Lesbók Morgunblaðsins - 31.05.1953, Page 3
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
329
liggur niðurgrafinn vegur. Handan
við Argelouse breytist þessi vegur,
sem allur er með förum og holum,
i sendna stíga. Allt út að hafi eru
nú ekki framar á áttatíu km langri
leið annað en mýrar, lón, grannir
furustofnar, heiðar, þar sem féð
er með öskulit í vetrarlokin...
Þetta Landes-hérað, steikt í sól á
sumrum, regnþungt á vetrum, ber
Mauriac í hugskoti sínu, og ekkert
hefur fengið breytt því, þótt hann
hafi stöðugt átt heima í París. „Allt
hefur gerzt með mér, eins og dyr
hefðu lokazt að fullu á allt það,
sem síðar átti að verða efni rita
minna“, segir hann á einum stað,
og á öðrum stað: „Þröngur heimur,
takmarkaður við borgarastétt, sem
cr að breylast, ef til vill að hverfa".
Þetta er í stórum dráttum skil-
greining á veröld þessa rithöfund-
ar, sem er gæddur sérstökum frum-
leik og skapar persónur, sem komn-
ar eru úr borgarastétt og bera óaf-
máanleg merki hennar.
//=//
Á sinn hátt fær Mauriac okkur
nýa útgáfu af „Siðvenjum úr líf-
inu úti á landsbyggðinni“ eftir Bal-
zac. Þessir sveitamenn í borgara-
stétt, sem byggja veröld hans, eru
bundnir við furuskóga sína og vín-
ekrur, þessi tákn auðæfa sinna, sem
þeir unna eins og lifinu í brjósti
sér og stundum mcir. Þcir svífast
cinkis til þess að krækja sér i skika,
sem liggur laglega, til þcss að koma
i veg fyrir sundurlimun arfleifða,
svikjast undan skatti, eða verja
landsctur sín gegn cldsvoða og
þrumuveðrum. Undir skikkju stirf-
ins og viðkvæms virðuleika, scm
þetta grimmúðuga samfélag bregð-
ur yfir sig, hrærast, magnast
lægstu ástríður og glæpahvatir. í
þrem höfuðritum eru söguhetjurn-
ar morðingjar: Fclicitc Cazcnave
(Gémtri^), Ibireyc DesqucyroUK
/cg *-*••c.fviF ♦i)) 1* 1 c-1 f ,t*g
t w r * ‘V » 'r - v-r —-
(Les Anges ixoirs). Auk þessata
raunverulegu morðingja er fjöldi
annarra persóna, sem væru vísar
til að myrða, ef svo bæri undir- í
sögunni „Le Noeud de vipéres“ eru
börn, sem haldin eru ákafri löngun
til að láta loka föður sinn inni til
þess að verða ekki af þeim arfi, sem
þau girnast. Kennarinn í sögunni
Le Sagouin er valdur að dauða
veslings litla nemandans síns. —
Þetta eru öfgafyllstu manngerð-
irnar. Hinar eru haldnar sömu
ástríðum í misríkum mæli, og er
ágirndin í ýmsum myndum sú
meinlausasta.
Peningarnir beygja allt undir
ægivald sitt og þyrma engri sál.
Þeir eru undirrót alls, reglulegur
guð, sem Mauriac gefur aftur nafn
sitt „Mamóna“ í „Ævi Jesú“. Án
þeirra hefði Thérése aldrei gifzt
Bernard Desqueyroux, auðugum
landeiganda, nágranna sínum. —
Noémie d’Artiailh hefði aldrei gef-
izt Jean Péloueyre, auðugum og úr-
kynjuðum, hefði ekki fórnað eigin-
manni, sem hún hafði andstyggð á,
hreinleika sínum og blóma. Aldrei
hefði Félicité Costadot (Les Che-
mins de la mer) stigið svívirðingar-
spor sitt til bjargar börnum sínum.
Andrés Gardére hefði aldrei
kvænzt Catherine, ófríðri stúlku
og óþekkilegri en auðugri. Eins og
þessi efnaða borgarastétt yfirleitt
hefur Gardérc ríka stéttarkennd og
cr umhugað að taka ckki niður
fyrir sig. Kennd þessi verður sá
löstur, scm hrjáir ýmsar aukaper-
sónur sagnanna, t. d. Julien Révo -
lou, sem verður öreigi, er faðir hans
verður gjaldþrota, og vill þá heldur
deyja en lækka um set í þjóðfélag'-
inu. Þá er móðir hans, sem er hald-
in ólæknandi sjúkdómi og hafnar
skurðaðgerð til þess að komast hjá
gagnslausum útgjöldum. Robert
Costadol slítur heit sitt við Rosc
Révoloq aí ótU við að verða ævar-
v----------------
skyldu. Sýmphor.en Desbats og
kona hans, Mathilde, ganga í ást-
laust hjónaband til þess eins að slá
saman eigum sínum. Peningarnir
eru sannarlega alls ráðandi meðal
þessa sveitafólks í borgarastétt,
sem rotnar í löstum.
Þetta lítt uppbyggilega samfélag,
sem hungrar í efnaleg gæði, er
samt fólk af holdi og blóði og fer
ekki varhluta af freistingum mann-
legrar náttúru. Frásögnin af brúð-
kaupsnóttinni í „Le Baiser au lé-
preux“ og leikritin „Asmodée“ og
„Les Mal-aimés“ varpa ljósi á losta
þessara fjölskyldna, sem er aumk-
unarverður, óheilbrigður, and-
styggilegur. Karlmennirnir fyrir-
líta ástmeyar sínar og þrá ungar
hraustar konur. Þeir eru á valdi
holdfýsna sinna og ná ekki áð verða
hamingjusamir. Á vegum ástríðn-
anna fá menn reyndar aldrei staðið
föstum fótum, og ekki getur þá
réttmætu hneigð, fjölskyldu né
vini, er fái forðað mönnum frá ein-
manaleik og bölvun lostaseminnar.
„Þessar hneigðir eru ekki ást.
Glæpsamlegastar eru sifjaspell og
sódómska“, ritar Mauriac og lýsir
fjölskyldum, alteknum hryllilegum
freistingum, þar sem hver einstak-
ur er þess ómegnugur að skilja
meðbræður sína.
Hér maetast Mauriac og Sartre.
„Le Dcsert dc l’amour (eyðimörk
ástarinnar) gæti verið titill gjörv-
alls ritverks míns.... Öll skáldrit
mín varpa Ijósi á það, sem
heimspekingarnir ‘kalla „vandamál
gagnaðiljans" þcssa fíkn að eign-
ast gagnaðiljann, ckki scm óvirkan
aðilja, sem ég horfi á, en sem virk-
an aðilja, sem sjálfstæða vcru, cr
hefur mig fyrir sjónum sínum....
Þá er menn njóta líkama, hafa þeir
lík í fanginu“. Hér erum við stadd-
ir í miðri veröld existentialismans,
hryggilcgri veröld lasta og illra
ástríðna, kær leikssnauðru hani-
iii 3.*5 sliilis í:i ?im
eðl.. Maur.ac og Sartre-sýna harra-