Lesbók Morgunblaðsins - 29.03.1953, Blaðsíða 2

174
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
skilningi, hvernig mennirnir hlaða
bókum sínum í söfn og senda þær
síðan aftur út í hringiðu lífsins
meðal fólksins.
Þessvegna ætla ég að segja svo-
lítið frá bókasöfnum í Bandaríkj-
unum.
— ★ —
Bækur og menn hafa fylgst að
úr grárri forneskju. Snemma á
morgni mannkynsins fóru menn að
reyna að festa hugsanir sínar í let-
ur og safna því á blöð og bækur-
Eitt af rótgrónustu og áhrifamestu
einkennum mannsins er söfnunar-
eðli hans, ástríða hans til þess að
eiga, til þess að varðveita og halda
til haga því, sem honum þykja
verðmæti, og því, sem honum þyk-
ir vænt um. Söfnunareðli hans og
sögueðli eru nátengd og hvoru-
tveggja eru styrkir stólpar undir
menningu hans og þróun hennar.
Þetta sézt greinilega í söfnum um
allar jarðir. Söfnin geta verið í senn
augnayndi líðandi stundar, eins og
góð listasöfn, geymslustaður fyrir
gömul verðmæti, sýnishorn af
sögu, og hfandi þættir í menningu
fólksins. Þetta, að gera söfnin að
lifandi og starfandi menntastofn-
unum, bæði fyrir lærða og leika,
er sívaxandi áhugamál allsstaðar
þar, sem safnamál eru í góðu lagi.
Safnið er hvorki víggirtur kastali
fyrir sjaldgæfar formninjar né
innilokað klaustur fyrir fáa út-
valda fræðimenn, og þaðan af síð-
ur pakkhús fyrir úrelt skran iið-
inna kynslóða. Það er ekki þar fyr-
ir: Söfn geta verið þetta allt og eru
það stundum. Það er nauðsynleg og
sjálfsögð ræktarsemi, að forða
dýrmætum söguminjum frá hrörn-
un og eyðingu. Það er líka sjálf-
sagt, að góðir fræðimenn eigi sér
öruggt skjól fyrir hugsUn sína og
rannsókn. Ruslakistur og reitings-
leg „raritetskabinett“ eiga söfnin
hinsvegar aicLrei að vera. Vxssu-
lega verða ýmis söfn og safngripir
fyrst og fremst að vera séreign
fræðimanna, en tilveruréttur safna
verður samt í heild sinni að hvíla
á þeim rökum, að þau séu almenn-
ingseign, til alþjóðarnytja og á-
nægju.
Ég efast um, að nokkur þjóð, sem
ég hefi heimsótt, skilji þetta betur
og framkvæmi víðtækar en Banda-
ríkjamenn. Bæði bókasöfn þeirra
og listasöfn eru í stórum stíl skipu-
lögð og rekin á þeim grundvelli. að
þau eru í þjónustu lista, vísinda og
tækni. I mörgum Evrópusöfnum er
margt og mikið gert til hagræðis
fræðimönnum og margskonar sér-
fræðilegum rannsóknum. Almenn-
ingsbókasöfn sumra Evrópulanda
eru ágæt, t. d. er svo víða á Norð-
urlöndum. Farandbókasöfn Breta
eru merkileg, fræðslustarf sumra
hollenzkra listasafna er skemmti-
legt, og dásamleg sérfræðisöfn eru
til um öll lönd, þó að mörg séu
lokuð almenningi eða oft afsíðis
fyrir ókunnuga. Hvergi held ég
samt, að eins mikið sé gert til þess
að laða allan almenning að söfnum
eins og í Bandaríkjunum og hvergi
veit ég eins vel búið af safnnotend-
um eins og þar- Ég gæti líka trúað
því, að mannamunur væri þar
minni gerður en víða í Evrópu, bil-
ið minna milli þeirrar þjónustu,
sem veitt er lærðum og ólærðum,
ef báðir leita hcnnar í alvöru.
Glæsibæir safnanna eru jafnt opn-
ir lærðum öldungi og leitandi ungl-
ingi, jafnt ríkum og fátækum. Borð
bókasafnanna eru viða alsetin
þjóðkunnmn sérfræðingum, sem
sitja lon og don yfir úrlausnarefn-
um sínum og annrxkum athafna-
mönnum, sem koma til að slá upp
einhverju daglegu úrlausnarefni,
eða mönnum af götunni, sem lesa
sór til hugarhægðar i vinnulevsi
sínu eða sér til uppbyggingar og
ánægju j lómstund siimi — nýj-
asta txmarttið eða skaldsoguxxa, eða
klassiskt verk. Þeir sitja þarna hlið
við hhð.
Það er eins og amerískum söfn-
um sé ekkert óviðkomandi. Furðu-
legustu hlutir eru til á einkenni-
legustu stöðum. í bókasafni, sem
á leikritadeild, eru ekki einungis
bækur og handrit, heldur búning-
ar, gripir, grímur og tjöld. í sam-
bandi við tæknibækur geta menn
á næstu grösum skoðað vélar og
verkfæri frá ýmsum tímum.
Mannfræða- og þjóðfræðasöfn eru
til samanburðar við bókmenntir um
þau efni. Áhugasamir og duglegir
bókasafnarar gefa sérsöfn sín, sem
oft er haldið sjálfstæðum í upp-
haflegu formi sínu, t. d. í Harvard-
háskóla. Á einum stað er sýning
á Horasar og Virgil útgáfum, á
öðrum stað á eiginhandritum
Masefields, á þriðja staðnum á
elztu biblíum og á þeim fjórða á
vísindaritum tvö þúsund ára, frá
Hippokratesi til Leonardos. Landa-
bréf, ljósmyndir og ljósprentanir,
hljómplötur og filmur eru til af-
nota í sérstökum deildum. Fólkið
gengur frjálslega og hindrunar-
laust um vistarverur safnanna.
Bókaskrár eru víðtækar og að-
gengilegar, og þó nokkuð misjafn-
lega og misvel úr garði gerðar.
Nýjungar eru lagðar fram til sýn-
is og frjálsrar skoðunar. Sérstak-
ir einkaklefar, með góðum aðbún-
aði, eru fáanlegir fyrir þá, sem
st.unda þurfa langvarandi rann-
sóknir í ró og næði. Veitingastaðir
eru viða í bókasöfnum, þægileg
hvíldarhcrbcrgi og vistlegar mál-
stofur í tómstundum-
— ★
Bókaauður amerískra safna er
mjög mikill. Hvorutveggja er, að
bókaútgáfa er allmikil í landinu
sjálfu og mikið berst að víðsvegar
úr heimi og svo hafa Bandaríkja-
menn keypt ógrynnin öll úr viðri
veröld af dýrindis bókum og hand-