Lesbók Morgunblaðsins - 01.05.1955, Blaðsíða 12

Lesbók Morgunblaðsins - 01.05.1955, Blaðsíða 12
248 T LESBÓK MORGUNBLAÐSINS úr því eru búnir til hattar. Það er notað í aktýgi og fatnað og ótal margt annað þar á milli. Líklega er ekki til jafn fjölbreytt fram- leiðsla úr neinu öðru hráefni. Og það er notað af háum og lágum, konungum og stjórnmálamönnum jafnt sem hinum fátækustu bænd- um og fiskimönnum. ÝMSAR TEGUNDIR LEÐURS Langsamlega mest af því leðri, sem er í notkun, er gert úr fjórum tegundum hráefnis: nautgripahúð- um, kálfskinni, sauðskinni og geit- skinni. Einu sinni voru hanzkar gerðir úr fuglahömum og ,var sagt að slíkir hanzkar gerðu hendurn- ar sérstaklega mjúkar og hvítar. Einu sinni var það venja að slátra kálffullum kúm nokkru áður en þær áttu að bera, til þess að fá skinnið af kálfinum, því að þá var það sérstaklega mjúkt og þunnt. Þetta kálfskinn var svo notað í hanzka og er sagt að þeir hafi stundum verið svo fyrirferðarlitlir, að hægt var að geyma þá í hnot- skurn. Alkunnugt er það að kara- kúl-ám er slátrað nokkru áður en þær eiga að bera, til þess að ná skinnunum af lömbunum. Ágætt leður er búið til úr slöngu- hömum og fiskroðum og einnig úr hákarlsskrápi. Fyrir nokkrum árum lét vörueftirlitið í Bandaríkjunum (U. S. Bureau of Standards) það í ljós, að skór, sem gerðir væri úr leðri úr hákarlskrápi, væri miklu betri heldur en skór úr kálfskinni, sem þá var tíðast. Var þar sagt, að reynslan væri sú, að „leður af sjávardýrum entist miklu betur heldur en leður af landdýrum og auk þess væri minni hætta á að tærnar á skónum brotnuðu og beygluðust þó að menn ræki þær í“. Ur hrosshá fæst ágætt leður í skó og aktýgi. Svínsskinn er mikið notað í réiðver, vasabækur, tösk- ur, skjalatöskur o. s. frv. Leður í hanzka er aðallega gert úr skinnum af dýrkálfum, kiðum og lömbum og jafnvel úr hundsskinni. í alls- konar vandaðar töskur er notaður hamur af snákum og slöngum og krókódílaskrápur. En ekki er hægt að nota krókódílsskráp í skó, nema því aðeins að krókódíllinn hafi ver- ið að minnsta kosti 50 ára gamall. Úr rostungssverði eru gerð hjól til þess að gljáfægja silfur og til þess er einnig notaður svörður af fil, nashyrning og flóðhestum. Keng- úruskinn þykir mjög gott í skó, því að það er bæði mjúkt og seigt. Skinn af antílópum er notað í tösk- ur, sem þurfa að endast vel. SÚTUNIN Allt leður, hverju nafni sem nefnist, er sútað, en aðferðin við sútunina er mjög margbrotin, eftir því hvert hráefnið er, og er talað um fjörutíu mismunandi sútunar aðferðir, að minnsta kosti. Hráefnið, af hvaða skepnu sem það er, er upphaflega límkennt og skemmist fljótt þegar loft leikur um það, eða það blotnar. Aðferðin við að búa til leður, er því aðallega í því fólgin, að breyta mjög for- gengilegu efni svo að það verði svo að segja óbilandi. Langt er nú síðan að menn kom- ust upp á þetta, en um þúsundir ára var aðferðin alltaf sú sama, að láta hráéfnið liggja í sútunarlegi tímunum saman, allt að þremur mánuðum. Sútunarlögurinn var bú- inn til úr blöðum, sem mest líkjast teblöðum. En nú hafa menn komizt upp á betri aðferðir, og með ýms- um efnablöndum er nú hægt að súta skinn á fáum klukkustund- um. Fyrrum voru þó notaðar fleiri aðferðir til þess að búa til leður. Hómer getur þess í Iliad, að skinn hafi verið gerð endingargóð með því að bera olíu í þau. Gyðingar notuðu eikarbörk til þess að súta skinn, og sú aðferð helzt lengst. En þeir, sem ekki höfðu neitt efni til sútunar, þurrkuðu skinnin og eltu þau svo, eins og gert var hér á íslandi til skamms tíma. Hér voru einnig rist ólarreipi úr hörðum skinnum og lögð í lýsi, og er það svipuð aðferð og Hómer getur um. Sennilega hafa Egyptar komizt upp á það fyrstir manna að súta skinn og aðíerð þeirra hefir verið mjög snjöll, því að víða í söfnum eru enn til skinn, sem menn vita með vissu að voru sútuð í Egypta- landi fyrir rúmum 3000 árum. Og úr því að aðferðin var orðin svo fullkomin þá, má ætla að hún hafi í fyrstu verið upp fundin þúsund- um ára áður, eða áður en sögur hófust. Af Egyptum hafa svo Gyð- ingar lært sútun, því að vitað er að þeir notuðu sútuð skinn í tjöld sín á eyðimerkurförinni, og tjald- búðin var upphaflega gerð úr sút- uðum sauðskinnum og selskinn- um. Hinir fornu Grikkir og Rómverj- ar sútuðu skinn og notuðu þau mikið. Meira að segja gerðu Róm- verjar sér einu sinni peninga úr leðri. Herodot getur þess, að þeir sem bjuggu austur við Kaspíahaf, hafi notað selskinn til fatnaðar. Strabo getur þess, að Massagetar (forfeður Gotanna) hafi gengið í loðskinnsfeldum. Cæsar og Lactan- tius geta þess að Germanar hafi haft hreindýraskinn til klæðnaðar. Ög enn í dag er grávara notuð til klæðnaðar, bæði fyrir karla og konur, en sérstaklega sækist kven- fólkið eftir lóðkápum. Nokkuð er nú síðan farið var að framleiða gerfileður, sem er miklu ódýrara en reglulegt leður. F.n þrátt fyrir það heldur leðrið úr dýraríkinu enn velli, einkum þó sem efni í skófatnað. Talið er að mannkynið noti nú rúmlega hálfa milljón smálesta af sólaleðri á ári.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.