Lesbók Morgunblaðsins - 23.05.1954, Blaðsíða 14

362
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
KRYDD
Merkilegar nauðsynjavörur
KRYDDIÐ ernú hversdagsleg
vara, sem er til á hverju heimili i
menningarlöndum. Allar húsmæð-
ur eiga birgðir af því í eldhúss-
skápnum sínum og nota það í hvert
skifti sem þær matreiða. Og enginn
minnist þess nú lengur að þessar
vörur hafa haft stórkostleg áhrif á
atburði mannkynssögunnar.
Eftirspurn að kryddi leiddi bein-
línis til þess að Ameríka fannst, og
. ''xiðin til Austurlanda. Kryddið
x x' leitt til styrjalda og það hef-
ur átt sinn þátt í uppgangi og koll-
vörpun ríkja. „Tvívegis hefur það
haft úrslitaþýðingu fyrir byltingar
í trúarbragðasögu mannkynsins,
fyrst með því að gera Múhameds-
ríkið að heimsveldi, og löngu síðar
með því að greiða götu siðbótar-
innar“, stendur í The Encyclopedia
Americana. — Á miðöldunum var
krydd svo dýrt að það jafngilti
þunga sínum í gulli.
Löngu áður en farið var að nota
krydd í mat, var það notað við
helgiathafnir. Sumar tegundir voru
notaðar til að gera af heilög smyrsl,
en aðrar notaðar sem reykelsi. —
Rómverjar hinir fornu notuðu saf-
ran til að gera góða angan í bað-
stöðum sínum, og safran var notað
til að eyða óþefnum á götum Róm-
ar, svo að hann skyldi ekki slá Nero
fyrir vit.
Ýmsar tegundir af kryddi höfðu
táknræna merkingu. Sumar krydd-
jurtir voru tákn ævarandi vináttu.
Og þegar menn borðuðu saman
brauð og salt var það einnig tákn
óslítandi vináttu og bræðralags.
í fornöld var krydd nntað sem
svefnlyf handa börnum, og það var
trú manna að ef þeir hefði anispoka
undir höfðalaginu, þá mundu þeir
aldrei fá martröð né dreyma vonda
drauma. Hindúar trúðu því, að ef
þeir ræktuðu basilika fyrir utan
dyr sínar, þá mundi aldrei steðja
nein ógæfa að heimilinu.
Á miðöldunum þekktist hvorki
að sjóða niður mat né geyma hann
í frysti eða kæliskápum. Vetrar-
birgðunum hætti því við að skemm
ast og á vorin urðu menn að leggja
sér svo skemmdan mat til munns
að þeim bauð við og varð illt af
honum. Skyrbjúgur og alls konar
hörundskvillar lögðust á menn eins
og plága. Mæður reyndu að verja
börn sín með því að koma ofan í
þau brennisteini, til þess að hreinsa
blóðið. En svo kom kryddið, og þá
var hægt að gera óætan mat sæmi-
lega lostætan. Eftirspurn að kryddi
varð því afar mikil, en það var svo
dýrt, að höfðingjar einir gátu veitt
sér þann munað að hafa það í mat.
Þetta grunar húsfreyurnar nú á
dögum ekki, þegar þær fara í skáp
sinn og sækja þangað salt, pipar,
mustarð (sinnep), edik, karrí,
ávaxtamauk, engifer, pikklur,
lauka o. s. frv. Þær þurfa heldur
ekki að nota þetta krydd til þess
að gera skemmdan mat ætan, þvi
að nú er ekki skemmdur matur á
borðum. En þær nota þetta til þess
að gera matinn enn ljúffengari.
Hinar ýmsu tegundir
af kryddi
Flestar kryddtegundir koma frá
Asíu og eyunura þar fyrir sunnan,
sérstaklega frá Molukka-eyum, en
þær eru á milli Celebes og Nýu
Gíneu, suður af Filipseyum. Þetta
eru smáeyar og íbúatalan þar er
ekki nema um hálf milljón. Þarna
er það þjóðtrú, að góðar krydd-
jurtir vaxi aðeins í sjávarlofti. —
Eitthvað er sjálfsagt hæft í þessu,
því að enn í dag kemur mest af
kryddi frá smáeyum og strandhér-
uðum. Molukka-eyar eru stundum
nefndar Kryddeyar og anganin af
kryddjurtunum þar berst svo langt
út á haf að sjómenn finna hana
löngu áður en þeir sjá eyarnar.
Anganin af kryddjurtunum staf-
ar af olíu, sem í þeim er, en það
er mismunandi hvar olían er mest
í jurtunum. í ilmreyrnum er olían
í blómunum. Engifer, safran og
lakkrís kemur aftur úr rótum. —
Kanel er innri börkur á kanel-
trjám. Pipar kemur úr ávöxtum en
muskat úr fræi.
Það er ekki rétt, sem margir
hyggja, að krydd sé eingöngu notað
í mat og drykk. Sumar kryddjurtir
eru notaðar í ilmvötn og hörunds-
smyrsl, í sápur og reykelsi. Aðrar
eru notaðar í lyf, svo sem karde-
mommur, engifer, muskat og nell-
ikuolía, annað hvort til þess að
gera betra bragð að lyfjunum, eða
vegna heilsusamlegra áhrifa. Sum-
ar eru notaðar í hti, og til margs
annars eru þær nytsamlegar.
Fæstir vita líklega að piparinn,
bæði svartur og ljós, kemur úr jurt,
sem heitir „piper nigrum“, er klif-
urjurt, ekki ósvipuð vínviði, og vex
aðallega í skógunum milli Travan-
core og Malabar á Indlandi. Og
hverjum skyldi nú detta í hug, að
pipar var einu sinni jafn dýrmætur
sem gull og silfur? Öldum saman
voru það aðeins höfðingjar, sem
gátu haft pipar á borðum. Og sú
var tíðin, að pipar var notaður sem
gjaldmiðill, alveg eins og peningar.
Kanel voru menn -farmr að nota
löngu áðuy en sögur hóf"st„ Km-