Lesbók Morgunblaðsins - 26.08.1956, Síða 8
476
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
JÖrgen Bukdahl:
Fyrirlestur / Þrándhe'msdómkirkju um
ísland og minning Ólafs heíga
/\LAFSMESSA 29. júlí er haldin
hátítileg um gjörvallan Noreg,
en þó einkum í Þrændalögum og
þjóðarmusterinu, dómkirkjunni í
Þrándlieimi. Er þess þá minnst, að
þann dag fell Ólafur konungur
helgi á Stiklarstöðum. Á miðöldun-
um var þetta norrænn hátíðisdag-
ur, einkum í Noregi, Færeyum og
á íslandi, því að kirkjur þessara
landa lutu þá erkibiskupsstólnum
í Niðarósi, sem settur var eftir að
Eysteinn konungur hafði gart
Kristsldrkju Ólaís konungs kyrra
að dómkirkju.
Á seinustu Ólafsmessu helt
danski rithöfundurinn Jörgen
Bukdahl aðalræðuna í dómkirkj-
unni í Þrándheimi. Kom hann þá
víða við, og þótti ræðan svo merki-
leg, að flest norsku blöðin röktu
efni hennar mjög ýtarlega. En ræð-
an snerti mjög ísland og þykir
því rétt að birta hér kaíla úr henni.
----o----
Fyrsti maðurinn, sem vér vitum
að talaði í þessu norræna musteri
til þess að halda á loft minning-
unni um Ólaf konung helga, var
íslendingurinn Einar prestur
Skúlason. Fyrir 800 árum flutti
hann hér kvæði sitt „Geisla'1. Segir
sagan, að það hafi orðið „með mikl-
um jartegnum, og kom dýrlegur
ilmur í kirkjuna“ meðan hann
flutti kvæðið, sem enn er til. Þá
var virðuleg samkoma hér í
kirkjuxini: eridbiskup, Breakspere
Jörgen Bukdahl
kardínáli, er síðar varð Hadrian 4.
páfi, konungarnir þrír og bræðurn-
ir, Eysteinn, Sigurður og Ingi, og
allt stcrmenni Noregs. Einar ávarp-
aði þá alla og að lokum: alla
Þrændur og Norðmenn!
Kvæðið sjálft er skáldskapar
musteri og hlaðið andagift. Hann
líkir Ólafi konungi við sólargeisla,
en sólin er Kristur sjálíur. Þar
kemur þessi samlíking í fyrsta
skifti fram í norrænum kveðskap.
Fyrir 800 árum bergmáluðu hvelí'-
ingar þessarar kirkju það, er Ein-
ar kallaði Óiaf konung „gunnöfl-
ugan geisla miskunnar sólar“. Það
var íslenzk tunga, sem þá hljómaði
hér, og hún hafði líka verið móður-
mál Ólafs helga.
Skáldið talar um guðsmusterið
hér, gullið skrín Ólafs konungs á
háaltarinu, um krossinn, sem syst-
ursonur Ólafs konungs gaf kirkj-
unni og um flís úr krossi Krists,
sem hér sé geymd. Hann lýsir
jartsinum Ólafs konungs, sem eru
uppjstaðan í helgisögunum, sem
Theoörikus munkur hafði skráð um
þetta leyti á latínu, og urðu fyrstar
til þess að kynna Noreg út um
heim. En Einar gerir Ólaf konung
að norrænum dýrlingi. Hann minn-
ist Magnúsar konungs góða, sonar
Ólafs, sem vann sigur á Vindum
á Hlýrskógaheiði á Suður-Jótlandi
og varð konungur bæði yfir Noregi
og Danmörk, og segir síðan: „Jöf-
urs snilli fremsk alla ungs á
danska tungu“.
Samlíkingar kvæðisins verða
síðar fyrirmynd í kveðskap mið-
aldanna: Kristur sem sól réttlæt-
isins, María mey sem hafsins
stjarna (stella maris) eða eins og
hann sjálfur nefnir hana: „Flæðar-
stjarna". Ef til vill hefir hann orðið
klökkur er hann nefndi þetta fagra
nafn, því að ísland var sérstaklega
undir vernd hennar. Fagurblárri
kápu sinni vafði hún um eyna út
við norðurpól. Og með þessú kvæði
hefst einnig Maríudýrkunin í
Noregi. Kvæðið er sambland af
konungskvæði og helgikvæði. Hér
eru ínar kunnu lýsingar á orustum.
En hér er í fyrsta skifti gerður
samanburður á Stiklarstaðaorustu
og harmleiknum á Golgata. Og af
hrifningu hjartan* mælir ikáldið
svo: