held-
ur en að þeir rendi grun í að hér
væri um merkilegan fornlcifafund
að ræða.
Þá bjó á Gautlöndum í Mývatns-
sveit hinn þjóðholli merkismaður
Jón Sigurðsson alþingismaður.
Þegar hann frétti um þennan forn-
leifafund hjá Baldursheimi, mun
hann þegar hafa rennt grun í að
fundurinn væri svo stórmerkur, að
ekki mætti láta hér við sitja. Gerði
liann sér því ferð þangað og tók
skýrslu af fólkinu og sendi hann
Sigurði Guðmundssyni málara,
sem liann vissi að hafði mikirm
áhugí fyrir fornminjum. Mundi
nú líklega fátt vitað um þennan
fund, ef Jóns á Gautlöndum heíði
ekki notið við. En skýrsla hans
var á þessa leið:
— Dysin vissi frá austri til vest-
•urs, höfuð í austur, svo hann
hafði horft móti dyrum, spjótið til
hægri handar og tafl og 24 bein-
tölur. Líka lítur út íyrir að skjöld-
ur hafi verið til þeirrar handar,
en sjást ekki aðrar leiíar þess en
naglar og lítið eitt af tré í kring.
Til vinstri liandar lá svcrðið og
sneri oddur niður. Nokkur smá-
stykkr komu þar aí jarxu, tr auó-
Hneftafl úr fornmannsdysinni hjá Baldursheimi, 24 tölur rendar úr stórgripa-
tönnum, teningur og mannsmynd, cr menn ætla aö sé „hncfi“ sá, scm taflió
cr við kcnnt. Engtnn veit nú hvemig það heíur vcrið leikið.
sjáanlega eru af umgjörð meðal-
kaflans, slétt cn bjúg mcð lítið
barð á röndinni. Sverðið hatði ver-
ið í tréslíðrum og sjást lcifar þess
utan á sverðinu báðum mcgin. Hjá
því lá lítið brýni með gati í ann-
an enda, og lítil glertala brotin með
gyllingu auðsjáanlegri.
Beinin lágu rétt, handlcggir nið-
ur moð hliðum og íætur rcttir og
má kalla að leifar þessar horli frá
landnorðri 1 iI útsuðmrs. Lærleggir
voru 17'ú þumlungor með hlöss-
um að lcngd og snmsvarandi því
að gildlcikn. Hér um bil einnar
alnar bil frá fótagalli dysjarinnar
var önnur dys af hcsti og var hún
kringlótt og voru leifar hryggsins
hringbeygðar vestan fram, cn fót-
leggir allir til sarnans austan fram,
höíuö j norður, beygt inn að iót-
leggjunum. Engi merki fundust til
reiðskapar önnur cn kjaptamél, cr
var uppi á höíðinu, og ein lítil járn-
hringja. Hesturinn hefir verið
meðallagi stór og ungur, er vel má
sjá af tönnunum. Hór að auki
íannst lítið ryðgað járn, er menn
héldu að væri leifar al' litiili öxi.
Ln Jou á Gautluuduiu iet ekiu
við það sitja að skrií'a þessa
skýrslu. Hann haiði einnig náð í
Arngrím Gíslason málara og látið
hann draga upp rnyndir af flestum
hlutunum. Segir Sigurður málari
svo um þcssar myndir: „Þær eru
ágætlega vel dregnar af ólærðum
manni og honum til sóma, hvcr
sem sér þær“.
Þegar Sigurður hafði fengið
þessa skýrslu birti hann hana í
„Þjóðólfi" (10. apríl 1862) og lct
fyjgja nokkrar athugascmdir um
hina fimdnu muni. Þykir honum
svcrðið hinn mesli kjörgripur, því
;ið sjá megi á hjöltum þcss að það
hai'i verið smelt, þ. c. búið gulli
eða silfri og mcgi á því sjá, að
Islendingar hafi til forna átt sverð,
er komizt liati til jafns við dýr-
ustu sverð erlcndxs á þcim tínra.
Sigurður vill stofna
þjóðlcgt forngripasafn.
Þessi haugfundur hjá Baldurs-
heimi kveikti í Sigurði, og í næsta
blaði „Þjóðóli's“ (24. apríl 1862)
birtist. eftir haim „Hugvekja til
Islendinga", þar sern liann skorar
d þa að hefjast handa um stoínun