Lesbók Morgunblaðsins - 21.06.1953, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
379
flestu eða öllu — eða jafnvel engu
— af því, sem Nordal segir um
þessi mál, hljóta allir að játa, að
hér er á ferðinni maður, sem verð-
ur að taka mikið tillit til, þegar
rætt er um bókmenntir íslendinga.
— ★ —
Nordal bendir á, að hin venju-
lega skipting sagnanna eftir efni
sé ekki örugg. Telur hann því
heppilegast að skipta þeim eftir
tímaröð, þ .e. eftir því, hversu lang-
ur tími sé milli atburðanna og þess,
að frásagnir um þá hafi verið færð-
ar í letur. Samkvæmt því verða
flokkarnir þrír: samtímasögur, for-
tíðarsögur (fortidssagaer) og forn-
eskjusögur (oldtidssagaer). Því
næst rekur hann sagnaritunina í
tímaröð og leggur aðaláherzlu á
fortíðarsögurnar. Gerir hann það
vegna þess, að í þeim flokki eru
þær sögur, sem mestrar hylli njóta
og eru mestu listaverkin. Við það
bætist svo, að stærstu vandamálin
eru bundin við þær, allt frá varð-
veizlu textanna til spurningarinn-
ar um heimildir, ívaf höfunda og
afstöðu þeirra til söguefnanna.
Nordal sýnir fram á, að bækur
af erlendum uppruna hafi verið
miklu fleiri en frumsamin innlend
rit á 12. öld og einkum verið helgi-
rit. Er slíkt eðlilegt, þar sem prest-
vígðir menn hafa flutt ritlistina til
landsins. En smám saman hafa svo
ýmsir höfðingjar, sem jafnframt
höfðu margir hverjir hlotið klerk-
lega menntun, farið að skrá ýmsan
fróðleik á íslenzku. Lögðu þeir ein-
göngu áherzlu á sannleiksgildi
þess, sem þeir rituðu, og hið hag-
nýta gildi, en hvörki lengd né
skemmtanagildi. Frá þessum tíma
eru rit Ara fróða og enn fremur
lög, ættfræði, rímfræði o. s. frv.
En svo breytist smekkurinn, þegar
líða tekur á öldina. Þá fara menn
að semja lengri sögur, þar sem
fyrri minaisgreinar og ættartölur
verða uppistaðan, en utan um er
ofið ýmsu frásagnarverðu, bæði
sannsöglegu og tilbúnu. Hefst þessi
breyting með ritun konunga sagna,
er setja mót sitt\ á þetta tímabil og
fram yfir 1200. Bendir Nordal á,
hvern þátt Þingeyrarklaustur muni
eiga í þessari þróun. En þaðan
virðast helztu innlend rit frá þess-
um tíma vera runnin, beint eða
óbeint. Telur Noidal elztu söguna
um Ólaf helga, sem sennilegast er
frá um 1170—80, valda hér þátta-
skilum. En hámarki ná hins vegar
konunga sögur með Heimskringlu
Snorra.
Með þessu var vegurinn ruddur
fyrir framhaldi sagnaritunarinnar
og frjálsari tökum á söguefnum.
Rekur Nordal þessa þróun ljóslega,
hvernig ritun biskupa sagna hefst
og ritun elztu íslendinga sagna,
sem eru í beinu framhaldi og nán-
um tengslum við konunga sögur.
Síðan breytast þessar sögur og
verða sjálfstæðari og bera æ meir
keim af öðrum samtímabókmennt-
um, svo sem riddara- og fornaldar-
sögum, um leið og hið sannsögu-
lega efni þeirra minnkar. Á þess-
um tíma verða til listaverk eins og
Njála. Þessi þróun heldur svo
lengra áfram í átt til skáldskapar
á 14. öld, og þá verða til sögur,
sem virðast hreinn skáldskapur.
Lýkur svo þessari sagnaritun á 14.
öld.
— ★ —
Nordal hyggur, að flestar íslend-
inga sögur séu settar saman á tíma-
bilinu 1230—1300. Aðalrök hans
fyrir því eru þau, að einungis örfá
handrit þessara sagna séu til frá
13. öld, og er hið elzta frá um 1250.
Hins vegar eru elztu brot af lög-
um frá um 1150 og ýmis önnur
handrit, t. d. af konunga sögum,
frá öndverðri 13. öld. Kemur þetta
líka vel heim við sennilegan rit-
unarUma. Af þeim sökum er vart
annað hugsanlegt, ef íslendinga
sögur eru almennt ritaðar um eða
fyrir 1200, en einhver handritabrot
hefðu varðveitzt, sem eldri eru en
frá um 1250.
Nordal skiptir íslendinga sögum
í fimm flokka eftir þeirri tímaröð,
sem hann álítur sennilegasta. Vafa-
laust má lengi deila um einstök
atriði, eins og hann tekur líka fram,
þar sem svo margt er á huldu um
þessar sögur. Sem dæmi get ég
nefnt, að Nordal telur Eyrbyggju
ritaða eftir 1250 og yngri en Lax-
dælu, en Einar Ólafur Sveinsson,
sem gaf báðar sögurnar út í ís-
lenzkum fornritum, telur Eyr-
byggju frá um 1220 og eldri en
Laxdælu. Af þessu geta menn séð,
hversu flókið málið er.
Nordal ræðir nokkuð um sann-
leiksgildi íslendinga sagna og skoð-
anir manna um það. Telur
hann, að sögurnar séu verk
ákveðinna manna, sem líta beri á
sem höfunda þeirra. Hins vegar
neitar hann því engan veginn, að
kjarni flestra sagnanna geti verið
sannur og höfundar þá ýmist stuðzt
við munnlegar arfsagnir eða ritað-
ar minnisgreinar um merkustu at-
burði. Því miður er enginn kostur
þess að rekja hér rök Nordals í
öllum atriðum, en samt tel ég rétt
að geta örfárra, þar sem mönnum
er þetta mál hugstætt.
— ★ —
Fyrst minnist hann á þá skoðun,
að íslendinga sögur hafi mótazt að
fullu í munnlegri geymd, jafnvel
mörgum mannsöldrum áður en
þær voru færðar í letur, og þess
vegna séu skrásetjarar þeirra ekki
nefndir, þar sem þeir hafi ekki litið
á sig sem höfunda. Af þessu stafi
og það, að sögurnar séu í heild með
líku svipmóti.
Gegn þessari skoðun færir Nor-
dal ýmis rök. Hann bendir á, að sá
háttur að skrifa frasagnir orðrett