Lesbók Morgunblaðsins - 07.06.1953, Blaðsíða 15

LKSBÓK MORGUNBLAPSINS
357
Kondórinn flýgur íugla hæst
^ KONDORINN er mestur allra
fugla. Ekki er hann friður þar sem
hann húkir á klettum, luralegur og
hcimskulegur. En á flugi ber hann af
öllum öðrum fuglum. Hann flýgur allra
fugla bezt og allra fugla hæst. Er það
tilkomumikil sjón að sjá hann svifa á
útþöndum vængjum klukkustundum
saman og tæplega hreyfa vængina. Með
ótrúlegum hraða kemst hann af jörðu
upp í háloftin, og svo steypir hann
sér úr þcssari ginandi hæð til jarðar
með enn meiri hraða. Þetta leikur eng-
inn eftir, jafnvel ekki mennirnir í sín-
um ágætu flugvélum.
Heimkynni hans eru
aðallega í Suður-
Ameríku, cn önnur
tegund af þessu
kyni var fyrrum
dreifð um alla Norð
ur-Ameríku. Vegna
nábýlis við mann-
inn hefur henni
fækkað svo, að nú
eru ekki nema fáir fuglar cftir og haf-
ast þeir við i Kaliforniu.
Kondórinn er mjög ófriður. Haus-
inn og hálsinn er bert og nakinn
hamurinn rauður að iit. Svo kemur
ljós, úfinn dúnkragi og stingur þetta
hvort tveggja mjög í stúf við hinar
kolsvörtu og grófu fjaðrir á skrokkn-
um. Neðan á vængjunum eru ljósari
fjaðrir og verða hvitar þegar hann eld-
ist. Augun i karlfuglinum cru venju-
lega grábrún, en augun í kvenfuglin-
um eru lifrauð. Humboldt lýsir Suður-
Ameriku tegundinni þannjg, að skrokk-
urinn sé þrjú fet og þrir þumlungar á
lengd, vængliafið átta fet og níu.þuml-
ungar, en stélið 14 þumlungar á lengd.
Kvenfuglarnir eru þó heldur minni. ■
^ Kondórinn er af hrægamma-ætt-
inni og lifir mikið á hræum. En
i hinurn hrjóstrugu fjölliun í Perú
mundi liann ckki geta liíað, ef hann
ætti að treysta á hræin eingöngu. Sult-
urinn rekur hann því á veiðar og hann
er ckki að víla fyrir sér að ráðast á
stórar skepnur. Mcira að segja er al
mælt að hann ráðist á puma og beri
'DH** Vi.^l»vi» Cdn w a# 1r av»yi Lt«»-i
- 'TT - r—
niesti vágestur. þ .í að har^. drepur ung
lamadýr og jafnvel kálfa. En ef allt
um þrýtur, bregður hann sér til gúanó-
eyanna og hakkar í sig þessa gömlU
fugladrít. Hann munar ekki um að
skreppa nokkur hundruð mílna, því að
„fyrir kondórinn eru fjarlægðir ckki
til", eins og gömlu Inkarnir sögðu. —
Margar sögur gengu uni það fyrrum
að kondórar stæli börnum og réðust á
menn, en nú er talið að þetta geti ekki
verið rétt, þvi að kondórinn hefur
megnustu skömm á mönnum.
^ Það er mælt að þegar kondórinn
fer ó veiðar fljúgi hann svo hátt
að hann sé ósýnilegur berum augum.
Sumir telja að hann fari þá upp í
22.000 feta hæð. Þar svífur hann á út-
þöndum vængjum stóra hringa og
skimar eftir bráð. Og þegar hann hefur
séð eitthvað, sem honum leikur hugur
á, steypir hann sér eins og elding yfir
það og sé það lifandi vera, þá rotar
hann hana í fyrsta höggi. Félagar hans
streyma þá að, því að aldrei getur einn
setið að bráð, og á skammri stundu
hafa þeir rifið í sig atlt ncma stærstu
beinin. Ekkert flytja þeir með sér, því
að þeir geta ckki borið ncitt á flugi,
þar sem hvorki nef þcirra né kiær cru
til þess sköpuð. *
Kondórinn gerir sér hreiður í
klettastöllum eða holum trjám og
gengur ekki vandlega frá. Kondórinn í
Andesfjöllum verpir tveimur eggjum
og eru þau á stærð við gæsaregg, ljós-
gul á lit með dökkum dröfnum. Þegar
ungarnir skríða úr eggi, eru þeir dún-
aðir. Þeir þroskast seint og liggja í
hreiðrinu löngu eftir að þeir eru fleyg-
ir. Foreldrarnir rnata þá með þvi að
æla ofan i þá. Ekki reyna ungarnir á
vængina fyr en þeir eru orðnir órs-
gamlir. Hverfa þeir ekki frá hrciðrinu
fyr en þeir eru orðnir þriggja ára
gamlir, en þá fara þeir að leita sér að
maka, og varla eignast þeir unga fyr
cn þeir eru 5—6 ára gamlir. Fjölskyld-
an heldur þannig hópinn árum saman,
og er bft öll á flugi sér tiJ skemmtunar,
því talið er að kondórinn hafi mikið
gaman af svifflugi.
KALII'OIiNlA KONDÓRiNN
i Aadesfjóllum. Hanr. er frábrugg-
inn að þvi leyli, að hann veiðir aldrei
neitt, heldur lifir eingöngu á hræum.
Þess vegna eru hvorki fuglar né dýr
hrædd við hann. Hann er góðlyndur
og auðvelt að temja hann og verður
mjög elskur að eiganda sínum.
V Þessi kondór á ekki nema eitt cgg
og það tekur sex mánuði að unga
því út. Halda menn því að hann verpi
ckki nema annað hvort ár. Vegna þess
hve viðkoman er lítil og mennirnir hafa
auk þess gert sitt til að útrýma kond-
órnum, er nú svo komið, að ekki cru
cftir ncma um 60 íuglar af þessu kyni.
Margs konar ráðstafanir hafa nú verið
gerðar til þess að koma í veg fyrir að
hann verði aldauða. Hefur honum mcð-
al annars verið gefið friðland í Los
Padres National Forest í Kaliforníu.
Síðan hefur honum ekki fækkað og
hafa menn því von um að hægt muni
að halda stofninum við.
ELDINGAK
FYRIR rúmum 100 árum — nónar til
tekið í júní 1852 — var það, að Benja-
min Franklin sendi flugdreka upþ í
þrumuský. Á strenginn hafði liann
bundið koparlykil. Og sem hann nú
helt gómunum örskammt frá lykiinum,
sá hann neista skjótast úr lykiinum i
gómana. Á þessu sá hann að rafstraum-
ur kom úr loftinu og hljóp á milli lyk-
ilsins og fingurgómanna og síðan eftir
líkama hans til jarðar. Með þessu var
gátan um eldingarnar leyst. Hann til-
kynnti vísindamönnum að hann hefði
komizt að raun um að elding væri úl-
rás rafmagns.
Sjaldan cða aldrci hefur jafn þýð-
iugarmikil uppgötvun verið gerð með
jafn fábrotnuin áhöldum. En allar
rannsóknir siðan hafa staðfest fuUyrð-
ingu Franklins, að eldingin er útrás
rafmagns.
Eidingar eru talsverl mismunandi
cftir því hve hátt í lofti þær myndast.
Þess vegna er þruman, sem fylgir þeini,
mjög mismunandi sterk. En til þess að
vita hvað cldingar eru langt í burtu,
geta menn mælt tímann, sem liður frá
því að þær sjást og þangað til þruman
heyrist. Qg þetta er hægt að gera með
alika ejníöldu raði og Benjjwnin li’rank-
im.r»cU5:- y;S l&p&ctvzz .iiSÁ- >£$ sr
kunnugt, a3 hljöðið fer 11G0 fet á